"Номчулга техниказын экижидер аргалар"
методическая разработка по теме

ТЫВА РЕСПУБЛИКАНЫН ООРЕДИЛГЕ ЯАМЫЗЫ

Кызыл кожууннун Каа-Хем суурунун № 1 ортумак нити билиг школазы

МЕТОДИКТИГ РАЗРАБОТКА

"НОМЧУЛГА ТЕХНИКАЗЫН ЭКИЖИДЕР АРГАЛАР»

Эге школа башкызы

Куулар Э.М. тургускан

2015

Номчулга культурлуг кижи бурузунун чуртталгазында кол черни ээлеп турар. Ол ооредилгенн кол аргазы, бичи кижинин угаанынын кучу-шыдалын сайзырадырынын болгаш долгандар турар делегейни билип алырынын херексели.

Номчулга мергежилин сайзырадыр чуруму.

Школага ооредилгенин 1-ги чылында номчулганы шингээдип алыры дээрге таныш эвес созуглелди минутада 25-35 состу будун состеп номчууру.мындыг деннел созуглелдин ханы утказын билип алырынга чедирбес.

Ындыг болганда ооредилгенин 2-ги чылында сос каттыжыышкыннарын болгаш домактарны аялгазынын аайы-биле каттыштырып, номчулганын дургенин улгаттырар болгаш иштинде номчулгаже чоорту шилчиир.

III-IV класстарга номчулганын дургенин болгаш аянныг номчулганын аргаларын ажыглаар. Эге школага ооредилгенин тончузунгде оореникчилер 1 мин оон утказын  болгаш  билген турар ужурлуг.

Номчулга техниказын шингээдип алыры – уругларнын кужун болгаш угаан-кужун ундурер бургулчулелдиг белен эвес ажыл.

Кажан оореникчи дурген болгаш медерелдиг номчуп, номчулга уезинде боданып болгаш сагыш-човап, кээргеп азы чарашсынып ооренип албас болза, номчулга анаа улуг оорушку чедирбес. Номчуурунун мергежили хевирлеттинмээн болза, математика, бойдус, география, тоогу болгаш оске-даа эртемнерге эки-даа ооренири болдунмас. Чуге дээрге номчулга каяа-даа херек мергежилкласстыӊ 1 чартык чылында (үжүглел мурнунуӊ болгаш үжүтлел үезининӊ кичээлдеринге) башкы өөреникчилер-биле кады слоггарны узадыр ырлавышаан ышкаш номчуур. Үжүглелдиӊ арнын каш-даа катап номчуур. Баштай дыка оожум (с.с.сол..лун.н - с.сол.лун) 3-4-даа катап, оон бичии-ле дурген, ынчалза-даа дөмей-ле оожум, оон соонда оон-даа дурген. Сөзүглелдин номчулгазын 25 минуталыг сөзүглелдиӊ шупту слогтары кирип турар фонетиктиг зарядкалар-биле аралаштырар болза эки.

Номчулганыӊ арыг боду кижиниң аас чугаазының оожум темпизинге дең болур. Номчулга уезинде уругларны черле далаштырып болбас. Шын болгаш тода адалганы чедип алыр болза, үжүглелди номчуурда, бергедээшкиннерден чайлап болур, Хуннуң-не кичээлге 25 минутада чугле номчуттунар болза, номчуурунун эки деңнелин чедип алыр сорулга шиитпирлеттине бээр.

Үжүглел соондагы үеде номчулга  техник азы -биле ажыл бичии-ле өскерли бээр. Ам уруглар бүдүн кичээл чыгыы (25-30 минута) башкы-биле ниитизи-биле-даа, одуруглай-даа номчуур. Номчулганың  техниказын шингээдип алганда, кайы-бир өөреникчи номчуурга, өскелери карактары- биле эдерти номчуур. Ѳөреникчи чазыпкан болза, шупту ниитизи-биле эдер. Сөзуглел-биле эки ажыл чоруттунмаанда, өөреникчиге номчутпас болза эки. Башкынын сорулгазы - өөреникчинин номчуур күзелин чидирбези. Чечен чугааларны, тоолдарны, шүлүктерни башкы бажынынга белеткеп алгаш, сонуурганчыг кылдыр номчуур болза, өөреникчи база-ла шак-ла ынчаар номчуксай бээр. Шын болгаш дүрген номчулганы чедип алганда, сеткил-сагыш хайныгыышкынныг,        … - ; ? ! бижик демдектерге айгырыг, дужаал, коргуушкун, өөрүшкү аяны болу бээр ун доктаашкыннарын кылыр номчулганы чедип алыр. Уругларга башкы хөйнү номчуур, а олар шак-ла  ынчаар солун кылдыр бажыңында улуска чугаалап бээр онаалгаларны бээр болза эки. 

Номчулга культурлуг кижи бүрүзүнүң чуртталгазында кол черни ээлеп турар. Ол өөредилгениң кол аргазы, бичии кижиниң угаанының күчү-шыдалын сайзырадырының болгаш долгандыр турар делегейни билип алырының херексели.

Номчулга мергежилин сайзырадырынын чуруму

Школага ѳѳредилгениң 1 -ги чылында номчулганы шингээдип алыры дээрге таныш эвес сѳзүглелди минутада 25-35 сөстү бүдүн сөстеп номчууру. Мындыг деңнел сөзүглелдиң ханы утказын билип алырынга чедирбес.

Ындыг болганда өөредилгениң 2-ги чылында сөс каттыжыышкыннарын болгаш домактарны аялгазының аайы-биле каттыштырып, номчулганың дургенин улгаттырар болгаш иштинде номчулгаже чооргу шилчиир.

III-IV класстарга иштинде номчулганың дүргешга өстүрер болгаш аянныг номчулганың аргаларын ажыглаар. Эге школага ѳѳредилгениң төнчүзүнде ѳѳреникчилер минутада таныш эвес сѳзүглелди 90-100 сөс болур кылдыр шын, аянныг номчуп билир болгаш оон утказын билген турар ужурлуг.

Номчулга техниказын шингээдип алыры - уругларның үезин болгаш угаан-кужун үндүрер үргүлчүлелдиг белен эвес ажыл.

Кажан өөреникчи дурген болгаш медерелдиг номчуп, номчулга уезинде боданып болгаш сагыш човап, кээргеп азы чарашсынып ооренип албас болза, номчулга анаа улуг өөрушку чедирбес. Номчуурунун мергежили хевирлетпшмээн болза, математика, бойдус, география, төөгу болгаш өске-даа эртемнерге эки өөренири болдунмас. Чуге дээрге, номчулга - каяа-даа херек мергежил.

Дылдын сула шимчээшкиннери кылдыр өөреникчилернин ынак шулуктерин чугааладыр. III улдунда сөзүглелдин абзацтарын чаргаш, айгырыг хевиринге планны бижиир.

III класска уруглар созуглелдин планын боттары бадыткалдыг хевиргс тургускаш, кижи бурузу утказын бодунун планы-биде чугаалаар.

Уругларны номчудуп ооредири берге, номга ынак болурун өөредири оон-даа берге. Ынчангаш башкы чогаал-биле ажылды янзы-бүрү аргаларны ажыглап чорудары кузенчиг.

Дурген номчулганы чедип алырынын оруктары:

1. Үжуглел        эгезинде уеде өөренип турар ужуун сѳстер одуруундан тывары. Ол дээрге чаа-ла номчуп ооренип турар кижинин одуруглай "номчуп турары” болур; чангыс-даа одуруг эрттирбес болганда, кичээнгейни база сайзырадыры.
2. ”Чуу        чаштынып турарыл?” деп оюн хевирлиг оюннар. Самбырада

(плакатта) 4-5 одуруг ужуктер (25 сөс) бижип каар. Кайы-хамаанчок ужуктерниң аразынга хенертен состер тыптып кээр (капсырылга №1). Уруглар тыпкаш, чуу чаштынып турарын билип алыр: аннар, куштар, насекомнар, унуштер, мөөгулер дээш оон-даа ѳске.

"Дириг амытаннар чаштынып тур», ’’Мөөгулер кайда чаштынып тур?”, ’’Ыяштар чаштына берди” дээр чижектиг карточкаларны уруглар санынга кѳвүдедир. Оларны бажыннарынче алгаш, ада-иези-биле номчуп, бижиирлер;

3. «Карак чедер черни…» улгаттырар талазы-биле аянныг номчулга. Чуге дизе үн доктаашкынынын уезинде коруп, билип алган состернин сан-туну улгадыр;
4. Домей ажык уннерлиг состерлиг чагыларны азы эгезинде, чок болза тончузунде домей кезектиг состер чагыларын номчууру. Maңaa карактың дурген ажылдаанындан номчулганың чугле дургени улгадыр эвес, а шынары база бедиир;
5. ’'нормадан бедик” номчулга (школага номчуур ужурлуг нормадан 10-15 сөсту бажынынга хөйну номчууру);
6. Дурген        номчуур домактарны сөзуглелден тыпкаш номчууру;
7. Башкынын берген дурумнеринге созуглел иштинден состерни тывары;
8. Созуглелде эн-не кыска, эң узун, нарын состерни даалга ёзугаар тывары;
9. Башкы -биле деңге номчулга;
10. Катап         номчулга;
11. Состерниң, сѳс каттыжыышкыннарының болгаш домакгарнын утказын дурген билип алырынга мергежилгелерни чорудары болгаш оон- даа өске.

Состерни дурген шингээдип алырынга мергежилгелер;

1. Өөреникчи        бурузу карточкада бердинген онаалганы ыыгкыр номчааш. харыызын чугаалаары бергедей бээр болза, өскелери дузалажыры (капсырылга№2);
2. Бердинген        узундуде билдинмес сөстернин утказын тайылбырлыг еловарьдан оореникчилер тып номчууру оларны чугаага өөрешш турары материалдын уран-чечен дылы, будуну, аяны оскерилбес кылдыр чугаага ажыглаары;
3. "Фотокарак”        деп оюн. Карак-биле сөсту 1-2 секунда иштинде тырттырып алгаш, сактып алыры. Чижээ; туннел кичээлде теманын состерин карточкаларга чурум аайы-биле көргузерге, уруглар иштинде оларны номчуур. Оон ол сөсгерни сактып, чогаадда шак-ла ындыг сөстуг узундунун утказын чугаалаар.
4. Башкынын номчулгазынын соонда дыннаан чуулунун дугайында бодунун бодалын илередири

5. Билдинмес        сөстерни демдеглеп номчууру.
6. Самбырада        бердинген сөстерге утказы чоок сөстерни сөзүглелден тывары, номчууру;
7. Сактып бижиир диктантылар (капсырылга№3).

Шак-ла мындыг аргалар кичээнгейин шупту сөстерни сактып алырынга дузалаар болгаш дүрген номчулгага чедирер.

Аянныг номчулганы сайзырадыранын оруктары:

1. башкынын        үлегерлиг номчулгазы;
2. башкынын даалгазы-биле ыыткыр, оожум дурген номчуур сөстерни, домактарны тыпкаш номчууру;
3. бо кижиниң номчуп болуру домакты, үзүндүнү сөзүглелден тыпкаш номчууру.
4. көөр хөөн чок, шыңгыы, дилеглиг, мунгаргай, хораданчыг, шоодуглуг, өөрүшкүлуг, каттыранчыг номчуур үзүндүнү тывары, номчууру;
5. !„?, „ ... деп бижик демдектерлпг домактарны номчууру;
6. рольдап номчулга;

7)   авторнун сөстери чокка , диалогтай номчулга;

8. номчаан чүүлүнүн утказын арын-баш, мага-бот шимчээшкиннери-биле илередири;
9. логиктиг ударениелиг сөстерни тыпкаш, ындыг сөстүг домакты шын номчууру;

а.        үжүглел үезинде самбырага бир домак бижип каар, чанынга 2-3 айтырыгларны. Айтырыгларга харыылаарда, домакта чугле логиктиг ударениени шын адап номчуур;

10. шүлүктү өөрешпсчзшин үн доктаап номчууру;
11. пгулүктү үн докгаашкынынга гаарыштырып, илчирбелей номчууру;
12. шулуктер конкурузу

13. инсценировка;
14. катап номчулга, чуге дээрге кижинин иштики сагыш - сеткилин хөлзедип, оон уламындан номчулга аянныг болур.
15. Сөзүглелден бодунун шишш алганы үзүндүнү азы пгулүктү аянныг номчууру.

Аянныг номчулганын сорулгазы - дыңнап турар кижинин чогаалдын утказын билип алыры.

Медерелдиг номчулганы сайзырадыр аргалар:

1)   Сөзүглелде билдинмес сөстер-биле ажылды чорудар;

2. Сөзүглелдин утказынга чурулга;
3. номчаан чүүлүнүн планын тургузары;
4. Белен план-биле номчулга;
5. чурукка таарышкан үзүндүнү тьшары, номчууру;
6. айтырыгларга        харыылаары;
7. үлегер        домак болу бээр үзүндүнү номчууру;
8. чогаалдын кол утказын илередид турар домакты, үзүндүнү тыпкаш, номчууру;
9. тоол болза, чүү шын, чүү шын эвезин тодарадыры;
10. басня болза, үлегер чугаа апарган домактарны тывары;
11. чогаалга бодунун адындан өске атты бээри;
12. арын-баш,        мага-ботгун шимчээшк1ши-б1ше сөзүглелдин утказын илередири (бир өөреникчи номчуп турда-даа бооп болур);
13. крассвордтар, чайнвордтар ажыглаары;
14. викториналар эрттирери;
15. №2 капсырылгада тодарадылга - домактар.

Катап номчулга - сөзүглелдин медерелдиин, дургенин, аянын чедип алырынын кол аргазы. ” Катаптаашкын - өөредилгенин иези”

Амгы уенин школазынын кол сорулгаларынын бирээзи - уругларнын боттарынын шилип алганы чүүлүн номчуур байдалды тургузары. Ол дээрге хостуг номчулга-дыр.

Хостуг номчулга дараазында чүүлдерге даяныр:

1. Номчулгага        ынакшыл номга хамаарылгазын илергейлээр сонуургалындан төруттунер ( дорт хамаарылга - чогаалдын утказынга, оон авторунга болгаш өске-даа чуулдеринге сонуургал; доора хамаарылга - чогаалдын өөредиглиг-кижизидилгелиг утказын медерей, сагыш-сеткилин байлакшыдары, номчуурундан өскелерден чыда калбазы, номчаан чүүлүнүн дугайында чугаалажыышкынга киржир кузел болгаш оон-даа өске);
2. Хостуг номчулга уругнун бодунун шаа-бише кандыг-даа кызагдаашкын чокка ном-биле, оон автору-биле чугааны чорудар;
3. Хостуг номчулга эге школа өөреникчизинге номчукчу сонуургалын хостуг илередир байдалды тургузар.

Бажынынга уругларнын чамдыызы  хостуг номчуттунуп шыдавайн турар, чуге дээрге :

 1) ном-биле шөлээн номчуттунар байдал чок;

2. онаалгалар кылыр дээш хосгуг номчуттунар уе тыппайн баар.

Бо сорулганы шиитпирлээр дизе кичээлге хостуг номчулга минуталарын, хостуг номчулга кичээлдерин чорудар болгаш бажынга бодунун шилип алганы номчуур онаалганы бээр.

Кичээлге хостуг номчулга минуталарын ужуглел уезинде-ле чоруду болур (оореникчилернин шилип алганы материллдар, номнар – биле ажылдарны чорудар). Дараазында кичээлдерде бо ажылды уламчылаар (номчуур, чуруур, кроссвордтар тывар).

Хостуг номчулга кичээлдерин "номчулга залы" хевирлиг кылдыр эрттирип болур. Анаа уруглар боттарынын күзели-биле олурун, бажынындан эккелген номун азы класс библиотеказындан номнарны, журналдарны, солуннарны ажыглап ажылдаар. "Номчулга залынын” кол сорулгазы - кымга-даа шаптыктавайн, шимээн чок ажылдаары.

Уругларнын номчулга мергежилн бедип, өзүп турзун дээр болза, башкы өйлеп-өйлеп, коргунчуг байдалдар тургуспайн хынаар ужурлуг.

Баштай кижи бүрү домакты азы коллективтии-биле абзацты номчуур хүн-бүрунүн хыналдазынга чанчыктырар.

Башкы баш бурунгаар сөзүглелдин сөстеринин түнүн демдеглеп алгаш, үени база демдеглээш, өөреннкчиге номчударын билир бис. Мону оюн хевирлиг база эрттирип болур; өөреникчи класстын норматив негелдезинге чедир номчуптар болза, тиилелгени чаалап алганы ол болур (чижээ, 2 класска бүдүн сөстеп минутада дүргени 55-65 сөстү номчуптар болза - ол тиилелгенин бажы болур).

Кичээлдин эгезинде уругларга сөзүглелдерни үлеп бээр. Башкынын медээзи-биле сөзүглелдерин ажыдып алгаш, иштинде номчуур. Сөзүглел номчуттунган соонда өөреникчи ону кыдыынче салгаш, бодунун үезин демдеглеп алыр. Бо ажылче 3-4 минута чарыгдаттынар. Оон соонда сөзүглелге хамаарыштыр башкы айтырыглар салыр. Ол айтырыгларны сөзүглелге кожуп каан турар. Уруглар 15 хире минута иштинде айтырыгларга бижимел харыы бээр. Боттарынын бодалдарын бижимел илередип өөрешш турары бо ажылдан көстү бээр.

Сөзүглел дугайында коллективтиг чугаалажыышкын үезинде өөреникчи бүрүзүнге номчаан чүүлдүн утказынга хамаарыштыр бодунун бодалын илередир болгаш эштеринин ол дугайынла бодалын дыынаар байдал тургусгуна бээр. Өөреникчилернин бодалдары чугле ангы-ангы эвес, харын-даа чөрушкек-даа бооп болур. Чамдык таварылгаларда маадырларнын дугайында шын унелел бээринге башкы дузалажыр ужурлуг.

Өөреникчи бурузунун номчаанынын дургешш (ДН) болгаш шынарын (МН) башкы санап бээр. Оларны кижи бурузунун тускай карточказынга демдеглээр. Кештр кичээлде өөреникчи кыдыраажында бодунун ажылынын туннелнн көөр. ДН-ны кызыл он-биле, МН-ны кара өн-биле көргузер. Графнктер анализин чорудуптургаш, уругларнын эдер ужурлуг чуулдерин сумелээр. Чижээ:ДН минутада 120 сөс, а МН - 40% болза, темпини эвээжеткеш, кичээнгейнн сөзуглелдиң  утказынче углагдырарын сумелээр. Бир эвес номчуурунун темпизи оожум, а утказын эки билир болза, дурген номчуурун сумелээр. А бир эвес ДН база МН кады кудуку байдалда болза, өөреникчи-биле тускай ажылды башкы чорудар.

Графиктернин дузазы-биле уруглар боттарынга туннел үндуруп өөренирлер.

Сөзуглел-биле ажылдаарынын бо методиказы башкы болгаш өөреникчинин харылзаазын экижидер болгаш уругларнын номга ынакшылын оттурар.

Номга ынакшылды библиотекалар-биле, ылангыя школа библиотеказы-биле харылзаа быжыглаар. Оон-биле чергелештир ада-иези- бгше харылзааны узуп болбас. Сөзуглел-биле бот-ажылга онаалгалыг, даалгалыг табшщалар, өөреникчиге болгаш ада-иеге удуртулга- сагындырыглар дузалаар (капсырылга №4,5).

Капсырылга № 1

кнотилгяажопарьцяюхдкойгунисаан иёсленоарзыланмтэвбөрүгдухаванитыч шол с и в б а и р ш л о щ аэликдьалүмюръытжо ө ш к ү почрауккенгурубр щ с ы ы н ш с ивупчаанскакт жи р а ф ь ф у л е а тонденисадил гиягупаг ыбк у с к е

II

юзгьөлэ капустадүжч ырнбиогу рецфещк йсуопомидор ъпнбысогнар тфхяж морковь олдо чдсвекла гобтсщзбэлфтждл ар лд эд лдшгапвяыкиьююбщ тыквази г мёл ь кабачок с х юй им чдыдяли дшзиорптл

III

ёл ь ча с у т д и п к ывзөремежширч ыө к п екьблдо ф и с з б ы ш та к х ець са ржаг хойтпак ч и г ир дедюьюжд ээжегей гв уи а а р ж ы й д е н в б у а р а г а ч у б о ж аь вдл

№2  Капсырылга

Дагдан баткан хемни ... дээр

Авазынын азы ачазынын авазын ... дээр

 Чузу-даа чок кижини ... дээр

 Аннар тудар херекселди ... дээр

Бичии уругларнын хундус турар бажынын . . . дээр

Кижинин шынчы өннуүн . . . дээр

Демир-ужук, карандаш сугар хапты . . , дээр

Суг дона бергенде, . . апаар

Хойнун төлун . . . дээр

Эн-не кортук амытан

Изигчуртту . . . дээр

Чылдын тоску айы

Тыванын найысылалы

Кыжын дээрден . . . чаар

Авазынын кыс дунмазын . . .дээр

Авалар байырлалынын хуну

Үне караш, кире калбаш . . .

Эн-не ажыг нога а . . .

Дуне черни чырыдар чуве . . .

Кижинин дыннаар органы ...

№3 капсырылга

Час келди 8 үжүк 4 сек

Чаагай час 9 ужук 4 сек

Чылый берди 10 ужук 5 сек

Куштар келген 12 ужук 5 сек

Эштигде хөглуг 13 ужук 6 сек

Эптигде куштуг 13 ужук 6 сек

Арыг-шевер өөрум 14 ужук 7 сек

Уруглар ойнап тур 15 ужук 8 сек

Дагаага тараа бээр 16 ужук 8 сек

Тараага камныг бол 16 ужук 8 сек

Те берт дагда чоруур 17 ужук 8 сек

Ачам солун тоол ыткан 18 ужук 7 сек

Авам-биле шала чуур мен 19 ужук 7 сек

Маадыр далган чуурган. 19 ужук 7 сек

Кускун бедик ыяшта олур. 20 ужук 7 сек

Дуу дагда шыргай арга бар. 21 ужук 6 сек

Саваны изиг суг-биле чунар. 22 ужук 6 сек.

Долзат арыгга ыттыг чораан. 23 ужук 5 сек

Малды куштуг кылдыр семиртир 24 ужук 5 сек

Мен Сайлык биле дагаа чурудум. 25 ужук 4 сек

Өөреникчшгер фермага дузалаар        27        үжүк 4 сек

Уруу кырган-авазынга ном номчуп бээр. 27 үжүк 4 сек

Суурувус уруглары шаттан каттаар. 29 үжүк, 4 сек.

Кат чыырда, сывын сыкпанар, камнанар. 30 үжүк, 4 сек

Аккалдын херим иштинде эниктери бар. 31 үжүк, 4 сек.

Шокар дагаа алдын чуурга төрүпкен-дир. 31 үжүк, 4сек.

Чайыкныг дээр чернин кырын шыва берген. ЗЗүжүк, 4 сек.

 Матпаадыр дөгерер,

Бажы-Курлуг паштаныр. 34 үжүк , 4 сек.

Чем чнвес чарашпай,

Черге чорбас чарашпай. 35 үжук, 4 сек.

Эки аданын оглу сергек,

Эки иенин кызы шевер. 36 үжүк, 4 сек.

Уран кыстын өеэ чараш,

ус дарганнын эди чараш. 37 үжүк, 4 сек

Шатты балды күш төдер,

чалгаа кижи ажыл чылзыр. 38 үжүк, 5сек.

Бо хоорай Каа-Хем биле

Бии-Хемнин бедщфинде. 39 үжүк 6 сек

Чанчыл билчир чоок гөрел,

дылын билчир хан төрел. 40 үжүк, 6 сек

Өөрүнге өжээргеп чорбас,

өөнге өкпээргек болбас.        41 үжүк, 7с,ек,

Чевен кыс чеп эжип билбес,

чевен оол балды сыптап билбес. 41 үжүк, 7 сек

Тыва чурту казымал байлак

болгаш малы-биле бай.        42 үжук. 7 сек.

Тывада инек, чылгы, хой,

өшку чер шыпкан оъттап чоруур. 43 ужук, 7 сек.

Тывада ховар малдар -

тевелер ивилер, сарлыктар көвей. 44 ужук, 7 сек.

Тыва чугле мал-биле байлак эвес,

а ан-мени-биле база бай.        45        ужук,        8        сек.

Кызыл Уруг-Монгуш, РББИ.

№4 капсырылга

 №1

1. Шүлүктү        номчу.
2. Шүлүкчү        кандыг бодаддарын илереткенин бода.
3. Шүлүкчү бодалдарын кандыг чечен сестер-биле илереткенил?

Кайылары сенээ гаарышты?

1

4. Бо        шүлүкке кандыг чурук чуруп болурул? Бодан.
5. Аянныг        номчулгага белеткен.

№2

I.Чечен чугааны кезектерге чар. Кезек бүрүзүнге сагышка чуруктан чуру.

2. Кезек бүрүзүнге эгеден бергеш, бижи.
3. Сөзүглелдин уран-чечен сөсгер 1ш ажыглап гургаш, план аайы-биле номчаан чүүлүннүн утказын чугаалаарынга белеткен.
4. Кыска утказын чугаала.

№ 3

1.Чечен чугааны кичээнгейлиг номчу. Уран-чечен сестерни болгаш сес каггыжыышкыннарын гып. Оларны гайылбырлаарынга белеткен.

2.Чечен чугаанын соонда бердинген айтырыгларга харыыларны белетке.

3.Чечен чугаанын кол бодалын тодарат.

№4

1 .Сөзүглелди кичээнгейлиг номчу.

2. Номчаан        чүүлүннү бодун керген кылдыр бодап керем.
3. Чечен чугаанын маадырларынга болгаш болуушкуннарынга бодуннун

унелелинни бep.

4. Үн доктаашкыннарын салып тургаш, частырыг чок аянныг номчуурунга белеткен.

№5

1 .Басняны кичээнгейлиг номчу.

Доора уткада ажыглаттынган деннелгелерни, чечен сөстерни шилип ал.

2. Чогаалчы оларны чүге ажыглааныл? Бодап көрем.

З.Ол сөстерге чоок уткалыг сөстерден тып.

4. Бо басняны канчаар көргүзүп болурул "Кадрларын” белетке.

В.Д. Фролова, Новочеркасск

хоорайнын №6 ортумак школазынын башкызы.

№5 капсырылга

1 .Медерелдиг, шын, дурген номчуурунун чанчылдарын сайзырат.

2. Аянныг номчуп өөрен. Аянныг номчулга 2 кезекке чардынар:

1. (чечен чугааны, шүлүктү) номчу;
2. чогаалды сайгар: а) оон кол бодалын тодарат;

       б) утказынын        өске кезктеринин бодалын тодарат;

       в) катап        номчу.

3. Чечен чугаанын дес-дараалашкак чурумун тургузун өөрен.
4. Класстан        дашкаар номчулга:

а)номнун        бодунун болгаш авторунун адын, үндүрген чер, чылын бижип өөрен;

б)        номчаан номнарыннын хүн буруде демдеглеп кыл;

в)        башкынын сумелээн номнарынын данзызын кыл;

Ада иелерге удуртулга

1. Номчулга-делегейни билип алырынын сонгазы дээрзин утпанар. Эки номчулга бүгу эртемнерге эки өөрениринин ундезини болтай.
2. Школа болгаш өг-бүленин кады ажыддаанындан силернин уруунар номга ынак болур.
3. Дурген,        аянныг болгаш медерелдиг номчулганын кол негелделерин билир болза эки.
4. Номчу у р ужурлуг лигературанын суме данзызын билир болзунарза, уруунарга херек номну тыварынга дузалажып шыдаар сшгер.

З.Номчулганы номнун бирги арнындан эгелээр ужурлуг.

6. Бичжи-даа        болза бодунун хуу библиотеказы эштери-биле номнарны солчуп алгаш номчу ур.
7. Шын        номчулганын чурумун сагыыр ужурлуг.

В.Д. Фролова,

Новочеркасск хоорайнын

№6 ортумак школазынын башкызы