Шочмо элна сар жапыште.
план-конспект урока (3 класс) на тему

Тема: Шочмо элна сар жапыште.

Урокын цельже: шочмо элнан сар жапыште сенымашым таптымыжым ончыкташ, киндын эреак эн кулешан кочкыш, чыла поянлыклан поянлык улмыж нерген шонымашым йоча-влак дек шукташ, киндым аралаш кумыландаш.

Урокым эртарыме йон: комбинированный урок (Ш.Осыпын «Кориш» повестьше гыч ужашым модын ончыктымаш, литературный композиций, мутланымаш, лудмаш.)

Кучылтшаш материал: проектор, компютер-презентацийлан энертымаш, марий муро кассет, кинде сукыр, 125 гр. кинде шултыш, Н.Анхимкова. Кинде шултыш.

Урокын эртымыже:

1.Туныктышын мутшо.

- Поро жапда лийже, йоча-влак, унана-влак. Кушто уна, тушто пайрем. Мыйын шонымаште таче меат весела кумыл ден шум-чон йулен лудмаш урокнам эртарен колтена.

   Кодшо урокын Ю.Артамоновын «Марий муро» ойлымашажым лудна. Чынак, мемнан марий йылмына, мурына шыма, поян. Весела семым колмеке, чон тавалташ ужеш, ойган семым колмеке, мутат уке, кажне ен шинчавудшым уштылде ок код. Айста кызыт ик эн сылне марий мурым колыштына, сем почеш тавалтена, марий улмына ден кугешнена.

(Марий муро йонга)

   Кызыт, икшыве-влак, Шабдар Осыпын «Кориш»повестьше гыч ик эн чонеш вочшо ужашым ончалына да варажым каласышаш улыда:Таче урокышто мо нерген ойлаш туналына?(Ужашым модын ончыктымаш)

Сцена покшелне ик рвезе шинча. Умбалныже кушкедлыше тувыр, чара йолын, чара вуян.

Кориш - Вудышто могай чонан ок иле? Мом кочкыт - йуыт, кузе илат? Изи вуд копшанге, шына- увыраже- чыланат илынешт. Кудалыштыт, чонештылыт, шканышт кочкаш кычалыт-ен пукшымым огыт вучо. Модыт, ойганат, куанат дыр? Мый веле шкемым шке пукшен ом сене. Теве кызытат мушкыр шужен, монго миен  кинде шултышым  налаш ом тошт: Оляна кува ужеш гын, вигак вурсаш туналеш.   Таче эрдене кече кузаш  туналме  годымак  комбигым оролаш поктен колтыш.

« Кечывал шумеш монго ит кошт  мане .Кунам кугу лиям гын? Оляна кува деч ом йод, киндым Петыр кугызам гай шке шулын кочкам ыле. Ну тунам шуко кочкам ыле - эрдене ик шултышым, кечывалым кок кужго шултышым, адак кастене..»А кызыт мушкыр коргыштыжо ур-рге шокта. Кочкаш йодеш.

Убалнырак рвезе-влак шинчат

Рвезе-Кори-ш, Кори-и-ш.. тол тышке.. колым кучена. Ужат, могай кугу олангым  луктына. Ончо, ончо! Мемнан кок уто энырна уло. Тол, кучо. Кори-иш, от  тол мо? То-ол, ала кочмет  шуэш. Мемнан кинде уло, Васлий  перемечым  волтен. Тол, кочкына!  

Кориш рвезе-влак деке мия, Коришлан киндым катен пуат.

Йыван ден Ондрий-Эй,розын мускыр Корис, тыйын мускырет тузвалге-коргыге розын веет, садлан  эре сузен коштат.ф –ф.

Рвезе-влак- Кайыза тышеч, буржуй иге-влак!

Оляна  кува-Кори-иш, Кори-иш!  Кушко каен  йомо киямат йоча? Эй, ускырт, адак кушко куржо? Кори-иш.

      Эй, керемет   йоча, ужат, мален киеныс. Комбо игет кушто? Кушто, манам!? Чыте, албаста, чыте… Логаретлан куэ пучымышым сайын пукшем! Теве ен шочшым ончо, йукто-пукшо, чикте-шогалте. Арам логар, кинде локтылшо. Тыге корем воктен мален кийымыж годым корем ия куче мыле. Киямат шочшо!

Шыдыж дене Коришым упшо гыч руалтен, рузен нале.

1слайд-Чынак, таче ме ой шомакнам киндылан полеклена.

2 слайд. Марий калык пале-влак.

-Телым пасушто лум кужгын возеш да йушто шога гын, кинде шочеш.

-Шошым шулышо лум иктор ок воло гын, кинде чапле лектышан лиеш.

-У ий кечын лум возеш гын, кинде чаплын шочеш.

-Шына шуко лиеш-кинде чот шочеш.

-Шорыкйол арняште лум лиеш-кинде шочеш.

-Тер кудалтыме кечын йуран-сай шурнылан.

3 слайд. Кинде нерген калык пеш шуко шулдыран ойым ойлен. А те могай калыкмутым паледа? Калыкмутым шуйыза…

-Кинде уло гын, мурат…(лиеш)

-Кинде лиеш гын,…(оксат лиеш)

-Пасушто уяндыш-клатыште…(кинде)

4 слайд. Тушто-влакым туштымаш.

Вичкыж, тамле, пайрем еда устембалне.(мелна.)

Ер йырем ош йуксо-влак толын шинчыч. (подкогыльо.)

Портышто нигоат уке. Ох да ох, шулештылеш.(руаш.)

5 слайд. Ойоро-влак дене паша.

Чын оза киндым шогалын шулеш, киндыжым киндеркыште арала,а киндеркыжым ушанле верыште куча.

Кинде шултыш камвозеш гын, нолталын шупшал пыштыман.

6 слайд. «Кинде» кроссворд.

1.Шем киндым могай (пырче гыч) ложаш гыч ыштат?

2.Тиде тылзын шурным погаш туналыт.

3.Тиде сурт вольык мланде пашам ышташ моткоч кулын.

4.Тамле кочкыш. Марий ен тудым кеч-могай пайрем лийже,эреак ямдыла.1,2,3 пачашанат лийын кертеш.

5.Тиде узгар дене шурным ожно кыреныт.

6. «Зерно» марла кузе лиеш?

Колыштса, кузе йолташна-влак кинде нерген ойлат.(Литературный композиций)

Сценышке йоча-влак лектыт.7 слайд.

1-ше-Кинде-айдемын эн кугу поянлыкше, нимо деч шерге да тутло кочкышна. Тудын деч посна илыш уке. Кочкаш шинчат- кидышке эн ондак пушкыдо кинде шултышым кучет.

2 –шо-8 слайд. А вет сукырын устембаке толын вочмешкыже, айдемылан мыняр пужвудым йоктараш, мыняр йуд омым кодашыже перна.

3-шо-Молан ме киндым эн кугу поянлыклан шотлена? Кинде айдемылан илыш пиалым, вийым, куатым пуа.

4-ше-Айдеме кинде деч посна илен ок керт. Устембалне кеч- мыняр тамле кочкыш лийже, кинде деч посна тамлын ок чуч.

5-ше- 9 слайд. Арам огыл унала толшо-влакым  кинде сукыр дене вашлийыт. Унала кайыме годымат пелен эре киндым налыт.

6-шо- Кинде йомеш-муро йомеш, ок тузлане у порт,-калыкыште маныт.

7-ше -« Кинде сукыр» почеламутым лудмаш.

8-ше- Мемнан школыштына кажне тунемше 20 грамм киндым луктын кудалта гын, чумыр, чумыр шотлымо почеш 1 кг 360 гр. кинде арам йомеш.

9-ше- Ме кызыт кажне кечын киндым тамлен кочкын кертына. Ик кечат кинде деч посна она иле. Мотор пиалан жапыште илена.

10-шо-10 слайд. А Кугу Отечественный сар жапыште калыклан моткоч чот йосо лийын. Поръен-влак сарыште кредалыныт. Киндым ончен кушташ шонго-влаклан, йоча-влаклан,удырамаш-влаклан логалын.

11-ше-11 слайд. Сенымашым лишемдаш манын, ялысе калык  йудшо-кечыже тыршен. Удырамаш-влак, тракторист-влакын курсыштым тунем лекмеке, трактор руль воктеке шинчыныт.

12-шо-12 слайд. А тыгай удырамашыже мемнан Энерсола кундемыштат лийыныт. Тиде Большакова Ольга Николаевна, Мартьянова Анна Михайловна, Иванова Анастасия Ивановна, Степанова Ксения Степановна, Александрова Мария Александровна. Нунылан таум ойлена да мландываке вуйнам савена.

13-шо- Кызыт ик сарын ветеранын   шарнымашыжым лудын пуэна.(«Кече»журнал гыч)

13 слайд.  Пушкыдо, чевер коман тичмаш сукыр! Кажне кечын,устел коклаш шичме еда,ме тудым ужына,тамле пушыжым шижына.А таче тиде кинде сукырым устембаке эн покшеке шындена да эн поян айдеме лийына.  Те киндым кунар кочмыда шуэш, тунар кочкын кертыда.

  14-18 слайд-влак.    А Кугу сар жапыште киндым картычке почеш веле пуэныт.Тиде картычке эн шергакан лийын.Тушман авырыме Ленинградыште 1 млн.ен колен.650 енже шужен колен.Теве служащий ден йочалан кечылан 125 граммкиндым пуэныт.  (Туныктышо 125 грамман кинде шултышым ончыкта). Пашазе-влак 250 граммым налыныт. Туге гынат ленинградец-влак, пытартыш вийыштым поген, пашам ыштеныт да тушман ваштареш кредалыныт.

2.Туныктышо Н.Анхимкован «Кинде шултыш» ойлымашыжым лудеш. Лудын чарнымеке, икмыняр жап йоча-влаклан шонкалаш пуалтеш.

 -Павликым те чаманышда мо? Павликлан тендан кузе полшымыда шуо?

3.Тунемше-влак ойлымашым ужаш дене лудыт, лончылымашке куснат.

 -Павлик ден аваже чодыра поселкышто кузе иленыт? Нине вер-влакым лудын ончыктыза.

Павлик аважлан кузе полшен шоген?

Павликлан аваже киндым молан пеш вичкыж шулын пуэн?

Рвезе сар пытымым молан вуча?

Палик кодшо киндым кузе эркын-эркын кочкын? Келшыше верым лудын ончыктыза.

Рвезын киндым шкетын кочкын пытарымыжлан вурсыман мо? Ала чаманыман?

Такшым Павлик могай рвезе?

Павликын аваже молан шортын колтен?(аваже Павликым чаманен. Тудо эргыжым теммеш пукшынеже,но шучко сар жапыште тидым ыштен ок керт.Фронт гыч ачашт дечат нимогай увер уке.Чыла тидым шоналтен,ава чон йосыж дене шортын колтен.)

19-ше слайд.

4.Урокым иктешлымаш.

 Кинде-кече падыраш.

Кинде-илыш вий памаш.

Кинде-кид вудотыза.

Кинде-чылалан оза.

5.Монго паша: Кинде нерген изирак почеламутым шонен возаш.