Рабочая программа учебного предмета « Родной язык».2-4 классы. УМК « Школа России»
рабочая программа по теме

                                       02-04

Министерство образования и науки РТ

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

Тээлинская средняя общеобразовательная школа имени В.Б.Кара-Сала

муниципального района «Бай-Тайгинский кожуун РТ».

Рабочая программа

учебного предмета « Родной язык».2-4 классы.

УМК « Школа России»

                             с Тээли 2011 

                     Тайылбыр бижик

     1-4 класстарга торээн дыл устуку класстарга ооренир тыва дыл болгаш литература эртемнеринин белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны чедип алырынче угланган.

     Эге класстарга тыва дылды ооредиринин кол сорулгалары болза: 1) уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ооредир; 2) оларга торээн дыл болгаш литература талазы-биле эге билиглерни бээр; 3) уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулга болгаш билиглерже чуткулун хайныктырар; 4) номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээр; 5) уругларны мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидер; 6) ооренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар.

    Тыва дыл программазы дараазында уш болуктен тургустунган

1. «Бижикке ооредири болгаш чугаа сайзырадылгазы».

Бижикке ооредири 1 класска сентябрь 1-ден март 24-ке чедир уламчылаар болгаш уш уеге чарлыр:

1. Белеткел (ужуглел мурнунун) уези;
2. Ужуглел уези
3. Ужуглел соондагы уе.

2. «Фонетика, лексика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы».
3. «Номчулга болгаш чугаа сайзырадылгазы

Болук бурузу тус-тус кезектерге чардынар. Моон-биле кады ук болуктер аразында харылзаалыг.

Фонетика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы.

    Эге школага торээн дылды ооредиринин кол сорулгалары уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры оларнын угаан ажылын сайзырадыры-биле тудуш харылзаалыг.

     Уруглар эге класстарга фонетиканын, лексиканын, грамматиканын, шын бижилгенин болгаш чугаа сайзырадылгазынынэргежок чугула, эн кол эге билиглерин алыр. Олар устуку класстарга ооренир чуулдер-биле тудуш харылзаалыг, тыва дыл эртеминин амгы уеде чедиишкиннеринге ундезилеттинген бооп турар.

     Фонетика, лексика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазынын талазы-биле бодуун билиглерни шингээтпишаан, уруглар дыл материалын сайгарып, туннеп, деннеп, болуктеп ооренирлер, оон-биле кады литературлуг чугаанын мергежилдери болгаш чанчылдары чоорту хевирлеттинер, дылдын эге хевирлери болур состу, домакты бодамчалыг ажыглаарын чедип алыр.

     Класс бурузунун программазы беш-беш болуктерден тургустунган:1) «Уннер болгаш ужуктер»; 2) «Сос»; 3) «Домак»; 4) «Харылзаалыг чугаа» 5) «Чараштыр бижилге».

     Ынчангаш класс бурузунге фонетика, чексика, сос тургузуу, морфология, синтаксис болгаш харылзаалыг чугаа талазы-биле кичээлдер чоруттунар. Бо чорук дылдын ангы-ангы болуушкуннарын бот-боттарындан адырбайн, оларнын аразында тудуш харылзаазын уревейн ооренири-биле тайылбырлаттынар.

     Ынчалза-даа класс бурузунде ук болуктернин кайы-бирээзи кол черни ээлеп турар. 1-2-ги класстарга кол болук «Уннер болгаш ужуктер», 3-4-ку класстарга –«Сос» (Состун тургузуу, чугаа кезектери), «Домак».

   «Харылзаалыг чугаа» деп болук класс санында кол черни турар. Ук болукке аас болгаш бижимел ажылдарны грамматика-даа, номчулга-даа кичээлдеринге чорудар.

   «Уннер болгаш ужуктер» деп болукке хамаарышкан билиглер, мергежилдер болгаш чанчылдарны оореникчилер 1-2 класстарга алыр.оларга уннер болгаш ужуктер, ажык болгаш ажык эвес уннер, слог, дулей болгаш ыыткыр ажык эвес уннер дээн чергелиг фонетиктиг билиглер хамааржыр. Уруглар ун, ужук талазы-биле сайгарылгазын кылып шыдаар мергежилди чедип алыр.

     3-4 класстарга «уннер болгаш ужуктер деп болуктен 1-2 класстарга алган мергежилдери ханылаар, ун, ужук сайгарылгазы улам делгемчиир.

    Эге школанын бугу класстарынга бо темага хамаарышкан кол негелде чугаанын уннерин адап, дыннап тургаш, уруглар оларны ылгап, бижикке шын демдеглээрин чедип алыры болур.

    Сос.Состу программада лексика болгаш грамматика талазы-биле коорун киирген. Лексика талазы-биле теоретиктиг билиглерни устуку класстарга алыр болганда, эге класстарга чугле практиктиг мергежилдерни грамматика, сос тургузуу болгаш шын бижилге кичээлдеринге чорудар.  

   Сос тургузуунун дугайында эге билигни 2-ги класска торел состер болгаш торел состернин ниити кезээ дазылды ооретпишаан, практика кырынга таныштырып эгелээр.3-ку класска уруглар состун уткалыг кезектери болур дазыл болгаш кожумак (чогаадылга, оскертилге кожумаа) дугайында билиглерни долузу-биле алыр болгаш сос чогаадылгазынын бодуун таварылгалары-биле, сос чогаадыр эн нептеренгей чогаадылга кожумактары-биле (-чын, чин, та, те, тыг, тиг дээш оон-даа оске) практика кырынга таныжарлар.

    Оореникчилернин состернин тургузуун дурген болгаш шын кылып шыдаарындан, дазылдын тонген уну-билое кожумактын эге унун шын кожуглап билиринден шын бижилгенин дурумнерин шингээдип алыры улуг хамаарылгалыг.

    Эге класска чугаа кезектеринден чуве адын, демдек адын, кылыг созун, сан адын, ат орнун, элээн хереглеттинер эдеринчилерни, артынчыларны ооренири программада кордунген. Оореникчилер чугаа кезектерин оларнын ниити лексиктиг утказынга, харыылаттынар айтырыгларынга, падеж, арын, сан, уеге оскерлиринге ундезилеп ылгап ооренир.

1 класс.

Бижикке ооредири болгаш чугаа сайзырадылгазы.

    Бижикке ооредири уш болукке чарлыр: белеткел уези (ужуглел мурнунун), ужуглел уези (номчулга болгаш бижилге), ужуглел соондагы уе (номчулга болгаш чугаа сайзырадылгазы; фонетика, бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы). Бижик ооредилгези уннуг анализ-синтезтиг метод-биле чоруттунар болгаш чугаа сайзырадылгазынын кол деннелдеринге (сос, домак, харылзаалыг чугаа) быжыглаттынар.

Белеткел уези

    Чугаа. Аас болгаш бижимел чугаа дугайында ниити билиг.

     Домак болгаш сос. Чугааны домактарга, домактарны состерге, состерни слогтарга чарары болгаш «Ужуглелде» болгаш оске-даа дидактиктиг материалдарда берген схема-шыйыгларны ажыглаары.

     Слог. Состерни слогтарга чарары. Ажык уннернин слогтар тургузар ролю-биле таныштырары. Состе слогтарнын санын тодарадыры.

     Уннер болгаш ужуктер. Ун дугайында билиг. Дыннап болгаш адап тургаш, уннерни ылгап билири: ажык болгаш ажык эвес уннер, сос эгезинге куштуг болгаш кошкак адаттынар ажык эвес уннер.

Ужуглел уези

    Ужуглел уезинде ооредир уннер болгаш ужуктерни дорт чадага хуваар.

   Бирги чада: номчулгага ооредип тургаш, чедип алыр сорулгалар: уннун ужуун, ужуктернин унун чазыг чок тыварынга чанныктырар; ооренип эрткен уннери состернин эгезинге, ортузунга, соолунге турда, чазыг чокка тып, состерни шын слогтаар; кыска, узун ажык уннерни болгаш оларнын ужуктерин ылгап билирин чедип алыр; ооренген уннерболгаш ужуктер-биле слогтар, состер кожуглап номчудар, «Ужуглелде» домактарны номчуп билир; ооренген уннери бар состернии тыварынга чанчыктыраружуктерни бот-боттарындан ылгалыр демдектерин барымдаалап танып билиринге ооредир.

   Ийиги чада: бирги чадада салдынган сорулгаларны кууседирин уламчылаар; ийи-уш слогтуг состерни номчуурунга уругларны чанчыктырар; т,п,к деп уннер состернин эгезинге, ортузунга, соолунге чорда, шын номчуурун чедип алыр; белен состерни слогтавайн шуут номчуурунга чанчыктырар, ол колдуунда ийи слогтуг состер болур; домактар иштанде бижик демдектери-биле таныштырар.кол сорулга- бугу уругларнын дески номчуурун чедип алыр; номда кирген домактарны ун аянын сагып, аянныг номчуурунга чанчыктырар.

    Ушку чада: ъ,е,ё,я,ю деп холушкак ажык ужуктерни ооредир. Бо чадада чедип алыр сорулгалар: ок-биле адаарын кадыг демдек-биле коргускен состерни, холушкак ажык ужуктерлиг состерни шын номчуурун чедип алыр; уш-дорт слогтарлыг состерни номчударын колдадыр.

    Дортку чадада: ь, ф, ц, щ деп уннерни болгаш ужуктерни ооредир. Бо чадада салдынган турар сорулгалар: улегерлеп алган уннерни шын дыннаарын, адаарын, номчуурун болгаш бижиирин чедип алыр; ук уннерни ооредип турар уеде оореникчилерге билдингеир, ургулчу таваржыр состер шилип алыр; чиик состерни анализ кылбайн, слогтаашкын чокка номчуурунга чанчыктырар; состер болгаш кыска домактарны дурген, чугурту, медерелдиг номчуурун чедип алыр; домактарга ун доктаашкыннарын кылып, аянныг номчуурунга чанчыктырар.

Ужуглел соондагы уе

Бижилге, шын бижилге болгаш чугаа сайзыралыгазы.

     Бижик ооредилгезинин уезинде чедип алган билиглерин, мергежилдерин, чанчылдарын системажыдып быжыглаары.

     Ужуктерни, слогтарны, состерни, улуг эвес домактарны харылзаалыг, дески бижииринге ооредир шенелде ажылдар чорудары.

     Сос-биле ажыл. Уругларнын сос курлавырын байыдары болгаш идепкейжидери. Чувелер, чувелернин шынарын, кылдыныглар, кылдыныглар илередир состерни шын хереглеп билири, оларнын уткаларын тайылбырлаары.

Домактар болгаш харылзаалыг созуглел-биле ажыл.

    Башкынын айтырыгларынга харыыларны шын тургузупбилиринге ооредири, харыыларынга домактарнын ангы-ангы хевирлерин ажыглаары. Кандыг-бир тодаргай темага домактар тургузары, сюжеттиг чуруктар, хууда хайгааралдарын ёзугаа улуг эвес аас чугаа тургузары.

Номчулга.

    Бижикке ооредирин уезинде номчулга болгаш чугаа сайзырадылгазынын талазы-биле алган билиглерин, чанчылдарын ханыладыры болгаш быжыглаары. Номчулганын темпизин чоорту дургедедири. Кыска созуглелдерни иштинде номчуп, утказын сактып алары. Созуглелде болгаш оон ангы-ангы кезектеринде кымнын азы чунун дугайында чугаалап турарынга харыылап шыдаары. Бижик демдектерин барымдаалап шын номчуурунга болгаш рольдап номчуурунга эге чанчылдар. Номчаан чуулунге болгаш сайгарган чуруктарынга хамаарыштыр словарь ажылы чорудар.

2 класс

Фонетика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы.

(102 шак)

Катаптаашкын (4 шак)

    Бижикке ооредирин уезинде алган билиглерин, мергежилдерин болгаш чанчылдарын туннеп, системажыдып катаптаары.

Уннер болгаш ужуктер (26 шак)

    Кыска болгаш узун ажык уннер, оларны шын бижиири. Ок-биле адаар ажык уннерни ъ-биле демдеглээри.

    Ыыткыр болгаш дулей ажык эвес уннер. Оларнын куштуг болгаш кошкак болуру. Эгезинге т-д, п-б, к-х деп уннер кирген состер болгаш оларны шын адары болгаш бижиири. Чамдык зн хереглеттингир слог, слог талазы-биле нарын эвес состерге ажык эвес уннерни дакпыплап бижиири (оюннар, каттар дээш о.о.).

     Аяар эжык эвес уннер.

     Улгерлеп алган состерге ф, ц, щ деп уннерни шын адап, бижип билири.

     Тыва болгаш улугерлеп алган состерге я, э, е, ё, ю деп ажык ужуктер, оларны хереглээри. Чымчак демдектиг состер (ь).

     Слогтар. Состу слогтап кожурери.

     Алфавит. Алфавитте ужуктерни шын адаары. Алфавиттин ужур-дузазы. Словарьдан кандыг-бир ужукке состер тывары. Бердинген состерни алфавит чуруму ёзугаар чыскаап бижиири (бирги ужуун барымдаалап).

Сос (25 шак)

     Чувелерни илередир болгаш кым? чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар состер. Чуве ады. Чувелернин ылгавыр демдектерин илередир болгаш кандыг? чулуг? деп айтырыгларга харыылаттынар состер, чувелернин кылдыныын илередир болгаш чуну кылганыл? чуну кылганыл? чуну кылып тур? чуну кылырыл? (канчаарыл?, канчап тур?) деп айтырыгларга харыылаттынар состер. Состерге айтырыглар салып билири.

     Кижилернин аттарынга, адазынын адынга, фамилиязынга, дириг амытаннарнын хуу аттарынга, хоорайлар, суурлар, хемнер болгаш черлер аттарынга улуг ужукту хереглээри.

     Элээн нептеренгей эдеринчилер (ышкаш, дег, ёзугаар, биле) дугайында билиг.

     Состун дазылынын дугайында ниити билиг. Торел состер. Торел состерни тывары. Торел состерде дазылды тып билири. Торел состерде дазылды бир аай бижиири (ажылчын, ажылгыр, ажылдаар, ажылдыг, ажылчы).

     -ла, -ле, -на, -не, -даа деп артынчылар болгаш оларны шын бижиири.

Домак (25 шак)

     Чугааны домактарга чарары. Домактарга чунун азы кымнын дугайында чугаалап, чуну илередип турарын коргузер состерни ылгап билири.

     Домактын чугула кежигуннери – кол сос болгаш соглекчи. Айтырыглар дузазы-биле домакта состернин харылзаазын тургузуп билири (аас-биле). Домактарнын утказын хайгаараары, домактарнын соолунге улуг сек, айтырыг, кыйгырыг демдектерин хереглээри.класка баш удур сайгарган домактарны бижиири.

Харылзаалыг чугаа (17 шак)

     Чугаа болгаш оон амыдыралга ужур-дузазы. Аас болгаш бижимел чугаанын онзагайларын хайгаарап коору.

     Созуглел. Созуглелде даяныр состерни ылгаары. Созуглел биле чангыс тема-биле каттышпаан домактарны деннээри. Созуглелдин темазын тодарадыры. Созуглелдин кезектерин ылгаары. Улуг эвес созуглелге болгаш оон кезектеринге ат бээри. Эднртиг дугайында билиг. Башкынын удуртулгазы-биле айтырыглар езугаар созуглелдин эдертии. Айтырыглр дузазы-биле база сюжеттиг чурук ёзугаар домактар чогааткаш бижиири.

     Куш-ажыл, оюннар болгаш ынак чуулунун дугайында улуг эвес чечен-чугаа (чогаадыг) тургузары.

     Ээлдек-эвилен болурунун дурумнери. Четтиргенин илередири. Таныжарда ажыглаар состер.

Чыл дургузунда ооренгенин катаптаары (10шак)

     Уннер болгаш ужуктер. Ыыткыр болгаш дулей ажык эвес уннер. Дулей ажык эвнс уннернин куштуг болгаш кошкак болуру, ыыткыр ажык эвес уннернин кошкак болуру. Оларны бижикке демдеглээри. Кыска, узун болгаш ок-биле адаар ажык уннер, оларны шын бижиири. Чувелерни илередир состер. Чувелернин шынарын илередир состер. Чувелернин кылдыныын илередир состер. Домактын чугула кежигуннери. Созуглел.

Чараштыр бижилге

     Бижилге гигиеназынын чанчылдарын быжыглаары: бижилге уезинде шын олурары, кыдыраашты шын салып билири, демир-ужукту шын тудары дээш оон-даа оске.

     Удаа-дараа дакпырлап чоруур кезектерлиг ужуктер болуун бижиири.

     Кезектернин болгаш оларнын каттыжыышкынарынын чоорту нарыыдап олурарын барымдаалап биче болгаш улуг ужуктернин болуктерин бижиири: 1) и, ш, Й, Ш, П, р, т, г;

2) л, м, Л, М, я, Я, А; 3) у, ц, щ, У, Ц, Щ, Ч, ч; 4) сС, еЕ,Оо, Оо, а, д, б; 5) ь, ы, ъ болгаш оларны оске ужуктер-биле тудуштурар янзылары; 6) н, н, ю, Н, Ю, кК; 7) В, З, з, Ээ, жЖ, Хх, Ф; 8) Ф, у, у, Г, П, Т, Р, Б, Д.

        3 класс

Фонетика, грамматика, шын бижилге болгаш чугаа сайзырадылгазы.

Уннер болгаш ужуктер (бо темага хамаарышкан ажылдарны ооредилге дургузунда чоргузар). Ажык болгаш ажык эвес уннер, оларны ужуктер-биле демдеглээри. Состерни кожурери.

     Состернин слог болгаш ун,ужук анализи, состерни хажыдыыш кын чок, ужуктер кагбайн, ужуктер солувалерчийн бижип чанчыгарынга оон ужур-дузазы.

     Дакпырлап бижиир ажык эвес уннер.

     Дулей(куштуг болгаш кошкак), ыыткыр кошкак ажык эвес уннерни шын бижиири.

     Ъ (кадыг демдек) болгаш Ь (чымчак демдек) хереглээри.

     Домак. Домактын чугула кежигуннери.

Сос. Состун тургузуу.

     Состу программада лексика болгаш грамматика талазы-биле коорун киирген. Эге класс башкызы дорт чыл дургузунда словарь ажылынче улуг кичээнгейни салыр ужурлуг.

     Состун уткалыг кезектеринин дугайында ниити билиг: дазыл, чогаадылга болгаш оскертилге кожумактары.

     Дазыл; чангыс дазылдыг состер. Оскертилге кожумаа.

     Тургузуу бодуун состернин оскертилге кожумактарын тып билири.

     Чогаадылга кожумаа. Бодуун тургузуглуг состернин чогаадылга кожумаан тып билири.

     Состерге чогаадылга болгаш оскертилге кожумактарынын дес-дараалашкаа.

     Сос иштинге тт, нн, кк деп дакпырлаан уннерни бижиири.

     Тып, тик, ток, тырт, теп, тут деп состерни болгаш оларнын укталган хевирлерин шын бижиири.

Чугаа кезектери.

    Чугаа кезектери-биле ниити таныжылга: чуве ады, демдек ады, кылыг созу, эдеринчилер.

Чуве ады.

    Чуве ады, оон утказы, айтырыглары. Чуве адынын саннарга оскерлири (чангыстын саны, хойнун саны). Хойнун санынын кожумактарын шын бижиири. Чангыстын санында чуве аттарын падежтерге оскертири, падежтерин ылгап билири.

     Утка талазы-биле чоок болгаш удурланышкак чуве аттары.

     Боралды шын чиге илередирде утка талазы-биле чоок уткалыг чуве аттарындан эн тааржырын шилип билири.

Демдек ады.

    Демдек  ады, оон утказы, айтырыглары. Демдек аттарын чуве аттары-биле ажыглаары. Утка талазы-биле чоок болгаш удурланышкак демдек аттары. Бодалды шын болгаш чиге илередир демдек адын шилип билири.

Эдеринчилер.

     Эн хереглеттингир эдеринчилерни (дээш, дег, дугайында, биле, ышкаш, башка) практика кырынга ажыглап билири.

Кылыг созу.

     Кылыг созу, оон утказы, айтырыглары. Кылыг созунун уелерге оскерлири (амгы уе, эрткен уе, келир уе). Болбас кылдыныг илередир кылыг состери.

Словарьлыг мергежилгелер (бо ажылды ооредилге

чылынын дургузунда эрттирер).

     Ангы-ангы чугаа кезектеринге хамааржыр чангыс дазылдыг состер тывары. Утка талазы-биле чоок болгаш удурланышкак состер. Бодалды илередирде эн херек состу шилип билири.

Домак.

     Сос каттыжыышкыны. Сос каттыжыышкынында болгаш домакта состернин харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тодарадыры.

     Медээ, айтырыг, алгы домактары (чугаалаар сорулгазынын аайы-биле), кыйгырыг домаа (у наяны-биле).

     Домактын чугула болгаш ийиги черге кежигуннери (ийиги черге кежигуннерге чарбас).

     Ооренген чугаа кезектери-биле домактар тургускаш, оларны ийиги черге кежигуннер-биле делгередири.

Харылзаалыг чугаа.

    Чугаа болгаш оон амыдыралга ужур-дузазы. Чечен чогаал болгаш ооредилге, албан-херек чугаазынын ылгалы (оореникчилернин ангы-ангы кичээлдерге ооренген теориялыг билиглеринге хамаарышкан аас-биле харыылары).

    Созуглел. Созуглелди логика талазы-биле тонген кезектерге чарары, оларга ат бээри. Башкынын удуртулгазы-биле созуглелдин планын тургузары. Созуглелдин кезектерин болгаш кезек бурузунде домактарны харылзаштырары (хенертен, бир катап, оон соонда, долгандыр дээн чергелиг состер-биле, ат оруннары болгаш эвилелдир дузазы-биле).

     Созуглелдернин кол бодалын тодарадыры. Созуглелдин тургузуунун схемазы (эгези, кол кезээ, тончузу).

Белен азы коллективтиг тургускан план езугаар тоожуушкун янзылыг созуглелдин эдертии.

    Баш удур белеткел-биле элээн каш сюжеттиг чуруктар азы чангыс чурук езугаар оореникчилернин корген-билгенинге хамаарышкан (оюннар, хайгааралдар, экскурсиялар, дугайында дээш оон-даа оске) аас болгаш бижимел чогаадыглар. Чурумал болгаш угаап-бодаашкын хевирлиг 2-3 хире домактарны аас болгаш бижимел ажылдарынче киирери.

    Бодунун дугайында кыска чагаа бижиири.

    Ээлдек-эвилен болурунун дурумнери. Аас болгаш бижимел чалалга, байыр чедириишкини. Дилег илередирин состерин ажыглаары.

Чыл дургузунда ооренгенин катаптаары.

    Созуглел болгаш домак. Медээ, айтырыг, алгы домактары. Кыйгырыг домактары.

    Состун тургузуу. Ажык эвес уннерни шын бижиири.

    Чугаа кезектери: чуве ады, демдек ады, кылыг созу.

Оореникчилернин билиглеринге мергежилдеринге ьолгаш чанчылдарынга

кол негелделер.

       Состун тургузуу: дазыл, чогаадылга, оскертилге кожумактары; чугаа кезектери: чуве ады, демдек ады, кылыг созу, эдеринчилер; домак кежигуннери: чугула (кол сос болгаш соглекчи) болгаш ийиги чергенин.

   Оореникчилернин алган турар мергежилдери:

   шын бижилгезин ооренип алганы состерлиг созуглелди чараш хол ужуу-биле чазыг чокка дужуруп азы адап бээрге бижиири, анаа херек таварылгаларда улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин шын салыры;

   фонетиктиг сайгарылганы кылыры: состерни слогтарга чарары, ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгап, состерде уннерни болгаш ужуктерни шын тодарадып билири;

   состерни тургузуг талазы-биле сайгарып билири (дазыл, чогаадылга, оскертилге кожумактарын ылгаар);

   чугаа кезектерин болгаш оларнын грамматиктиг демдектерин (чуве адынын санын, падежин, кылыг созунун уелерин) билири;

   домакта состернин аразында харылзаазын тургузар, оларны сос каттыжыышкыннарынга чарар;

   домактарнын бодуун синтаксистиг сайгарылгазын кылыр: чугаалаар сорулгазынын аайы-биле оларнын янзызын тодарадыр, чугула болгаш ийиги черге кежигуннерин ангылаар, оларнын аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тургузар;

   коллективтии-биле тургускан план езугаар 45-50 хире состуг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир.

4-ку класс.

Грамматика, шын бижилге, чугаа сайзырадылгазы (102 шак)

Катаптаашкын (10 шак)

Домак. Домактын чугула болгаш ийиги черге кежигуннери. Домакта состернин харылзаазы.Домактын соолунге бижик демдектери.

 Уннер болгаш ужуктер.Слог талазы-биле тургузуу элээн нарын состернин ун-ужук сайгарылгазы.

Состун тургузуу. Дазылга немешкен кожумакткрны шын бижиири.

Чугаа кезектери: чуве ады, эдеринчилер, демдек ады, кылыг созу.

Сос.

Чуве ады (12)

Хойнун санында чуве аттарынын падежтерге оскерлири. Чуве адынын хамаарылга хевирлери. Чуве адынын хамаарылга хевири (ниити таныжылга). Орус дылдан улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлири. Оларнын шын бижилгези.

Хуу болгаш ниити чуве аттары (ниити таныжылга). Орус дылдан улегерлеп алган состернин падежтерге оскерлири. Оларнын шын бижилгези.

Хуу болгаш ниити чуве аттары.( ниити таныжылга).

Демдек ады (7 шак)

Укталбаан болгаш укталгандемдек аттары.

Доматар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг демдек аттарын

таарыштыр шилип алыры.

Демдек аттарын шын бижиири.

Сан ады (6 шак)

Сан ады, оон утказы, айтырыглары. Тун болгаш дугаар сан аттары. Сан аттарын чуве аттары-биле кады ажыглаары. Тун болгаш сан аттарын чугаага ажыглап билири.

Ат орну (9 шак)

Ат орну, оон утказы. Арыннын ат оруннары болгаш оларнын падежтерге оскерлири.

Ат оруннарын чугаага ажыглап билири.

Кылыг созу (15 шак)

Кылыг созунун эге хевиринин дугайында ниити билиг.

Кылыг созунун арыннарга болгаш саннарга оскерлири. Кылыг состерин шын бижиири.

Кылыг созунун дужаал база даар хевирлерин практика кырынга ажыглап билири.

Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг кылыг состерин

шын бижиири, ажыглап билири.

Кылыг созунундужаал болгаш даар хевирлерин практика кырынга ажыглап билири.

Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг кылыг состерин

 таарыштыр шилип билири.

Бодалды илередирде эн-не тода болгаш чидиг уткалыг кылыг созун шилиири.

Харылзаалыг чугаага кылыг состеринин хевирлерин чангыс аай ажыглаарын чайладыры.

Домак (22 шак)

Чангыс аймак кежигуннерлиг домактар. Эвилел чок болгаш ынчалза-даа, болгаш,а деп эвилелдер-биле каттышкан чангыс аймак кежигуннер. Санаар ун аяны, санаар ун аяны турда, биче сек.Чангыс аймак кежугуннерлиг домактар тургузары.  

Харылзаалыг чугаа (10 шак)

    Чугаа, оон амыдыралга ужур-дузазы.

 Ооредилге материалыгна аас-биле харыы тургузарынын онзагайлары.

   Созуглел. Созуглелдин темазы болгаш кол бодалы. Созуглелдин тургузуу.

Эдертигге болгаш чогаадыгга план тургузары (коллективтиг болгаш хууда)

   Коллективтии-биле азы хууда тургускан план ёзугаар созуглелдин эдертии

 (долузу-биле, кызырган)

   Чурук, диафильм езугаар  азы корген кинофильмминде чамдык таварылгалар дугайында тоожуушкун янзылыг  чогаадыг.

   Чурумал болгаш угаап боданыышкын кезектерлиг ( элементилерлиг) улуг эвес чечен чугаа (солун таварылга,экскурсия, хайлааралдар дугайында дээш о.о).

   Ээлдек-эвилен болурунун дурумнери. Буруузун миннирде болгаш чопшээрелге хереглээр состер.

   Оореникчилерни  чангыс шугумнуг  кыдырааштарга бижииринче шилчидери.

П,Т.Р.Ж,У,У,Я,Н,К,Ф дээш оон-даа оске ужуктерни бижип турда болганчок кылыптар хажыдыышкыннарны эдеринге мергежилгелер.

Дурген бижииринге  чоорту ооредири.

Ангы –ангы оореникчилер- биле хууда ажылдарны чорудары.

Состерни болгаш домактарны ритмиктиг шимчээшкиннер –биле дески бижиири.

       Шын бижилгени сактып алыр состер.

 Аас-кежик,ада-ие,арыг-шевер,аъш-чем,аъттар,аянныг,бак,кыш,куш-ажыл,катап,

каттырар, кеттинер, оъттуг, тайга, туман ,тудуг, турар тыва, тывызык,шынныг, ыт, эки,эккээр.

           Оореникчилернин билиглеринге,мергежилглеринге болгаш чанчылдарынга кол негелделер

Оореникчилер 2-ги класс дооскаш, дараазында билиглерни алган турар:

Тыва алфавиттин ужуктери ,ажык болгаш ажык эвес уннер:кыска,узун,ок-биле адаар ажык уннер,дулей кошкак ажык эвес уннер,состун кожуреринин дурумнери.

  Оореникчилернин алган турар мергежилдери :

Состерни,созуглелдерни чазыг чокка бижиири, шын кожурери.

Улуг ужуктерни шын хереглеп билири.

Кадыг демдектиг состерни ,дакпырлаан ажык эвес уннерни шын бижиир.

Артынчыларны шын бижиири.

Фонетиктиг  сайгарылганы шын  кылып билири.

Домакта кол кежигуннерни, чуве аттарын коргузер ,кылдыныын илередир состерни

тодарадып билири.

Кыйгырыг,айтырыг демдектерин шын салып билири.

Чыл дургузунда ооренген чуулун катаптаары ( 10 шак)

Чараштыр бижилге

Ужуктернин дурзу-хевирлерин шын бижииринин чанчылдарын, состерге, домактарга, улуг эвес созуглелдерге оларны каттыштырарынын чогумчалыг аргаларын быжыглаары. Дурген темп-биле бижииринин чанчылдарын хевирлээр, холдарнын бир дески ритмниг шимчээшкиннерин быжыглаар мергежилгелер.

Ужуктерни шын эвес бижиирин чайладыр ажыл. Оореникчилер-биле хуузунда чорудар ажылдарнын ангы-ангы хевирлерин ажыглап тургаш, шын, тода, чараш хол ужуун чедип алыры.

         Шын бижилгезин сактып алыр состер.

Автомобиль, арттырар, атташ, библиотека,билет, вагон, вокзал, гараж, глобус, грипп, дуюг, завод, инженер, инчеек, йод, календарь, килограмм, коллектив, командир, комбайн, космонавт, ковудеттинер, копеек, лампа, луноход, мага-бот,металл, медаль,миннир, номчуттунар, огурец,ортумак, оттулар,пароход, повар,портрет, республика, Россия, салют, лелефон, трактор, тоттур, туттунар, уран чуул, ужур-дуза, уткуур, уен-даян, улеттинер, уттээр, флот,хавыяа, хайыракан, халат, хамааты, хаяа, хемчээттинер, хортук, чакпа, чанныр, ээрежир, чассыг, чаттылар, чаланныг, чижек, чурттаар, чурттакчы,, чуртум, шофер, экскурсия, электри, электростанция, юбка, яблоко, янзы-буру.

 Оореникчилернин билиглеринге, мергежилдеринге

 болгаш чанчылдарынга кол негелделер.

Оореникчилер 4-ку класс дооскаш, дараазында билиглерни алган турар:

Ооренип эрткен чугаа кезектери болгаш оларнын ылгавыр демдектери, чангыс аймак кежигуннер.

Оореникчилернин мергежилдери:

Ооренип эрткен орфограммалар болгаш пунктуаграммалыг ( падеж кожумактары, укталган демдек аттарыны чогаадылга кожумактары, укталган демдек аттарынын чогаадылга кожумактары, кылыг созунун уе кожумактары, эвилел чок база ынчалза-даа, а, болгаш, деп эвилелдерлиг чангыс аймак кежигуннерге бижик демдектери) 60-70 хире состуг созуглелди чазыг чок, шын, чараштыр дужуруп бижиир болгаш адап бээрге, бижиир;

Оожум, аяк, дидим, каът дээн чергелиг состернин фонетиктиг сайгарылгазы;

Состун тургузуун сайгарары: дазыл, чогаадылга кожумаа, оскертилге кожумаа;

Чугаа кезектеринин талазы-биле сайгарары: чуве аттарынын санын, падежин, сан адынын болуктерин, арыннын ат оруннарынын арнын, санын, кылыг состеринин санын, арнын, уезин тодарадыр;

Ооренген чугаа кезектерин харылзаалыг чугаага ажыглаар, ылангыя созуглелде домактарны харылзаалыг чугаага ажыглаар, ылангыя созуглелде домактарны харылзаштырар арга кылдыр;

Домактар тургузарда чоок болгаш удурланышкак уткалыг чуве аттарын, демдек аттарын, кылыг состерин таарыштыр шилиир;

Домактарнын эн бодуун сайгарылгазын кылыр, оларнын чугаалаар сорулгазынын аайы-биле янзыларын, чугула болгаш ийини черге кежигуннерин тодарадыр, домакта состернин аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле илергейлээр;

Хууда тургустунган план езугаар 80-90 хире состуг созуглелдин эдертиин, солун таварылга, хайгааралдар болгаш экскурсия дугайында улуг эвес чечен чугаа бижиир;

Хана солунга кыска чуул бижиир;

Харылзажылганын дурумнеринге дууштур дилегни, четтиргенин, буруузун билингенин, чалалганы, байыр чедириишкинин, чопшээрешпезин илередири;