Ажык кияээл "Демдек ады"
план-конспект урока (2 класс) на тему

Тема:  Демдек адынга катаптаашкын.

Сорулгазы: 1) оореникчилернин кандыг? чулуг? деп айтырыгларга харыылаттынар состер          

                             дугайында билип алган билиин быжыглаары;

                     2) демдек адын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглап билирин ооредип, сос

                         курлавырын байыдар, чогаадыкчы база тывынгыр чоруун сайзырадыр;

                      3) уругларны мозу-шынарга, торээн дылынга ынак болурун, дузааргак чоруун

                          куштелдирер;

Планнарттынган туннелдери

Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы:

-оореникчи демдек ады деп чул дээрзин билир;

-чугаа домаанга демдек адын шын ажыглап, чугааны демдек ады каас болдуруп турар деп чувени медереп билген турар.

Кижизиг мозу-шынарнын ооредилге ажыл-шынары:

-ооредилгеге сонуургалдыг;

-улугларны хундулеп билир;

-торээн черинге, дылынга ынак , мозулуг будушту, быжыг турушту хевирлээр.

Таарыштырылганын ооредилге ажыл-чорудулгазы:

-ооредилгенин сорулгазын салып билиринге;

-ажылынын болгаш оорунун унелелин шын хулээп ап билиринин аргазын тургузар.

Билиглерни шингээдиринин ооредилге ажыл-чорудулгазы:

-салдынган айтырыгларнын утказын шын медереп билип, анаа дуушкен шын харыыны аас-биле тургузупбилири;

-ооренип турар чуулу-биле бодунун арга-дуржулгазын деннеп билири;

-номдан херек медээни тып билири.

Харылзажылганын ооредилге ажыл-чорудулгазы:

-харылзажып турар кижизинге билдингир кылдыр чугааны шын тургузуп билири;

-башкынын болгаш эштеринин айтырыгларынга шын харыылап чанчыктырар.

Кичээлдин дерилгези: автобус чуруу, слайдылар, кыдырааштар, хой, ыт, ыш чуруктары, ребустар, ном, улегер домак, арынчыгаштар.

Кичээлдин чорудуу

Кичээлдин этаптары

1. Ажыл-чорудулгаже бодун башкарып углаары.

А) Онаалга хыналдазы (дурум, арын 74.)

2. Билиглерни тодаргайлаары.
3. Чаа билиглерни ажыдары.
4. Бирги быжыглаашкын. (Автобуска)

А) Чараш бижилге.

5. Ээр-Хавак аржааны.
6. Сула шимчээшкин.

А) Болуктерге ажыл.

Б) ребустар-биле ажыл.

7. Быжыглаашкын. (Азаста)

А) Ном-биле ажыл.

Б) Оюн «Чагыдылга»

8. Рефлексия.
9. Туннел.
10. Онаалга

А) онаалганы кылырынга инструктаж

I. Башкынын ажыл-чорудуу

-Бо хун  анаа эвес Азас холче аян-чорук кичээли эрттирер бис, уруглар.

А) Онаалга хыналдазы (дурум, ар 74.)

-Автобуска олурарынын мурнунда мен силерни четчелептейн, айтырыгларымга шын харыылаптынар, уруглар.

        -Эрткен кичээлде чуу деп тема-биле таныштынар? (демдек ады)

        -Демдек ады чуну илередирил? (Чувелернин демдээн, шынарын, онун коргузер)

        -Кандыг айтырыгларга харыылаттынып чоруурул? (кандыг? чулуг?)

        -Кандыг чугаа кезээ-биле харылзажып чоруурул? (чугаа кезээ-биле)

        -Эр-хейлер! Ам узун оруувусче аъттаныптаалынар. Шупту шын олуруп алынар, уруглар.

II. Билигни тодаргайлаары.

(слайд) – состерге ужуктер немээр.

                Кич..нгейлиг,    эре.,  ди.им,  ду.ааргак, .ундулээчел, тывын.ыр, а.ылгыр.

-Эр-хейлер, уруглар!

III. Чаа билигни ажыдары.

-Бо состер кандыг айтырыгга харыылыттынарыл? (кандыг?)

-Бо хун чуу деп теманы катаптаар-дыр бис? (демдек адын)

IV. Автобус.

-Автобустун чолаачызыннын даалгазын кууседиптээлинер, уруглар.

1-ги даалга:

Чараш бижилге. (Ак, ук деп состерни чараштыр бижиир.)

     -Оруувус чогунгур кылдыр бо состерни чараштыр бижип корунерем, уруглар.

2-ги даалга:  

(слайд) – чолаачынын даалгазы .

            Ш ак – (Биске шак херек, ол эвес орайтаар бис.)

            ДУЗ ак – (Кайы-хамаан чокка бичии кижилер арга-арыг кирбес.)

           КУЛ ак – (Эш-оорунер, башкынарны эки дыннаар.)

           БУД ук – (Черге донгаш дириг ыяш сыкпас, кургаг будуктар одаар.)

           СукСУН – (Ырак чер баар улус аъш-чемин, суксунун ап алгаш чоруур.)

-АК база УК деп онну немээш состерни слогтарга чарып бижиир.

- Состерде каш слог барыл? Чуге?

-Эр-хейлер,уруглар. Дурумнерни билип алдывыс, аажок угаанныг-дыр силер.

V. Ээр-Хавак аржааны.

(слайд) – Сактып бижиир диктант.  

Суурувус чанында,

Арыг суглуг аржаан бар.

-Аржаанга чуну канчап болбазыл?

 -Ам бижип алган домактарынарны боттарынар хынанар, уруглар.

-Оруувус уламчылаалынар.

VI. Качазы аалы.

 (слайд) – шулукте чуве аттарын тыпкаш демдек адынче тургузар.

Кадыр черде аалымче,                                   ыттар – ыттарлыг, хойлар-хойларлыг, ыштар-ыштарлыг

Кылаштап-ла чоруксаам кээр.

Ыттар ээрген, хойлар эткен,

Ыштар оору сыдымналган.

-Хойнун хевирин, чузунун чугааланар. (Ыттын, ыштын.)

-Эр-хейлер!

VI. Сула шимчээшкин.

-Ам аалда кырган-авайга дузалаар бис бе, уруглар?

А)   Кырган-авай аалынга

      Аяк-сава чуггаш,

      Аайлап салып кагдым.

      Ширбииш туткаш шаланы,

      Ширбип база кагдым.

      Кежээ уруум дигеш,

      Кырган-авай мактады.

Б) Ребустар-биле ажыл.

(слайд) – домактарны тургузар.

                                 биле   (адыг чуруу)-оол аалга        

        (хой чуруу)

                               тпак ишкен.

2класстар (уруг чуруу)лары, (оол чуруу)дары ч (ай чуруу)ын кырган-авазынын аалынче барганнар.

VIII. Азаста.

А) Мергежилге 184, арын 76. (дамырак, стол, буру)

Б) Домактар-биле ажыл. (Башкы домактарда сос бурузун уругларга улей салган)

(слайд) – шулукте состерни шын домак болу бээр кылдыр уруглар чыскаай туруптарлар.

X.Рефлексия.

-Бис аалга база барган бис, бо улегер домакты канчаар билип турар силер?

  «Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар, аргаа кирген кижи саат дайнаар» (тайылбыр)

(Шагдан тура тыва чон аалга азы огге келген аалчыга албан суттуг шайын езулал аайы-биле сунар турган. А арга-арыг кирип чоруур кижи саат дайнаар дээри ол.)

XI. Туннел.

-Аян-чорук кичээлинде чуну билип алдынар, уруглар?

(дурумнерни катаптадыптар)

XII. Онаалга. Мер.194, арын 79.

Онаалга кылырынга инструктаж.

-Азас холче агаарлаашкын уезинде эки ажылдаан мен деп бодунун ажылын унелээр кижи – хоглуг арынчыгашты, бичии четтикпейн, озалдап олурган кижи – шынгыы арынчыгашты, чазып база сонуургаваан кижи – мунгаргай арынчыгашты кодурер.