Литературлугномчулганынкалендарьлыгпланнаашкыны . 4 кл

Календарно-тематическое планирование по родному языку. 4 кл.

4-кукласска литературлуг номчулга эртеминин

ажылчын программазы.

         Рабочая программа по родной литературе для 4 класса разработана в соответствии с Положением о рабочей программе МБОУ «Лицея № 16 г Кызыла Республики Тыва». Федеральным государственным образовательным стандартом начального общего образования, годовым календарным графиком и учебным планом школы.

          4-ку класстын «Литературлуг номчулга» эртеминге тургускан ажылчын программаны Россия Федерациязынын «Россиянын школазы» деп ооредилге-методиктиг болукке, ТываРеспубликанын ниити ооредилгезинин эге школага 1-4 класстарга тыва дыл талазы-биле куруне стандарттарынга дууштур, 2008 чылда Наталья Чоодуевна Дамбанын тургусканы тыва дыл программазынга болгаш 2014 чылда 4-ку  класска Л.С.Кара-оолдун литературлуг дыл номунга даянып тургускан. Бо ажылчын программа эге школанын Федералдыг куруне стандарттарынын сорулгаларын чедип алырынче угланган.

Ооредиглиг план дараазында методиктиг сумелернин дузазы-биле ажыглаттынмышаан, уругларнын шингээдип алган билиглерин, мергежилдерин, чанчылдарын   тыва дыл программазынын негелделеринге дууштур эге класс башкыларынга  А.А Алдын-оолдун «Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы»-биле хынаарын сумелеп турар. Тыва Республиканын ниити ооредилгезинин национал девискээр кезээ 4-ку класс оореникчилеринин ниити сайзыралынче, оларнын билиинин практиктиг болурунче угланмышаан программаны тургузарда  эртемниинин, дес-дараалашкаанын, коргузуглуунун болгаш коммуникативтиг принциптерге даянып база уругларнын назы-харын  барымдаалап  тургаш, тургускан.

 4-ку  класска Л.С. Кара-оолдун литературлуг дыл   ному 2014 чылда Тыва Республиканын ооредилге болгаш эртем  яамызынын  сумелээни-биле парлаттынып ундурген.

Эге класстарга  литературлуг номчулганы  ооредиринин кол сорулгалары:

1)Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ооредири;

2) оларга торээн дыл талазы-биле эге билиглерни бээри;

3) уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни материалистиг кузел-бодал-биле чепсеглээри;

4) уругларны мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидери;

5) ооренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни таныштырары.

          Ниитизи-биле программа езугаар 4-ку класска  34 шак бердинген. Неделяда 1 шак кордунген.

Бо шактарны улдуннар аайы-биле улелгезин башкы боду тургузуп алыр, кичээлдерге чижеглей хувааны мындыг:

 1 улдунда – 9 шак

 2 улдунда –7шак

 3 улдунда – 10 шак

 4 улдунда – 8 шак

   4-ку класска тыва дыл   программазын шингээткенинин планаттынган туннелдери:

Личностуг  (бот-тускайлан  онзагайлыг)

Оореникчилерге хевирлеттинген турар билиглер:

• Торээн дылывыс харылзажырынын база мээ-медереливистин шынарын коргузеринин кол чепсээ;
• Торээн дыл национал культуравыстын кол болуушкуну;
• Сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдын бай-байлаан, уран-чечен  аргаларын  чоптуг ажыглап билири.;
• Торээн дылын улаштыр оорениринге сонуургалын оттурары;
• Аас болгаш бижимел чугаага дылдынуран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.
• Бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээри.

        Оореникчилерге хевирлеттинип болурунун билиглери:

• Торээн дылын сайзырадырынга. ону кадагалап арттырарынга оореникчинин  бот киржилгези;
• Аас чугаага дылдын уран-чечен аргаларын эстетиктиг талазынче угландырары.

Предметтиг      (эртемге хамаарыштыр)

          Оореникчилернин  билип алган турар ужурлуг  билиглери:

Номчулга программазы дерт кезектен тургустунган:

1. номчулганьш тематиказы
2. класстан дашкаар номчулга
3. номчулга талазы-биле алган билиглери, чанчылдары болгаш мергежилдери
4. чогаалдарнын хевирлери(жанрлары) практиктиг таныжылга

Чамдык кол темалар класс бурузунун программазында бар.Ынчалза-даа олар анаа катаптап турар эвес уругларньш назы-хары улгадып, билиинин деннели бедээни-биле чергелештир чечен чогаалдарнын хемчээли, утказы болгаш дылдын уран-чечен аргалары чоорту нарыыдап, чаа чуулдер немежип бар чыдар.

Эге школага чечен чогаал номчулгазынын программазы уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынче кол кичээнгейни угландырып турар. Оон иштннде бир онзагай черни оореникчилерни щын чугаалап ооредиринин чугула хевири (аргазы) - номчулганьш чанчылдарьш шингээтгирип хевирлээри болгаш ону сайзырадырынче угланган ажылдарны чорудары кол черни ээлеп тура

Номчулга кичээлдеринин кол сорулгазы - ыыткыр (дынналдыр) номчуурунун хевиринден эгелээш, ханы, медерелдиг иштинде номчуурун чедип алыры.

ооредилгенин бирги чылында сос номчуурунун аргаларын шингээтгирип, ангы-ангы состерни, сос каттыжыышкыннарьш домактар болу бээр кылдыр ун аайы - биле (интонация) кожуп, чугурту номчулгаже чоорту шилчиир.

ййиги чылында угаан ажылынын база бир чадазынче унуп, иштинде номчулганын чанчылдарын боттандырар.        -

Ушку чылында номчулганын темпизин элээн дурген шуудадыр. Номчулга уезинде уе камнаарынын чогумчалыг аргаларын чоп ажыглаарын шингээттирер.

Дертку чылында номчулганьш кол шынарларын (шын, чугурту, медерелдиг, аянныг) колдуунда шингээдип апкан турар. Литературлуг шын адаашкын езугаар болгаш рольдар аайы-биле аянныг номчуурун  чанчылдарын ап, номчулганын чогуур темпизин шын сагып билген турар ужурлуг.

Эге школанын бугу-ле чадаларында башкы уругларны номчуп билир кылдыр ооредири-биле чергелештир уруглар боттары номчаан чогаалынын утказын сайгарып, ында кол чуулду илередип, оон чогуур  туннелдер ундуруп шыдаптарынче угланган ажылдарны база чорудар.

Оон ангыда номчаан сезуглелдерин кезекерге чарып, оларга тус-тузунда aттыварынга, абзацтар дузазы-биле план тургузарынга, номчаан чуулунун утказын делгеренгей азы дорт кылдыр чугаалап оорениринге чанчыктырар.

Программада бердинген чижек тематикаларга хамаарыштыр номчуур ужурлуг чогаалдар иштинден уруглар торээн черинин, долгандыр турар хурээлелдин; эш-оор болгаш уе-чергелеринин, оларнын чуртталгазынын, оюн-тоглаазынын, ужуралдарынын; бойдус болгаш оон камгалалынын; тыва чоннун чаагай чанчылдарынын; тврээн чуртунун тоогузунден барымдааларнын дугайында билиглерни шингээдип алырлар

• Домактын чугула кежигуннерин, домак итштинде состернин харылзаазын шын тып билген турар.
• Созуглел-биле ажылдап, ында домактарны дес-дараалаштыр аас болгаш бижимел чугаанын дузазы-биле дамчыдып билген турар ужурлуг.

Метапредметтиг

Регулятивтиг  (углаар-баштаар)

Оореникчилернин чогуур деннелге билип алыр ужурлуг:  

• Ооренип турар эртеминин  тема, болук аайы-биле кол сорулгаларын, утказын  угаап билири;
• Башкынын удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны кууседип ооренири;
• бот хыналданы, удур-дедир хыналданы  кылып билири.
• Салдынган сорулгага дууштур кылыр ужурлуг ажылды планнап, хайгаарап, оон туннелинге чедеринин болдунар аргаларын тодарадып билирин ооредир.
• Сорулганы шын салып, ону  чедип аларынын аргаларын дилеп , тып билирин оооредир.
• Ооренген чуулдерин сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чаа чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар.
• Оореникчилернин ооренип ап болур  аргалары:

• Ооренген темазынга алган билиглерин туннеп болгаш унелеп билирин боттандырары;
• аас болгаш бижимел чугааны дылдын негелдери-биле чогуур уезинде практика  кырынга оскертип  болгаш ажыглап билири

Билиин ханыладырынга туннелдер (познавательные)

Оореникчилернин   ооренип алыр ужурлуг билиглери:

• билиин ханыладырынга дууштур сорулганы салып билири;
• херек дыннадыгларны ангылаары; херек билиглерни дилеп-тывары;
• аас болгаш бижимел чугааны шын тургузуп билири;
• тургустунуп келген айтырыгларны тода, шын шиитпирлээр аргаларны дилеп-тывары;
• дыннаан, номчаан созуглелдеринден херек, кол чуулду тывары;
• берге айтырыгга шын харыыны дилеп-тывары.
• Чаа чувени билип алыр чуткул-сонуургалын улам сайзырадыр
• Словарьда, библиотека каталогтарында бар чугула медээлерни  кылып, ону дилеп, шыгжап чанчыгары. Компьютерге ажылдап ооренири.
• Эштежип ажылдаарынга ооренир. Бодун ангы-ангы рольдарга киириштирер (удуртур, кууседир)
• Херек материалдарны дилеп, тып билири. (янзы-буру номнар, словарь, интернет)

Оореникчилернин ооренип ап болур   аргалары:

• Библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып, ажыглап билири;
• аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле тургузуп билири;
• болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып, дамчыдып билири;
• алган медээлерни сайгарып, критикалап билири;

Коммуникативтиг. (Аас- чугаага ооренири)

Оореникчилернин   ооренип алыр билиглери:

• аас чугаага диологту ажыглап билири;
• ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири;
• бот туружун болгаш бодалын быжыглап чанчыгары;
• ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири;
• коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

Оореникчилернин ооренип ап болур  аргалары:

• коммуникативтиг сорулгаларны дыннакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле  медээни, билигни чедирери;
• удур-дедир хыналда уезинде бот-боттарынга  дузаны уезинде чедирип, билири болгаш коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

Номчулгага болгаш чугаа сайзырадылгазышга оореникчилернин  кол билиглери, мергежилдери болгаш чанчылдары

• утка болгаш дыл-домаанын талазы-биле чедиштир сезугледди пауза, интонация болгаш номчулганын темпизин барымдаалап шын, медерелдиг,  аянныг номчууру;
• номчулга уезинде нарын состерни, ылангыя кылыг сестерин, чуве аттарын, утка талазы-биле тудуш холбаалыг состерни бот-ботгарындан адырбайн, тудуштуруп номчууру;
• созуглелде чугула утка илередир состу ылгап билири;
• баштай иштинде номчааш, оон соонда аянныг ыыткыр номчууру;
• диалогту аянныг рольдап номчууру;
• иштинде оожум болгаш шилилгелиг номчулганын аргаларын шингээдип алганы;
• номчулганьш темпизин сагып шыдаары ( 1 минутада- 65-70 свс);
• свзуглелдин кезектерин чогаалда болуушкуннарнын дес-дараалашкаан болгаш утка талазы - биле харылзааларын тодарадып билири;
• улуг эвес сезуглелди ангы-ангы кезектерге чарып, кезек бурузунге ат(эге) чогаадыры; башкынын дузузы-биле созуглелдин планын тургузары;
• номчаан чуулунун утказын делгередир болгаш кысказы-биле допчулап чугаалаары. чогаалдын кол бодалын илередип, бодунун состери-биле ону бадыткаары;
• чогаалдьн киржикчилеринин чугаазын, чуну кылып турарын барымдаалап, оларга унелел бээри;
• болуушкуннун чылдагаанын тайылбырлап шыдаары;
• хайгаараан, корген-билген чуулдеринин дугайында башкынын дузазы-биле сайгарган чуруктарга хамаарьшзтыр кыска чугаалар тургузары;
• делгеренгей болгаш кыска план езугаар номчаан чуулунун утказын дес-дараалапггыр ушку арындан чугаалап билири;

•чогаалдын темазынга, кол утказынга, идеязьшга хамаарышкан монологтарны дынналдыр номчууру, доктаадьш алыры.

Чыл дургузуунда ооредир темаларынын болуктер аайы-биле хуваалдазы

Чылда-34 шак

4-ку класска тыва дыл эртеминин ажылчын программазы

Тайылбыр бижик

     4-ку класстын «Тыва дыл» эртеминге тургускан ажылчын программаны Россия Федерациязынын «Россиянын школазы» деп ооредилге-методиктиг болукке, ТываРеспубликанын ниити ооредилгезинин эге школага 1-4 класстарга тыва дыл талазы-биле куруне стандарттарынга дууштур, 2008 чылда Наталья Чоодуевна Дамбанын тургусканы тыва дыл программазынга болгаш 2003 чылда 4-ку  класска Б.Л-С Ондар, Н.С.Конгар, А.С.Шоюннун «тыва дыл» номунга даянып тургускан. Бо ажылчын программа эге школанын Федералдыг куруне стандарттарынын сорулгаларын чедип алырынче угланган.

Ооредиглиг план дараазында методиктиг сумелернин дузазы-биле ажыглаттынмышаан, уругларнын шингээдип алган билиглерин, мергежилдерин, чанчылдарын   тыва дыл программазынын негелделеринге дууштур эге класс башкыларынга  А.А Алдын-оолдун «Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы»-биле хынаарын сумелеп турар. Тыва Республиканын ниити ооредилгезинин национал девискээр кезээ 4-ку класс оореникчилеринин ниити сайзыралынче, оларнын билиинин практиктиг болурунче угланмышаан программаны тургузарда  эртемниинин, дес-дараалашкаанын, коргузуглуунун болгаш коммуникативтиг принциптерге даянып база уругларнын назы-харын  барымдаалап  тургаш, тургускан.

 4-ку  класска Б.Л-С.Ондарнын «тыва дыл» ному 2003 чылда Тыва Республиканын ниити болгаш профессионал ооредилге  яамызы бадылаан.

Номнун харыысалгалыг  редактору Э-Д.Ондар, филолгия эртемнеринин кандидады, доцент.

Эге класстарга  тыва дылды ооредиринин кол сорулгалары:

1)Уругларны медерелдии-биле шын номчуур, бижиир болгаш чугаалаарынга ооредири;

2) оларга торээн дыл талазы-биле эге билиглерни бээри;

3) уругларны ном ажыглаарынга чанчыктырар болгаш оларнын дылга сонуургалын, номчулга болгаш бижилге-биле холбаштыр бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, оореникчилерни материалистиг кузел-бодал-биле чепсеглээри;

4) уругларны мораль болгаш эстетика талазы-биле кижизидери;

5) ооренип турар чуулдерни сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни таныштырары.

          Ниитизи-биле программа езугаар 4-ку класска  68 шак бердинген. Неделяда 2 шак кордунген.

Бо шактарны улдуннар аайы-биле улелгезин башкы боду тургузуп алыр, кичээлдерге чижеглей хувааны мындыг:

 1 улдунда – 18 шак

 2 улдунда –14шак

 3 улдунда – 20 шак

 4 улдунда – 16 шак

4-ку класска тыва дыл   программазын шингээткенинин планаттынган туннелдери:

Личностуг  (бот хамаарылгалыг)

Оореникчилерге хевирлеттинген турар билиглер:

• Торээн дылывыс харылзажырынын база мээ-медереливистин шынарын коргузеринин кол чепсээ;
• Торээн дыл национал культуравыстын кол болуушкуну;
• Сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдын бай-байлаан, уран-чечен  аргаларын  чоптуг ажыглап билири.;
• Торээн дылын улаштыр оорениринге сонуургалын оттурары;
• Аас болгаш бижимел чугаага дылдынуран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.
• Бойдусту, ниитилел амыдыралын хайгаараарынга ундезилээш, материалистиг узел-бодал-биле чепсеглээри.

        Оореникчилерге хевирлеттинип болурунун билиглери:

• Торээн дылын сайзырадырынга. ону кадагалап арттырарынга оореникчинин  бот киржилгези;
• Аас чугаага дылдын уран-чечен аргаларын эстетиктиг талазынче угландырары.

Предметтиг      (эртемге хамаарыштыр)

          Оореникчилернин  билип алган турар ужурлуг  билиглери:

4-ку класска тыва дыл программазы  4 болуктен тургустунган.

1. «Уннер болгаш ужуктер»
2. «Сос»
3. «Чугаа кезектери»
4. «Домак»
5. «Чугаа сайзырадылгазы»

1.«Уннер болгаш ужуктер»деп болукке хамаарыштыр: 4-ку класска уннер, ужуктер дугайын ооренип тура, состун ун-ужуктуг анализин чорударынга кичээнгейни кошкадып болбас болгаш дараазында чуулдерни ханыладыр ооредир, шын бижиирин чедип алыр:

1 . Кыска, узун болгаш ок-биле адаар ажык уннер.

2. Я, е, ё, юдеп и уннуг ужуктер.
3. Сос иштинге дулей болгаш ыыткыр ажык эвес ужуктерни бижиири.
4. Сос эгезинге т—д, л—б деп ужуктерни бижиири. Эгезинге чанчыл ёзугаар т бижиир состер.
5. Слог. Сестерни аас болгаш бижимел-биле слогтарга чарары
6. Состерни бир одуругдан оске одуругже шын кожуруп билири..

2.«Сос» деп болукке хамаарыштыр ооредир чуулдер:

1 . Состун составы. Дазыл болгаш чангыс (ниити) дазылдыг состер. Дазыл болгаш кожумак дугайында бодуун билиг.

2. Сос иштинге дакпырлаанmm, нндеп уннерни шын бижиири.
3. Тыл, тин, тек, тырт, теп, тутдеп состерни болгаш оларньщ хевирлерин шын бижиир
4. Дефистеп бижиир нарын состер.
5. -дыр (-дур, -дур, -тыр, -тир, -тур, -тур) деп артынчы болгаш оон янзыларын шын бижиири.

3. «Чугаа кезектери»деп болукке   дараазында чугаа кезектери-биле таныжар:чуве ады, кылыг созу, демдек ады, сан ады., эдеренчилер.

1.Чуве ады. Чуве аттарынын саннарга оскерлири. Чуве аттарынын падежтерге оскерлири. Хуу чуве аттарын шын бижиири.

2. Кылыг созу. Кылыг состеринин уелерге оскерлири.

3. Демдек ады. Чувелернин шынарын, чузунун, хевирин, хемчээлин, амданын, он-чузунун коргузер демдек аттары.

4. «Домак»деп болукке 4-ку класска уругларнын 1-ги, 2-ги, 3-ку класстарга  билиглерин болгаш мергежилдерин ханыладыр билиндирер, оларны практика кырынга ажыглап билиринге чанчыктырар.

1. Медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарыи мурнунда класстарга тускайлап ооретпээ чугле бижик демдектерин барымдаалап, домактарны шын, аянныг номчуурунга таныжылга чоруткан. Ам 4-ку класска айтырыг, кыйгырыг, медээ домактарыньщ тус-тузунда утка билиндирер болгаш домактарны шын аялгалыг кылдыр номчуп билиринге ооредир. Домактарны утка талазы-биле бот- боттарындан ылгап билирин чедип алыр.

2. Домак кежигуннери. Домак иштинден кол сос болгаш соглекчини тып билири. Кол сосбиле соглекчинин айтырыгларын тус-тузунда тургузуп билири. Домакта кымны азы чунуилереткенин, оон дугайында чуу дээнин тодарадып билири. Харылзаалыг чугааны ангы- ангы домактарга чарары.

2. Кол сос биле соглекчиден ангыда домактын ийиги черге кежигуннеринин дугайында долу  билиг бээр.

       4. Домакта санай адаан состернин ( «чангыс аймак кежигуннер» деп терминнибербес) аразынга биче секти салыры. Домакта санай адаан состернин шын номчуурун чедип алыры. Адап турда ол состернн аразынга ун доктаап турар (пауза бар) дээрзин практика кырында таныштырар. Домак-биле ажыл — уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр талазы-биле ажылдарнын бир хевири.4-ку класска домак- биле ажылдын негелделери чоорту нарыыдаар болгаш ханылаар ужурлуг.

5. 4-ку класска чугаа сайзырадылгазынга хамаарыштыр харылзаалыг чугааны тург оорениринге чорудар ажылдарнын кол хевирлери — эдертиг болгаш чогаадыг бижидер* негелделери чоорту нарыыдаар. Эдертиг-даа, чогаадыг-даа бижидип тургаш, бердинген планнын дараалашкаан хажытпайн бижип оорениринге уругларны чанчыктырып, дараазында негелделерни сагып билиринге ооредир:

1. Домактарны харылзаалыг болгаш дес-дараалашкак кылдыртургузары;
2. План ёзугаар бижип тургаш, чунун дугайында мурнай, а чуну оон соонда бижиири азы чуну шуут биживейн барып болурун оореникчинин шын шилип билири;
3. Кол утказын оскертпейн, фактыларны, болуушкуннарны шын дамчыдары;
4. Созуглелдин, кезектерин (абзацтарын) планнын пунктуларынга хамаарыштыр тып бижи
5. Созуглелдин. соолун шын тондурери, бодунун хамаарылгазын илередип шыдаары.

      Оореникчилернин ооренип ап болур аргалары:

• Торээн дылынын бугу уннерин болгаш ужуктерин, оларнын кол ылгалын билген турар ужурлуг;
• Сос иштинге  болгаш сос эгезинге  ажык эвес уннернин шын бижилгезин билген турар;
• Домактарнын болгаш состернин анализ-синтезтиг сайгарылгазын кылып, домактардан состерни ылгап тывар
• Состернин шын кожурерин билген турар.
• Артынчы состерни состерни сос биле шын бижииринин дурумнерин билир ужурлуг.
• Чугаа кезектерин аразында ылгап билген турар ужурлуг.
• Домактын чугула кежигуннерин, домак итштинде состернин харылзаазын шын тып билген турар.
• Созуглел-биле ажылдап, ында домактарны дес-дараалаштыр аас болгаш бижимел чугаанын дузазы-биле дамчыдып билген турар ужурлуг.

Метапредметтиг

Регулятивтиг  (углаар-баштаар)

Оореникчилернин чогуур деннелге билип алыр ужурлуг:  

• Ооренип турар эртеминин  тема, болук аайы-биле кол сорулгаларын, утказын  угаап билири;
• Башкынын удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны кууседип ооренири;
• бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг, пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар;
• Чаа чувени билип алыр чуткул-сонуургалын улам сайзырадыр
• Салдынган сорулгага дууштур кылыр ужурлуг ажылды планнап, хайгаарап, оон туннелинге чедеринин болдунар аргаларын тодарадып билирин ооредир.
• Сорулганы шын салып, ону  чедип аларынын аргаларын дилеп , тып билирин оооредир.
• Ооренген чуулдерин сайгарып, болуктеп, деннеп, туннеп билиринге, оларнын иштинден кол болгаш чаа чугула чуулдерни тып, тайылбырлаарынга оореникчилерни чанчыктырар.

Оореникчилернин ооренип ап болур  аргалары:

• Ооренген темазынга алган билиглерин туннеп болгаш унелеп билирин боттандырары;
• аас болгаш бижимел чугааны дылдын негелдери-биле чогуур уезинде практика  кырынга оскертип  болгаш ажыглап билири

Билиин ханыладырынга туннелдер (познавательные)

Оореникчилернин   ооренип алыр ужурлуг билиглери:

• ооредилге даалгаларын кууседип турар уеде херек ужурлуг медээлерни  немелде номнар, статьялар болгаш энциклопедиялардан тып билири;
• бодунун назы-харынга дууштур янзы-буру словарьларга, справочниктерга  даянып билири;
• дылдын негелдерин кууседирде янзы-буру схемаларны, модельдерни, символ- демдектерни ажыглап билири;
• белен таблицаларны, схемаларны, созуглелдерни немээри;
• дылдыё адырлары: ун.ужук, сос тургузуу, чугаа кезээ, домак кежигуну, бодуун домак дугайында алган билиглерин деннеп, болуктеп, тып, ажыглап билири;
• алган билиглерин план болгаш таблица дузазы-биле системажыдып, болуктеп, туннеп билири;
• состе орфограммаларны янзы-буру аргалар-биле хынап билири;
• номчаан созуглелдеринин кол утказын  ылгап ундурери;
• бодунун чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыннакчыга дамчыдып билири;
• словарьда, библиотека каталогтарында бар чугула медээлерни  кылып, ону дилеп, шыгжап чанчыгары. Компьютерге ажылдап ооренири.
• эштежип ажылдаарынга ооренир. Бодун ангы-ангы рольдарга киириштирер (удуртур, кууседир)
• херек материалдарны дилеп, тып билири. (янзы-буру номнар, словарь, интернет)

Оореникчилернин ооренип ап болур   аргалары:

• Библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып, ажыглап билири;
• аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле тургузуп билири;
• болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып, дамчыдып билири;
• алган медээлерни сайгарып, критикалап билири;

Коммуникативтиг

Оореникчилернин   ооренип алыр билиглери:

• аас чугаага диологту ажыглап билири;
• ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири;
• бот туружун болгаш бодалын быжыглап чанчыгары;
• ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири;
• коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

Оореникчилернин ооренип ап болур  аргалары:

• коммуникативтиг сорулгаларны дыннакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле  медээни, билигни чедирери;
• удур-дедир хыналда уезинде бот-боттарынга  дузаны уезинде чедирип, билири болгаш коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын аргаларын чедимчелиг ажыглаары;

Ооредилге чылынын тончузунде уругларнын билип алган турар ужурлуг билиглери

-Состун тургузуу: дазыл, чогаадылга,оскертилге кожумактары;

-чугаа кезектери: демдек ады, чуве ады, кылыг созу, эдеренчилер;

--Шын бижилгезин ооренип алганы состерлиг 45-55 хире состуг созуглелди чараш хол ужуу-биле чазыг чокка дужуруп азы адап бээрге бижиири. Херек таварылгада улуг секти, айтырыг болгаш кыйгырыг демдектерин шын салыры;

-фонетиктиг сайгарылганы кылыры: состерни слогтарга чарары, ажык болгаш ажык эвес уннерни ылгап, состерде уннерни болгаш ужуктерни шын тодарадып билири;

-состерни тургузуг талазы-биле сайгарып билири (дазыл,чогаадылга, оскертилге кожумактарын ылгаары);

-чугаа кезектерин болгаш оларнын грамматиктиг демдектерин (чуве адынын падежин, кылыг созунун уелерин ) билири;

-домакта состернин аразында харылзаазын тургузар, оларны сос каттыжыышкыннарынга чарар;

-домактарнын бодуун синтаксиситиг сайгарылгазын кылыр:чугаалаар сорулгазынын аайы-биле оларнын янзызын тодарадыр, чугула болгаш ийиги черге кежигуннерин ангылаар, оларнын аразында харылзаазын айтырыглар дузазы-биле тургузар.

-коллективтии – биле тургускан план езугаар 45-50 состуг эдертиг болгаш чогаадыг бижиир;

-сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдын бай-байлаан, уран-чечен  аргаларын  чоптуг ажыглап билири.;

-аас болгаш бижимел чугаага дылдынуран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.

- сюжеттиг чуруктар-биле чугаа сайзырадырынын ажылдарын  чорудары;

-бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг,    пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар;

- болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып, дамчыдып билири;

- ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири;

- ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чангыс аай туннелге келиринге ооредири. Тематиктиг планнаашкын

Хыналда ажылдар планнаашкыны