Учимся играя
учебно-методическое пособие по окружающему миру (3 класс)

Тыва Республиканың өөредилге болгаш  эртем  яамызы

МБОУ«Тоора-Хем ОНОШ»

Оюннар, ребустар, кроссвордтар.

      Тургускан : Тоора-Хем ортумак школазының дээди       категориязының башкызы  Шожул Рита Владимировна.

                                                     2015

Эге школага тыва дыл болгаш литературлуг номчулга кичээлдеринге ажыглап турар оюннарымның янзы- бүрү хевирлери.

 Дидактиктиг оюннар, ырылар, ребустар, кроссвордтар,

тывызыктар кииргени-биле кичээл онзагай эмоциялыг, көдурлүүшкүннүг апаар.

 Шын шилип алдынган оюннар өөренген чүүлдерин катаптап туңнээринге, өөреникчилерниц аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынга, сөс курлавырын байыдарынга улуг рольдуг, кичээлди диргизип, аңаа сонуургалын көдурер, чаа теманы дургени-биле билип алырынга дузалаар.

Тожуда хемнер ,черлер, хөлдер, суурлар аттарын тып.

не

(хем ады)

 Чынды

(хем ады)

-Хөл

(хөл ады)

- Тга

(Тываның ийи дугаар бедик тайгазының ады)

Аз 

(хем, хөл ады)

         - Сыра

(хем ады)

9 – Булук

(чер, хем ады)

          лыг   -

    (хем ады)

–    

    (хем ады)

   –        

    (хем ады)

Кыска географтыг тайылбыр: Сүгене Серлиг-Хемче киир аккан, а Серлиг Улуг-Хемче кирген. Чайынды – Хараалче , а Хараал – Улуг-Хемче. Баш-Хем, Айлыг-Хем, Тос-Булук – бо хемнер база Улуг-Хемче киир аккан. Көк-Хем Хар-Тайгадан баткан, Улуг-Хемниң бажы. Хар-Тайга дээрге Тываның бедик тайгазының бирээзи. Ооң бедии 3089 метр, Мөңгүн-Тайганың соонда 2 дугаар бедик. Орус ады пик Топографов.

шн

(иви чиир оът)

- шили

со

Б

  бе

  (мал ооргазы)

С

        Чуд  -оол

Чуд

 - кыс

      а

Ш 

тыга

 Блаң

 Х      лаң

(куш ады)

 9-             

   аача

                 (өг дүндүү)

               К  3

 Ш

ач

 ав

 6 н

     Онаалгазы: Кроссвордтарның харыыларын тывыңар.

1. Ивиниң чиир оъду.
2. Тожуда тос ортулуктуг хөл.
3. Тайганың ээзи, араатан аң.
4. Тожу аңчының мунар хөлгези.
5. Араатан балык.

     Ортузунда узун дургаар  үнүп келген сөстү номчуткаш,утказын тайылбырладыр. (Шагаа байырлалының бүдүүзүнде тыптырып болур.)

        Тожунуң суурларының аттарын билир сен бе?

1. Сыстыг-Хем
2. Ырбан
3. Ий
4. Тоора-Хем
5. Адыр-Кежиг
6. Чазылар

                     Шарадалар

*К - биле куш ады (кас)

Ч - биле чылдың  үелери (час,чай)

*М – биле ат орну (мен)

Ш  – биле үе көргүзер херексел (шак)

*П – биле араатан амытан (пар)

Х – биле бойдустуң болуушкуннары (хар, хат)

*Ө – биле тооруктуг ыяш (пөш)

А – биле чем хайындырар сава (паш)

*М – азырал амытаннарның ниити ады (мал)

Т – биле ыяш ады (тал)

*Ч – биле үениң хемчээли (чыл)

Д – кижиниң харылзажыр органы (дыл)

*С – биле чугаа кезээ (сөс)

П – биле хеп даараар (пөс)

Ш-биле ижер суксун  (ШАЙ)

Х-биле төлун азыравас куш(хек)

О-биле шээр азырал мал (хой)

С-биле ак чем (сүт)

                         Оюн «Илчирбени үспе»

Тыва дылда «Чүве ады»деп теманы өөренип тургаш ажыглап болур.

Дараазында сөстер мурнунда сөстүң сөөлгү үжүүнден эгелеп турар.

Хол-лаа-ары-ыт-тук-кижи-инек-карак-кас-сүт-тараа-арын-ном-манчы-ымыраа-аас-соок-кат-торга-ат-тавак-кодан-наадым-маас-саат-таңма-ааржы-ыраажы-ыш-шанак-кажаа-ажылчын-наадым-мээ-эжик-куш-шары-ыры-ыт-тевек-күш-шооча-аът- дээш бажыңга база улаштыр сөстер тургузуп ойнаар

кылдыр дагзып каар.

Уш үжүктен тургустунган чүве аттарын тыпкаш бижиир.

Сүт, сан, сек, сам, сад, сал, суг, сып, сын, сөс, саң;

Баг, баш, бок, бел, бус, бут;

Чал, чам, чаг, час, чай, чол, чон, чин, чес, чел, чең, чем, чер, чук, чүг, чүн, чүс, чүк, чыт, чыл;

Дүш, дүн, дүк, дүп, дош, диш, дыш, дус, даш, дын, дыл, даг, дыт, дер, дип;

Кеш, куш, кур, кул, кат,кас, кыш, кит, көс, күс, күш;

Мал, мең, маң, моң, май;

Шаг, шак, шаң, шет, шиш;

Ном, нам;

Пөш, паш, пак, пар, пөс;

Тон, тен, тук, тиг, тал;

Хам, хир, хем, хеп, хап, хоп, хин, хан, хар, хат, хой, хыл, хол, хүн, хөм, хеп.

Тыва дылга хуу чүве аттарын өөренип тургаш

ажыглап болур.

Оюн «Аттардан тургус»

Аян(маа)                                Уран

Ак                                Өнер

Хүрең                                Сайлык

Сарыг                                Чойган

Кара                                Солун

Шокар                                Биче

Чудаң                                Билир

Шевер                                Торлук

Тевер        - оол, - кыс                                 Челер

Саар                                Чевен

Ужар                                Байлаң

Буян                                Оюн

Белек                                Демир

Чедер                                Сай

Кузар                                Шүүр

Эмер                                Минчей

Хоор                                Дадар

Орлан                                Алдын

Сергек                                Хам

Чечек                                Сыгыр

                                                Оюн «Сөстер дизии»

                                   Үжүктерни солуп, сөстерни өскертири.

1. Соок – сөөк – сээк;
2. Садыг – чадыг;
3. Тоол – моол – чаан – чээн;
4. Хаан – хөөн;
5. Чээрген – кээрген;
6. Адыг – арыг – азыг;
7. Ис-ас
8. Тавак – тевек;
9. Шагаа – чагаа;

10.Кас-күс-көс-кыс

(Сөстерниң  утказын  тайылбырлавышаан  тургузуп  болур)

«Ивилер чарыжы»

Дөрт  иви чуруун одуругларның дужунга самбырага азып аар. Ивилерниң эзерлеринде азып каан ачымактарының (барбаларының) иштинде даалгалар бар. Кайы одуругнуң өөреникчилери бердинген даалгаларны шын, дүрген кылыптарыл, ол одуругнуң  ивизи чарыштың  тиилекчизи болур. (Орус дыл, тыва дыл, математика кичээлдеринге ажыглап болур).

«Балыктаалам»

Дыка хөй янзы-бүрү балыктарны саазынга чурааш артынга  даалгаларны бижээш чыпшырар, улуг саазынга карман кылыр, ооң иштинче суп каар. Аас-биле санаашкынга ажыглап болур, шын кылган өөреникчи балыын партазының кырынга  салып аар. Кайы одуругнуң өөреникчилериниң балыы хөй болур– дур, ол одуругнуң  уруглары (хөй балык туткан)     тиилекчилер болур.

«Мозаика»

Кыска сөзуглелди азы шүлүктен үзүндүнү башкы компьютерге парлааш, проектордан экранга көргүзүпкеш, дуглаар. Өөреникчилер дурген 1-2 катап номчупкаш, мурнунда салып каан саазында одуруглардан ону тургузарлар.  Оон экрандан боттары көрүп хынаар .