Авторская программа по краеведению
материал (1 класс) на тему

Алын суһуех кылаас о5олоругар Кыраайы уерэтии куруЬуогун программата

Быһаарыы сурук.

Билиҥҥи кэмҥэ биhиги оҕолорбут төрөөбүт дойдуларын, улуустарын, кинилэр биллиилээх дьоннорун туhунан билиилэрэ-көрүүлэрэ татым, кыараҕас. Ону сырдатар, үөрэтэр сыал-сорук турар. Оҕо кыра эрдэҕиттэн төрөөбүт дойдутун уратытын, кини айылҕатын дьиктилэрин, баайын-дуолун туhунан элбэҕи билэр, кэрэхсиир,  дьонунан киэн туттар эрэ буоллаҕына дьоҥҥо-сэргэҕэ убаастабыллаахтык сыhыаннаhар, кыаммакка-кырдьаҕаска көмөлөhөр, олорор сирин-уотун харыстыыр, итэҕэлин тутуhар сиэрдээх киhи иитиллэн тахсыа. Итинэн сибээстээн кыраайы үөрэтэр куруhуок программата оҕоҕо төрөөбүт дойдутун историятын, дьонун-сэргэтин, үлэти-хамнаhын, айылҕатын туhунан бастакы өйдөбүллэри биэрэр сыаллаах.

Куруhуок үлэтин сүрүн сыалынан - өбүгэбит абыычайдарын үйэтитии, олохторун-дьаhахтарын, традицияларын эдэр көлүөнэҕэ тиэрдии, төрөөбүт дойдутун ааспыт историческай көрүүлэрин, өбүгэлэр олохторун-дьаhахтарын, сиэри-туому үөрэтии. Онон кыраайы үөрэтии куруһуога оҕо төрөөбүт дойдутун туһунан билиитин кэҥэтэр, киниэхэ тапталы иитэр, гражданскай өй-санаа үөскэтэр сыаллаах.

Кыраайы үөрэтии куруһуок соруктара:

           - оҕону сиэр-майгы төрүттэригэр, норуот олорон ааспыт олоҕун үөрэтэн, ийэ-аҕа ууһун үтүө үгэстэригэр уһуйуу;  

           - төрөөбүт айылҕаҕа харыстабыллаах сыhыаны иитии;

           - төрөөбүт дойдутун историятыгар интэриэһи үөскэтии, кимтэн-кииннээҕин, хантан-хааннааҕын туһунан өйдөбүлү биэрии;

           - дойду,нэһилиэк, оскуола олорон ааспыт олоҕун өйдөөн-дьүүллээн көрөргө үөрэтии;  

           - төрөөбүт дойдутун туһунан тылынан уус-уран айымньыны, публицистическай матырыйааллары билиһиннэрии, сөптөөх билиини иҥэрии.

Программа алын сүһүөх кылаастарга 4 сылга ананан оҥоhулунна, бастакы сылыгар1 кылаас үөрэнээччилэрин куруhуокка ылыллар. Уонна бу оҕолор бу куруhуокка 4 сыл дьарыктаналлар. Дьарык нэдиэлэҕэ биир чаас ыытыллар.

              Маннык принциптэргэ олоҕуран оҥоһулунна:

• Олоҕу кытта сибээс. Программа үөрэх дьылын 9 ыйыгар аттарыллан, суолталаах событиеларга сөп түбэһиннэрэн 9 темаҕа араарылынна. Алтынньы ыйга – «Абаҕа герой пионердара», ыам ыйыгар – «Аҕа дойду Улуу сэриитэ».
•  Научнай төрүккэ олоҕуруу. Үөрэтии музей матырыйаалларыгар,  краеведтар үлэлэригэр, публицистическай суруйууларга, уус-уран айымньыларга олоҕурар.
• Оҕоҕо тиийимтиэтэ. Үөрэнээччи сааһынан уратыларыгар олоҕуран уопсай, чугас өйдөбүлтэн саҕалаан, программаны бүтэрэллэригэр оҕолор бу темаҕа бэйэлэрин санааларын үллэстэн, айымньылаахтык үлэлииллэрин ситиһии.
• Утумнаахтык үөрэтии.  Yөрэтиллэр   темалар киэҥнэр. Онон 4 сыл устата сыл аайы  биирдии ыйга аттарыллан оҥоhулунна. 3-4 дьарыкка бу темаҕа кэпсэтэн баран бүтэн хаалбакка, кэнники сылларга өссө кэҥэтэн, дириҥэтэн үөрэтиллэр.
• Көрдөрөр матырыйаал. Музейга сылдьыы, историческай миэстэлэринэн  экскурсиялар, хаһыат матырыйаалларын, хаартыскалары, планшеттары, альбомнары, кинигэлэри туттуу.

               Үөрэтии ньымалара: учуутал кэпсээнэ, бэсиэдэ, музейга сылдьыы, экскурсия, көрсүһүүлэр, айымньылары ааҕыы, ырытыhыы, докладтары суруйуу.

               Туттуллар тэриллэр: альбомнар, хаартыскалар, планшеттар, стендэлэр, музей матырыйааллара, кинигэлэр, карталар, схемалар.

               Оҕо бэйэтин дьарыга:  уруһуй, өйтөн суруйуу, ахтыы хомуйуу, карта, схема оҥоруу, ырыа, хоһоон үөрэтии, доклад суруйуу, ааҕыыларга кыттыы,  уо.д.а.  

               Төрөппүтү кытта үлэ: оҕо кэтээн көрөр үлэтигэр төрөппүт сүбэтэ, доклад суруйуутугар матырыйаалын, литературатын буларыгар көмөтө, төрдү-ууhу үөрэтиигэ, ахтыы хомуйуутугар бииргэ үлэлээhинэ уо.д.а.

                Кыраайы үөрэтии куруhуокка дьарыктанан оҕо билиэхтээх, сатыахтах:

• төрөөбүт нэһилиэгин историятын, дьонун-сэргэтин туhунан уопсай өйдөбүлү ылыахтаах;
• нэһилиэк тэрилтэлэрин үлэтин-хамнаhын, идэлэр тустарынан билиэхтээх;
• бэйэтин төрдүн-ууhун ырытыахтаах;
• төрөөбүт дойдутун сирин-уотун ааттарын, айылҕатын, баайын-дуолун туhунан бастакы өйдөбүлү ылыахтаах;
• төрөөбүт дойдутун  туhунан тылынан уус-уран айымньылары кытта билсиэхтээх;
• бэйэтин санаатын үллэстэ үөрэниэхтээх, билиитин атыттарга тиэрдиэхтээх;
• бэйэтигэр сөптөөх чинчийэр үлэни сатыыр буолуохтаах;
• төрөөбүт дойдутунан, кини дьонунан-сэргэтинэн киэн туттуохтаах.

          Түмүкпэр, саха ыччата кыра сааhыттан норуотун төрүт культуратын этигэр-хааныгар иҥэрэн, төрөөбүт буоруттан толору куттаах-сүрдээх, сахатын норуотун салгыыр киhи буолан тахсарыгар кыhаллыаҕыҥ. Бэйэтин төрөөбүт норуотун духовнай уонна материальнай культуратыгар кыра оҕо сааhыттан уhуйуллан улааппыт эрэ оҕо, атын норуот культуратын убаастыыр, өйдүүр кыахтанар.  Саха оҕотун сахалыы иитиэххэ-үөрэтиэххэ диэн билигин сыал-сорук турар. Бу иитии-үөрэтии бэйэ дьиэтин, тиэргэнин, түөлбэтин үтүө үгэстэригэр олоҕуран үөрэттэххэ ордук өйдөнүмтүө, тиийимтиэ буолуохтаах.Оҕо бэйэтин төрдүн-ууһун, төрөөбүт сирин иҥэн-тоҥон билбэт, үгэстэрин тутуспат, ытыктаабат буоллаҕына үтүө киһи буолара саарбах.

Кыраайы үөрэтии куруhуок программата.

Туhаныллар литература:

1. Абагинские пионеры. Амга, 1990
2. Алексеев М. В. Аммаҕа физкультура уонна спорт сайдыыта /Дьокуускай, 1998
3. Алексеев М. В. Сахаачча /Якутскай, 1998
4. Гаврильев Д. Н. θйдөбүнньүк  / Дьокуускай, 1987
5. Гаврильев Д. Н.  Абаҕа нэһилиэгин колхозтара / Дьокуускай, 1999
6. Гаврильев Д. Н. Амма 1652 – 1917 / Амма, 1993
7. Гаврильев Д. Н.  Амма өйдөбүнньүк кинигэтэ / Дьокуускай,1995
8. Гаврильев Д. Н.  Көмүс көлөһүн / Дьокуускай, 1997
9. Гаврильев Д. Н.  Кралин Алексей Евсеевич / Амма, 1993
10. Давыдов А. Х. Аҕа дойду сэриитигэр/Амма,2005
11. Дмитриев Н. С. Красногалстучный бастион / Якутск, 1974
12. Дмитриев Н. С. Эдэр сэрииһиттэр / Якутскай, 1986
13. Еремеев К. Кустук өҥнөөх бөтүүкчээн / Дьокуускай, 1995
14. Еремеев К.  Тохсунньу оһуора /Дьокуускай, 1995
15. Жирков М. П. Амма кэскилин, дойду көҥүлүн туһугар / Амма, 2004
16. Караканов П. И. Алгыстаах Амма Абаҕата / Дьокуускай, 2002
17. Караканов П. И. Амма бурдуга /Якутскай, 1996
18. Кралин А. Е. Дирбиэн-дарбаан күннэргэ / Якутскай, 1976
19. Онуфриева С. П. Амгинский улус / Якутск, 1997
20. Потапов Ф.  Ахтылҕан / Дьокуускай, 1995
21. Протопопова Н. И. Долгун курдук куугунаан / Якутскай, 1982
22. Строд И.Я. В якутской тайге / Якутск, 1973
23. Туйаарыскай К. Аҕа алгыьа / Якутскай, 1986
24. Туйаарыскай К. Току-току ньээм-ньээм / Якутскай, 1998
25. Уурастыырап К. Прошлых лет воспоминание /Якутск, 1985
26. Уурастыырап К. Сааскы күөх сарсыарда / Якутскай, 1996
27. Федоров В. В. История Амгинского улуса в датах / Якутск, 1996
28. Чемезов В. Н. Строд / Якутск, 1972
29. 110 лет Абагинской школе /Якутск, 1996

МОУ « Абагинская  средняя общеобразовательная школа имени А.Е.Кралина»

Амгинского улуса Респиблики Саха (Якутия).

Программа кружка краеведения

для учащихся начальной школы

                                                                                                                                                  Составлена учительницей                                                                                                                        

                                                                                                                                                                             начальных классов Шергиной Т.А.

2011 год