Ажык кичээл "Чымчак демдек кирген состерни шын адап номчуурун быжыглаар"
методическая разработка (1 класс) на тему

Тема: Чымчак демдек (ь) кирген состерни шын адап номчуурун быжыглаар.

Сорулгазы: Уругларны чымчак демдек кирген состерни шын ададып, номчудуп ооредир. Ооренген ужуун катаптаар.  Чурук езугаар харылзаалыг чугаа тургузарынга чанчыктырар. Торээн бойдузунга ынак, ону камгалаарынга кижизидер.

Планнаан туннелдер: ь (чымчак демдек) кирген состерни оске состерден ылгап билиринге ооредир; ооренген ужуктерин катаптаар.

УУД:

Регулятивтиг: партазынын кырында ооренир херекселдерин шын организастап; кичээлдин сорулгаларын тодарадып билиринге  ооренир.

Шингээл барымдаазы – чурук езугаар аас чугаа тургузуп кичээлдин кол сорулгаларын чедип алырынга ооренир.

Уне барымдаазы – улустар-биле чугаалажып, эш-оорунун болгаш башкызынын чугаазын узе кирбейн, дыннап билиринге ооренир. Кичээлге кылган ажылдарын туннеп билиринге ооренир.

Аажы-чан барымдаазы – оореникчи кижинин этикетти сагып турарынын деннели.

Кичээлдин чорудуу

1. Организастыг кезээ

А) Мендилежиишкин

Дээр - адам

 чер – ием

Авыралдыг чырык хунум!

Ажыл -  ишчи башкыларым

Амыр-ла, амыр!

2. Катаптаашкын

Богун кичээливис анаа эвес, а онзагай кичээл болур.  Кичээливисте кайнаар баарывысты тывызыктан билип алыр бис.

          Дорт алышкы

           дорт чузун

-Эр-хейлер шын-дыр. Чылдын дорт эргилдези. Богун бис чылдын дорт эргилдезинче аян -  чорук кылыр бис. Чылдын эргилделери биске  ооренип эрткенивис ужуувус чымчак демдекти катаптаарынга хой даалгаларны белеткеп алган. Чылдын уелерин адаптынарам. (Кус, кыш, час, чай).

 Бир дугаар чылдын кайы уезинче баарын шулуктен билип алыр бис.

Кыштын соогу келзе келзин –

Кылан дошка конькилээр бис.

Харлыг дүвү  харын чагзын –

Хаак кеткеш, эстедир бис.

Словарь ажылы: хаак дээрге орустап лыжаларны ынча дээр.

Сочи дугайында кыска дыннадыг. Кышкы Олимпий оюннары чуу деп хоорайга эрткенил? (Сочи хоорайга). Россиянын спортчулары каш дугаар чер алганыл? (1 – ги черни алган). Эр – хейлер.Чылдын кайы уези эрте бергенил? ( Кышкы) Кыштын айларын кым адаптарыл? Кыштын даалгазын кууседиптээлинер. Ун – ужуктуг анализтен кылыптаалынар.

 Кыштын ийиги айы. Январь – 2 слог, 6 ун, 6 ужук .Чуге ун, ужуктун саны домейил? ( Я – сос эгезинге чорааш 2 ун илередип турар, ь ужук кылдыр санаар бис.) Коньки – 2 слог,5 ун, 6 ужук. Чуге?

- Ам домактан чогаадыптаалынарам. (Чижээ:Январьда соок куштуг болур. Январь ай чылдын эгези.)  Чуну чогаадыптывыс? Домак чуден тургустунарыл? Домак эгезин канчаар бижиирил? Домак тонерге чуну салырыл? Эр-хейлер! Кыш бодунун айларын сактып алзын деп турар-дыр, уруглар. Сактып алыр силер бе, уруглар.

ДЕКАБРЬ, ЯНВАРЬ, ФЕВРАЛЬ.

Кыштын даалгазын кууседиптивис. Эрткен кичээлдерни эки билип алган – дыр силер.Эр – хейлер! Ам дараазында уеже чоруптаалынар, уруглар.

Чаа тема.  Арга - ыяш ногаан хевин

                 Аяннандыр кеттинипкен.

                Донган хемнер чытса- чытса,

               Дош шывыын чара тепкен.

Шулукте чылдын кайы уезинин дугайында чугаалап турарыл?

Частын даалгазы. А) дурум

Бир чылда 12 ай бар. Бо шупту айлар аттарын чангыс сос-биле календарь дээр. Календарь деп состу шупту денге слогтап адаптаалынарам. 1, 2, 3 ку одуруглар адаар. Частын айлары МАРТ, АПРЕЛЬ, МАЙ

 б) чурук-биле ажыл

Чурукта чуну коргускен-дир уруглар? Домактардан чогаадыптынарам.

-Март 8 кандыг байырлалыл?

Силер март 8 - те кымнарга байыр чедирдинер кым чугаалаптарыл?

В) Ном-биле ажыл

Календарьлар чуруун азып каан турар. Тывызык ыдайн, тывынарам уруглар?

Хуннун эвээжеп орар, хуну келирге тоне бээр. Чул ол? ( Шын – дыр, календарь, мындыг ангы – ангы календарьлар бар болур.)Ынчангаш номувуста «Календарь» деп эгени номчуптаалынар. Арын 100

1 .Уругларнын иштинде номчууру.(Ам шупту денге иштинерде номчуптунарам).

3. Башкынын номчулгазы. (Ам мен силерге номчуп берейн шупту кичээнгейлиг дыннаар силер.Номчуп тургаш билдинмес состер – биле ажыл ЛАГЕРЬ – уруглар дыштаныр чер)

Созуглелде чунун дугайында чугаалап турарыл?

Кыштын айлары чулерил?

Частын айлары чулер-дир?

Чазын кандыг болурул? (Хар эриир, хун дурту узаар, чылыг чурттардан куштар кээп эгелээр, дун дурту кыскалаар, хун караа бедип, чылып эгелээр, кижилер чуга курткаларын кедип эгелээр,…)

Июнь, июль чунун айларыл?

Кажан ооренип эгелээрил? (кузун).

Час болза даалгазын куусеткенинерге ооруп турар-дыр уруглар. Эр – хейлер!

-Ам дараазында кайы уеже баарывысты сула шимчээшкинни кылып тургаш билип алыр бис.

           Чайнын даалгазы.

Сула шимчээшкин

          Ээрем суглуг хемчигешке,

            Эштип- эштип,  чунуп-чунуп

             Элезинге чыдарымга

            Эргеледип чыткан ышкаш.

Чай силерни бодунун айларын сактып алзын дээн-дир уруглар.

Чайнын айлары: ИЮЛЬ, ИЮНЬ, АВГУСТ

Быжыглаашкын.

Ам дараазында  чылдын уезинин дугайында дыннанарам уруглар

Сап-ла сарыг, кып-ла кызыл

Сарала он- кустун ону

Ыяштарнын бурулери

Ындыг чараш, корунер даан!

Кустун айларын кым адаптарыл?

Кус кандыг болурул? Кустун демдектерин чугаалаптынарам?

Силер кайы айда ооренип эгелээр ийик силер уруглар?

Кустун даалгазы.

Кыдыраашка ажыл.

Рубль, печенье, апельсин, коньки, календарь, кисель.

Декабрь, январь, февраль, март, апрель, май, июль, июнь, август, октябрь, ноябрь.

Туннел: ь орус дылдан улегерлеп алган состерге бижиир: лагерь, кисель, рубль, коньки, июль, календарь д.о. о.

Эр-хейлер! Чылдын дорт эргилдезинин даалгаларын шупту эки куусеттивис.

Бо кичээлде чуну билип алдынар уруглар?

Чымчак демдектин онзагайын чугааланар уруглар.

Ам шупту боттарынарнын билиинерни унелеп корунерем уруглар.

Шуптузун билип алган болзунарза….

Бичии-ле билбээн болзунарза…

Шуут билбээн болзунарза..

Четтирдим уруглар, моон-биле кичээл тонген.