Рабочая программа и КТП по родному (тувинскому) языку. 4 класс
рабочая программа (4 класс)

Тыва дыл эртеминге  ажылчын программа

4 класс

Программаны  А.К. Ойдан-оол, Э.Д. Ондар, Н.Ч. Дамбаның тургусканы 1-4 класстарның тыва дылга Күрүне стандарды болгаш өөредилге программаларынга база Тыва республиканың ниити өөредилгезиниң күрүне стандартының национал- девискээр кезээнге үндезилеп тургускан.

1. Сорулгалары болгаш шиитпирлээр айтырыглары

Эге класстарга тыва дылды өөредириниң  кол сорулгалары:

1. уругларны шын бижиир болгаш чугаалаарынга өөредир;
2. төрээн дыл дугайында эге билиглерни бээри;
3. уругларны ном ажыглаарынга чаңчыктырар болгаш оларның дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чүткүлүн хайныктырар;
4. уругларны мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидер;
5. өөренип турар чүүлдерни сайгарып, бөлүктеп, деңнеп, түңнеп билиринге, оларның иштинден кол болгаш чугула чүүлдерни тып, тайылбырлаарынга өөреникчилерни чаңчыктырар;
6. орус дылды өөредиринге чугула баазаны тургузар.

Шиитпирлээр айтырыглары:

1. өөреникчилерниң чогаадыкчы болгаш интеллектуалдыг шаан, бар курлавырын, сундузун, сонуургалын даштыкы хүрээлелге, улусчу культурага, төрээн дылынга, улусчу педагогикага даянып тургаш сайзырадыр;
2. ал-бодунга, өг-бүлезинге, төрелдеринге, чонунга, социал хүрээлелге, кижи төрелгетенге, бүдүн делегейге хүндүткел болгаш олар дээш харыысалга өөреникчиниң сагыш-сеткилин өмүнээзинден, ооң мээ-медерелинден, сагылга-чурумундан илерээр кылдыр кижизидер;
3. билигниң, шиңгээлдиң болгаш дуржулганың, ол ышкаш өөредилгениң янзы-бүрү хевирлериниң системазын уругларның энтопсихологтуг онзагайларын болгаш назы-харын барымдаалап чедирер;
4. уругларның айыыл чок чоруун хандырар, мага-бодунуң болгаш психиктиг кадыкшылын улусчу дидактика аргалары-биле камгалаар, быжыктырар;

уругнуң бот-тускайлаң онзагайларын кадагалаар болгаш аңаа деткимчени көргүзер;

II. Планнаттынган түңнелдер

    Личностуг:

-торээн дылывыс харылзажырынын база мээ-медереливистиң шынарын коргүзериниң кол  

 чепсээ;

-торээн дыл национал культуравыстың кол болуушкуну;

-сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдың бай-байлаан, уран-чечен  аргаларын  

  чоптүг ажыглап билири;

- торээн дылын улаштыр оорениринге сонуургалын оттурары;

 -аас болгаш бижимел чугаага дылдың уран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.

 -торээн дылын сайзырадырынга. ону кадагалап арттырарынга оореникчиниң  бот  

  киржилгези;

    Метапредметтиг:

      А) Регулятивтиг

-ооренип турар эртеминиң тема, болүк аайы-биле кол сорулгаларын, утказын  угаап  

 билири;

-башкының удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны күүседип ооренири;

-бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг, пунктуациалыг

 частырыгларны тып билирин боттандырар.

-ооренген темазынга алган билиглерин түңнеп болгаш үнелеп билирин боттандырары;

-аас болгаш бижимел чугааны дылдың негелдери-биле чогуур үезинде практика  кырынга  

 оскертип  болгаш ажыглап билири.

      Б) Билдилиг

-ооредилге даалгаларын күүседип турар үеде херек ужурлуг медээлерни  немелде номнар,  

 статьялар болгаш энциклопедиялардан тып билири;

-бодунуң назы-харынга дүүштүр янзы-бүрү словарьларга, справочниктерге  даянып

 билири;

-дылдың негелдерин күүседирде янзы-бүрү схемаларны, модельдерни, символ-  

 демдектерни ажыглап билири;

-белен таблицаларны, схемаларны, созүглелдерни немээри;

-дылдың адырлары: үн, үжүк, сос тургузуу, чугаа кезээ, домак кежигүнү, бодүүн домак дугайында алган билиглерин деңнеп, болүктеп, тып, ажыглап билири;

-алган билиглерин план болгаш таблица дузазы-биле системажыдып, болүктеп, түңнеп билири;

- состе орфограммаларны янзы-бүрү аргалар-биле хынап билири;

- номчаан созүглелдериниң кол утказын  ылгап үндүрери;

-бодунуң чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыңнакчыга дамчыдып билири;

-библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып, ажыглап билири;

- аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле тургузуп билири;

- болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып дамчыдып билири;

- алган медээлерни сайгарып, критикалап билири.

 Коммуникативтиг:

- аас чугаага диологту ажыглап билири;

-аңгы-аңгы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чаңгыс аай түңнелге келиринге  

  ооредири;

- бот туружун болгаш бодалын быжыглап чаңчыгары;

- билдинмес чүүлдеринге айтырыгларны салып билири;

- коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдың аргаларын чедимчелиг

  ажыглаары;

 -коммуникативтиг сорулгаларны дыңнакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле медеглеп  

  чедирери;

Предметтиг:

• ооренген чугаа кезектерин адап билири;
• состүн уткалыг кезектерин аңгылап билири;
• практика кырынга билиглерин ажыглап билири;
• үннер болгаш үжүктерни, ажык болгаш ажык эвес үннерни;
• кыска, узадыр база ок-биле адаар ажык үннерни, күштүг база кошкак эжеш болгаш эжеш эвес (дүлей болгаш ыыткыр) ажык эвес үннерни;
• ажык эвес үннернин дүлей болгаш ыыткырын;
• чуве аттарын, демдек аттарын, кылыг состерин, сан аттарын (түң болгаш дугаар), арынның ат оруннарын;
• эвилелдер болгаш артынчыларны;
• дазыл, чогаадылга болгаш оскертилге кожумактарын;
• домактың чугула кежигүннерин (кол сос биле соглекчини), ийиги черге кежигүннерин (аңгылавайн);
• чаңгыс аймак кежигүннерлиг бодүүн домактарны;
• уругларга билдингир чогаалдарның аттарын;
• чугаалаар сорулгазының аайы-биле домактарны үн аянын барымдаалап аңгылаарын;
• чүве аттарын тургузуунун аайы-биле сайгарары (хойнүң санының болгаш падеж кожумактарын аңгылаары);
• бодүүн домактарда кол сос болгаш соглекчини, сос каттыжыышкыннарын база чаңгыс аймак кежигүннерни тодарадыры;
• ооренгени орфограммалар кирген 75-80 хире состүг созүглелди дыңнап тургаш, тода бижиири;
• домак эгезинге база хуу аттарга улуг үжүктү бижиири;
• сос иштинге ажык эвес үннерниң үжиүктерин дакпырлап бижиири;
• сс эгезинге т-д, п-б бижиири;
• чаңчыл ңзугаар дүлей т бижиир состерни;
• -дыр, -дир, -тыр, -тир, -ла, -ле … дээн чижектиг артынчыларның шын бижилгези;
• дефистеп бижиир нарын состерни;
• домак соолүнге улуг сек, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин салыры;
• чаңгыс аймак кежигүннерни чартык сек-биле аңгылаары.

III. Тыва дыл программазынын тургузуу:

Грамматика, шын бижилге, чугаа сайзырадылгазы (68 шак)

Катаптаашкын (5 шак)

Домак. Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннери. Домакта сөстерниң харылзаазы. Домактың сөөлүнге бижик демдектери.

Сɵзүглел. Сѳзүглелдиң янзылары (тоожуушкун, чурумал, угаап бодаашкын).

Үннер болгаш үжүктер. Слог. Ажык эвес үннерни дакпырлап бижиири. Күштүг болгаш кошкак ажык эвес үннер.

Сɵс тургузуу. Чогаадлыг, ɵскертилге кожумактары. Дефистеп бижиир нарын сɵстер.

Домак (11 шак)

Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннери (катаптаашкын). Ийи бөдүүн домактан тургустунган чагырышпаан нарын домак (ниити таныжылга). Эвилел чок болгаш а, ынчалза-даа, болгаш, биле деп эвилелдер-биле каттышкан чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар. Санаар үн аяны. Эвилелдер чок (санаар үн аяны-биле каттышкан) база болгаш, а, ынчалза-даа, биле деп эвилелдер-биле каттышкан чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарга бижик демдектери.

Диалог болгаш дорт чугаалыг домактарны оларга бижик демдектерин салганын хайгаараары. Адалга дугайында ниити билиг.

Сɵзүглел (5 шак)

Сөзүглел – харылзаалыг чугаа дугайында алган билиглерин түңнеп быжыглаары: темазы болгаш кол бодалы, сөзүглелдиң кезектери, кезек бүрүзүнде домактарның утка талазы-биле харылзаазы, сөзүглелдиң планы.

Сөзүглелдиң янзылары: тоожуушкун, чурумал, угаап бодаашкын (кол демдектери-биле таныжылга).

Чугаа кезектери:

Чүве ады (5 шак)

Хөйнүң санында чүве аттарының падежтерге өскерлири. Чүве адының хамаарылга хевири (ниити таныжылга). Орус дылдан үлегерлеп алган сөстерниң падежтерге өскерлири. Оларның шын бижилгези.

Хуу болгаш ниити чүве аттары (ниити таныжылга)

Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг чүве аттарын таарыштыр шилип билири.

Демдек ады (6 шак)

Укталбаан болгаш укталган демдек аттары.

Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг демдек аттарын таарыштыр шилип алыры.

Демдек аттарын шын бижиири. Дорт болгаш көжүрген уткалыг демдек аттарын ажыглаары.

Сан ады (3 шак)

Сан ады, ооң утказы, айтырыглары. Түң болгаш дугаар сан аттары. Сан аттарын чүве аттары-биле кады ажыглаары. Түң болгаш дугаар сан аттарын чугаага ажыглап билири.

Ат орну (6 шак)

Ат орну, ооң утказы. Арынның ат оруннары болгаш оларның падежтерге өскерлири.

Ат оруннарын чугаага ажыглап билири.

Кылыг сɵзү (14 шак)

• Кылыг сөзүнүн эге хевириниң дугайында ниити билиг. Кылыг сөзүннүң арыннарга, үелерге болгаш саннарга ɵскерлири. Кылыг сɵстерин шын бижиири.
• Кылыг сɵзүнүң дужаал база даар хевирлерин практика кырынга ажыглап билири.
• Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг кылыг сөстерин шын бижиири, ажыглап билири.
• Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг кылыг сөстерин шилип билири.
• Бодалды илередирде эң-не тааржыр кылыг сөзүн шилиири. Харылзаалыг чугаага кылыг сөстериниң чаңгыс аай ажыглаарын чайладыры.

Наречие (4 шак)

• Наречие – өскерилбес чугаа кезээ. Утказы болгаш айтырыглары. Чугаага хереглели. Эң хереглеттингир үениң, туруштуң дээш өске-даа бөлүктерниң наречиелерин чугаага ажыглаары (кыжын, дүүн, удавас, өрү, кежилдир, ыткылаштыр дээш о.ө).

Харылзаалыг чугаа (4 шак)

• Чугаа, ооң амыдыралынга ужур-дузазы. Ѳѳредилге материалынга аас-биле харыы тургузарының онзагайлары.
• Сѳзүглел. Сѳзүглелдиң темазы болгаш кол бодалы. Сѳзүглелдиң тургузуу. Эдертигге, чогаадыгга план тургузары (коллективтиг болгаш хууда). Сѳзүглел тургузуп тургаш, уран-чечен аргалар ажыглаары: эпитеттер, деңнелгелер, диригжидилгелер дээш о.ѳ. (хайгааралдар).
• Коллективтии-биле азы хууда тургускан план ңзугаар сѳзүглелдиң эдертии (долузу-биле, кызырган).
• Чурук, диафильм ңзугаар азы кѳрген кинофильминде чамдык таварылгалар дугайында тоожуушкун янзылыг чогаадыг.
• Чурумал болгаш угаап боданыышкын кезектерлиг (элементилерлиг) улуг эвес чечен чугаа (солун таварылга, экскурсия, хайгааралдар дугайында дээш о.ѳ.)
• Ээлдек-эвилең болурунуң дүрүмнери. Буруузун миннирде болгаш чѳпшээрелге хереглээр сѳстер.

Чыл дургузунда ɵɵренген чүүлүн катаптаары (5 шак)

• Домак. Сɵс. Сɵстүң тургузуу. Кошкак ыыткыр болгаш кошкак дүлей ажык эвес үннерни шын бижиири. Чугаа кезектери.

IV. Тематиктиг планнаашкын

                                    Тыва дылдың календарь-тематиктиг планы