Литературлуг номчулга кичээлинде проект методунун ажыктыы
статья по чтению на тему

      Литературлуг номчулга кичээлдеринде проект методунун ажыктыы

         «Үе чаңгыс черге турбас» деп чугаа бар болгай, ооң-биле кады бистиң уругларывыс ɵзүп-сайзырап турар. ɵɵреникчилерниң бо үезин башкы кончуг эпиг ажыглап, оларның  чугула шынары-ɵɵредилгээ сонуургалын чаалап ап болур. Литературлуг номчулга кичээлиниң шиитпирлээр айтырыглары: номга, аас-чогаалга сонуургалын бедидер, уругларның билиин делгемчидер, номчулганың техниказын чедип алыр. Ам бо үеде бердинген айтырыгларны шиитпирлээри ындыг-ла белен эвес дээрзин башкы бүрүзү билир болгаш кичээлдеринде кандыг-ла бир онзагай, немелде чаа хевирниң ажылдарын чорудуп турар. Оларның аразындан литературлуг номчулга кичээлдеринде проект методун ажыглаарын онзагай деп кɵрген мен:

Бир дугаарында, проект методу ɵɵреникчилерге боттары боданыр болгаш бодалын үндүр чугаалаар база практика кырында алган билиглерин ажыглап бот-тускайлаң чоруун сайзырадыр арганы берип турар.

Ийи дугаарында, литературлуг номчулга кичээлдери уругларга ɵɵредилгениң бир кол дɵзү номчулганың билиглерин хевирлээр болгаш херек кырында амыдырал-биле сырый холбаалыг болуп, улуг кижизидилге ажылдарын чорудар.

  Проект методун амгы үе-биле билип турар чугула тезис:

«Шупту билип ап турар чүүлдерим  меңээ чүге херегин, ол билиглерни каяа болгаш канчалдыр ажыглап болурумну баш бурунгаар билир мен»[2].

Проект методун чаңгыс эвес эртемденнер шинчилеп кɵрген болгаш аңаа колдуунда чаңгыс уткалыг тодарадылганы берип турар. Билдингири болгаш кысказы-биле проект методу-тодаргай туңнелди чедип алырынга ɵɵреникчилерниң бот-тускайлаң ажылын организастаар арга [5].

          Уругларның бот-тускайлаң ажылы чоруп турда, дараазында ханы билиглер хевирлеттинер: шинчилекчи (бодал боттандырар, шиитпирни тывар); социалдыг (бɵлүкке ажылдап билири, дузалаар болгаш дузаны алыр); үнелекчи (ажылдың чорудуун болгаш түңнелин үнелээри); дамчыдылгалыг (херек медээни боду тып билири); презентациялыг (чаңгыс классчыларының мурнунга үнүп билири, планнатынмаан айтырыгларга харыылаары, кɵргүзүг материалын ажыглаары); рефлекциялыг (коллективтиг ажылда бодунуң ролюн дүүштүр сайгарары)[8]. Бо ханы билиглер литературлуг номчулганың ɵɵредилгелиг материалдары-биле демнешкеш, уругга чаагай сеткилди, долгандыр чүүлдерге сонуургалды, тɵрээн дылынга, ɵгбелеринге, чурттунга хүндүткеди болгаш ынакшылды кижизидип кончуг эки мɵзү-шынарны хевирлээр. Оон уржуундан уруглар ɵске эртемнерниң чугулазын, оларның аразында  харылзаазын билип, ɵɵредилгеге хамаарылгазы экиржиир.

        Бижиттинген ханы билиглерни чедип алыры кичээлдерде  проект методун шын организастаанындан хамааржыр, ынчангаш башкының бо методка хамаарыштыр мергежили чугула. Ол дээрге, ɵɵреникчилерниң онзагайларын эки билири, методту шын организастаары. Шын организастаарынче башкының проект ажылын эки билири: ону бɵлүктеп чарары, негелделерин сагыыры, кɵргүзүп  таныштырары болгаш ажылды этап ёзугаар организастаары.

Проект ажылын организастаар принциптер

- проект ɵɵреникчиниң деңнелинге дүүшкен  боор ужурлуг;

-проектини удуртур башкы турар ужурлуг;

- ɵɵреникчилерге проект кылырынга белеткел чорудар;

-чедиишкинниг проект кылырынга чугула херек байдалдарны тургузар;

-Проектини кылганынга ɵɵреникчи бүрүзү бодунуң киирген үлүүн тода кɵргүзер база ɵɵреникчи бүрүзү чаңгыстың үнелелин алыр ужурлуг;

-проектиде ажылдың түңнелдерин презентациялаары албан. [6 ]

         Проект методун ажыглаар кичээлдиң темазы таарымчалыг болур болгаш баш бурунгаар тодараттынган турар.  Шилиттинген темага хамаарыштыр кандыг ажылдар чоруттунарын сайгарып бодангаш, планын тургузуп, бɵлүктерге шиитпирлээр айтырыгларны дагзыр. Бɵлүк бүрүзү онааттынган ажылынга хамаарыштыр боданып дугурушкан соонда, билдинмейн турар чүүлдер бар болза, сайгарып кɵɵр болгаш тодаргай  үе иштинде дагдынган ажылын  күүседип кириптер.Этап бүрүзүнде кылып чоруттунган ажылдарны демдеглеп ап турары чугула.  Удуртукчу башкы ɵɵреникчи бүрүзүнүң базымын хайгаараар, ол үре-түңнелдиг ажылдаарынче угланган сорулгалыг. ɵɵреникчиниң  шын эвес чүүл кылып турарын кɵргеш-даа айтып бербес база «шын эвес-тир» деп үзе кирбес. Башкы проект ажылында сүмелекчи, ол аңгы-аңгы эптиг байдалдарны тургузуп,   ɵɵредилге байдалын хевирлеп, айтырыгларны, боданыышкыннарны, ажылдың бот үнелээшкинин ɵɵскүдер.

Кылдынган проектилерниң түңнелдери «билдинип турар» ужурлуг, бир эвес ол теоретиктиг проблема болза, ооң тодаргай шиитпири, бир эвес практиктиг болза – ажыглаарынга (кичээлдерге, школага, херек кырында чуртталгага) белен тодаргай түңнел турар [9 ].  

         Ынчангаш тодаргай кижиже угланган болгаш ооӊ идепкейжи, бот-башкарныр база бодунуӊ үзел-бодалын иледедип билир болгаш шинчилел ажылын кылырынга сонуургалын оттурар проект методун литературлуг номчулга кичээлдеринде ажыглап болур, харын-даа чугула херек дээрзин ɵɵренип кɵрдүм.

Ажыглаан литература:

1. Бондаренко, А.И. Проект как одна из форм организации образовательно-воспитательного процесса в начальной школе [Текст] // Начальная школа плюс До и После 2004. - №5.- С. 9-13.
2. Бритвина, Л.Ю. Метод творческих проектов на уроках [Текст] // Начальная школа . - 2005. - №6. С.
3. Бычков А.В. Метод проектов в современной школе [Текст]. - М.: МГУ, 2000. – 48 с.
4. Голуб, Г.Б., Чуракова, О.В.Метод проектов как технология формирования ключевых компетентностей учащихся [Текст]. – Самара: Изд-во «Профи», 2003. – 243 с.
5. Горбунова, Н.В., Кочкина, Л.В. Методика организации работы над проектом [Текст] // Образование в современной школе. 2000. №4. С. 21-27.
6. Горячев, А.В. Проектная деятельность в образовательной системе “Школа 2100” [Текст] // Начальная школа плюс До и После 2004. - № 5. – С. 3-8.
7. Господникова, М.К. и др. Проектная деятельность учащихся [Текст]. – Волгоград: Учитель, 2009. – 131 с.
8. 20.Сергеев И.С. Как организовать проектную деятельность учащихся. – М., 2005.
9. 17. Постникова Е. Метод проектов как один из путей повышения компетенции школьника. //Сельская школа. – 2004. - №2.

Мастер класстың темазы: Эге класс ɵɵреникчилериниң  литературлуг номчулга кичээлинде проект ажылы.

Проектиниң хевири: Методиктиг материал

Автор: Салчак Лунда Геннадьевна

Эртем: Литературлуг номчулга

Класс: 2 класс

 Кыска тыйылбыры:

План проект, бодал, автор түңнелинде бир-ле чаа чүүлдү алыр: продукт, программалар, модель, ном, фильм, сценарий дээш оон-даа ɵске. Проект дээрге шинчилел ажылының база бир хевири. Ынчангаш, бир эвес бис проект методунуң дугайында чугаалап турар болзувусса, практиктиг түңнел-биле тɵнер дидактиктиг сорулганы чедип алыр арганы чугаалап турарывыс ол.

Школада ажыглаттынып турар проект методу- ол ɵɵреникчилерниң бот-тускайлаң ажылының түңнелинде кандыг-бир айтырыгны шиитпирлээр, албан түңнелдерин презентацияга кɵргүскен ɵɵредилге-билиг аргаларының каттышканы.   ɵɵреникчилер алган билиглерин практикага ажыглаар арга тыптыр, оларны улуг чуртталгага белеткээр. ɵɵреникчи проект-биле ажылдап тура планнаашкын, анализ, синтез, идепкейжи ажыл чадазын эрттер. Проект ажылын организастап турда ɵɵреникчилерниң чаңгыс кижиниң, боду, бɵлүк ажылы туруп болур. Ол харылзаалыг арга-мергежилин болгаш билиин чедип алыр арганы бээр.

Литературлуг номчулга кичээлдери проект методун ажыглаарынга хɵй материалды,  аңгы-аңгы проектилер тургузар арганы берип турар. Уруг бүрүзү проектиниң идепкейжи киржикчизи апаар, чүве билип алыр сонуургалы, чогаадыкчы болгаш бот-тускайлаң чоруу сайзыраар.

Прект-биле ажыл

1 этап. Эгелээри. Темазын тодарадыры, сорулгаларын тодаргайлаар.

2 этап. Шиитпирлээр айтырыгларын салыры болгаш түңнелдерин үнелээр критерийлерни шилиири. Командага рольдарын тодарадыры.

3 этап. Уругларның бот ажылы

4 этап. Таныштырылга. Болу берген материалын кɵргүспүшаан аас-биле отчет

5 этап. Презентация

6 этап. Ажылын үнелээри.

ɵɵредилге проектизиниң дидактиктиг сорулгалары:

-идепкейжи, эмоциалыг  дузааргак, социал ханы билиглиг болгаш сайзырап турар кижиниң чогаадыкчы шыдалын тыва улустуң тоолдарын таварыштыр  ажылдың чугулазы дег сайзырадыр;

-ɵɵреникчилерниң номчуурунуң болгаш бодун алдынып билир  билиин калбартыр;

-Проект ажылын школага планнаар болгаш бодарадыр.

Шупту ажылдың түңнели тоолду бодарадыры болган, тоолдуң македин тургускан. Проект чорудуунда уруг бүрүзүнүң чогаадыкчы шыдалы ажыттынган: ɵɵреникчилер чурукчулар, шинчилекчилер, шүлүкчүлер ролюнга бараалгааннар. Уруглар элээн чурумнуг, чугаакыр, найыралдыг апарып, чаңгысклассчыларының ажылын үнелеп билир  билиглиг болганнар. Тоол-биле ажылдаар аңгы-аңгы ажылдарның хевирлери-биле танышканнар. Оон аңгыда, проект-биле ажыл кичээлде боттарын кɵргүзүп шыдавас уругларга чогаадыкчы күш-шыдалын ажыдар арганы берген.

1. Сайгарыкчылар (Аналитиктер)

Сɵстерниң лексиктиг утказын тодарадыр.

Бɵлүктерниң ажылын сайгарар.

2.Шинчилекчилер

3.Каастакчылар (Иллюстраторы)

4. Испытатели

Восстановите последовательность событий в сказке Петушок и бобовое зёрнышко и перескажите её.
1.Кузнец дал хозяину новую косу.
2.Подавился петушок бобовым зёрнышком.
3.Хозяюшка дала маслица курочке.
4.Коровушка дала молочка.
5.Смазала курочка петушку горлышко.
6.Петушок вскочил и во всё горло закричал.
7.Хозяин дал коровушке свежей травы.

Проект методунуң кол кезээнде чүү барыл?

-ɵɵреникчилерниң чүве билип алырын, чогаадыкчы арга-мергежилин сайзырадыр;

- билиин бот-тускайлаң чогаадып кылып билири;

-медээ тып чыып ажылдап билири;

-критиктиг угаан-медерелин сайзырадыры

Түңнелдерин таарыштыр аайлап-каастаарын даап-бодап база негеп турар чогаадыкчы проектилерни тургузарда «Литературлуг номчулга» эртемин шилип алган бис. Олар, дүрүмде дег, ɵɵреникчилерниң  кады кылган ажылында, детально-кылдынган тургузуг болбас, а тɵнчү түңнелдиң жанрынга чагыртып сайзыраар. Ындыг проектиниң түңнелдери видеофильмниң  тургузуунуң хевири, байырлалдың программазы, чогаадыгның планы, статьялар, солуннар, альбомнар дээш оон-даа ɵске чүүлдер-биле бараалгаттынар.

Проектини эрттирген хевири: литературлуг номчулга, чурук, күш-ажыл кичээлдеринде болгаш класстан дашкаар ажылдар үезинде (материалдар чыырынга бот ажыл)

Эрттирер үези: 3 неделя (

Эрттирер чери: МБОУ СОШ № 4 г.Ак-Довурак

Киржикчилери: 2 класстың ɵɵреникчилери.

«Мозговой штурм» түңнелинде ɵɵреникчилерге «Тоол» деп темага билиин бɵлүктээр сорулга-биле айтырыглар, тывызыктар чогаадыр, чурук чуруур, кроссворд тургузарын сүмелээн.

Проект-биле ажылдың түңнели - бичии уругларның боттарының кылган ажылдары-биле долган папка.

Бердинген ажылды күүседири – биле дараазында ɵɵредилге айтырыглары шиитпирлеттинген:

-дириг амытаннарга эки сеткилди болгаш ынакшылды кижизидер;

-«эки чүүл», «чараш чүүл», «хүндүткел», «чымчак сеткил» деп билиглерни хевирлээр;

-кичээлдерде алган билиглеринге даянып, чогаадыкчы угаан-медерелин сайзырадыр;

Занятиелерде ынчалдыр база ɵɵредилге билиглери хевирлеттинген:

-чоннуң ырыларын ылгап билири (ырлар, тывызыктар, тоолдар)

-чоннуң болгаш авторнуң тоолун ылгап билири;

-тоолдар чогаадыр;

-библиотекадан тема езугаар номнар шилип алыры;

-маадыр-дириг амытаннар дугайында боду кылган-номну тургузары;

-немелде чогаалдар-биле ажыл.

Ажыл 3 этаптан тургустунган:

Бир дугаар этапта литературлуг номчулга кичээлинде чугула демдектерин кɵргүскен «Тоол» деп темалыг схемаже кичээнгейни салган бис. ɵɵренип кɵрген материалды ГПД –ге канчаар ажыглап болурул деп айтырыг тургустунган. Уруглар КВН эрттирерин сүмелээн. Мɵɵрейже кандыг даалгалар кирип болурул?

-Тывызыктар;

-Кроссвордтар;

-Шарадалар;

-Чуруктар

-Номнар чыыры

Ийиги этапта уруглар херек материалдар чыгган. Маңаа «Тоолдар» деп темага мɵɵрей даалгаларын тургузар, уругларны немелде үндезиннер-биле ажылдаарын чаңчыктырар деп сорулгалар шиитпирлеттинер. Алган билиглерин проектке даалгалар тургузарынга ажыглаан.

-Бɵгүн КВН-ге даалгалар шилиир ажылды уламчылаар бис. Чүнү кылыксап тур силер? (Кроссвордтар, тывызыктар, айтырыглар тургузар)

Бɵлүктерге ажылдар организастаттынган. Ажылдар аңгы-аңгы хевирлер болгаш даалгаларга бердинген: тоолдар - хуулгаазын, анаа, дириг амытаннар.

Баш бурунгаар, ада-ие хуралынга ɵɵреникчилерниң кичээлдер соонда хостуг үезиниң дугайында айтырыг тургустунган, ынчангаш бо пректиде уругларының материал шилип алырынга дузалашпышаан ада-ие база киржип турар.

Чыгдынган папкага уруглар күш-ажыл кичээлинде тоолдарга чуруктар чураан. Ажылды тɵндүрген болгаш үнелээн соонда папка ПД бɵлүүнче дамчыттынган.

Проект-биле ажылдың түңнелдери:

- 2-ги класска «Тоолдар» деп темага КВН эрттирери-биле материалдар чыгдынган болгаш бɵлүктеттинген;

- 2-ги класстың ɵɵреникчи бүрүзүнүң шыдалын ɵɵренип кɵрүп, чогаадыкчы чоруун сайзырадыр байдалды тургускан.

3. Проект ажылынга эге класс уругларының белеткели (готовность)

        Эге класстарга проект ажылы – дээрге берге бе? Берге эвес, а шаптараазыннарлыг (проблематично), проектилээринге уруглар ам-даа чаш болгай. Ынчалза-даа – ол болдунар. Маңаа чугаа ɵɵреникчилерниң боттарының кылганы бүдүн проект дугайында чортпас. Ол проект ажылының шылгараңгай билип апкы дег элементилери бооп болур. Ынчалза-даа уругга- ол бодунуң проектизи болур. Бо хүнгү хүнде эге школага проект аргазы-биле ɵɵредир технология бүдүнү-биле болу берген болгаш албан езу-биле деткиттинген деп бүзүрелдии-биле чугаалап болбас.

        Эге школага проект ажылы боду тускайлаң, ɵɵреникчилерниң психологтуг онзагайларының билирин негээр. Ада-чурттуң хɵй-ле психологтарының болгаш педагогтарының (В.В.Давыдов, А.К.Дусавицкий, Д.Г.Левитес, В.В.Репкин, Г.А.Цукерман ЮД.Б.Эльконин дээш о.ɵ) саналы-биле сайзырадырының методтарын, ооң иштинде проект методун, кɵрүштүг ажыглаары хɵй кезиинде башкының туружудан тодараттынар, ооң кижиже угланган педагогтуг девискээрни тургузарынга угланыышкыны, чугаазының демократтыг аяны, уруглар-биле харылзажыр чугаазының хевири. Оон аңгыда, психолог- педагогтуг чогаалда «башкының  шынарлыг аргаларны шилип алырынга, ажылын идепкейжидеринге, ɵɵреникчилерниң херек кырында шыдалын, оларның угаан-медерелиниң, тура-соруунуң сайзыралын билири чугула байдал болур» деп чаңгыс эвес демдеглеп турар. Шилип алган аргаларны ажыглаарынга дес-дараалашкаа албан, ɵɵредилге ажылынга уругларның бот-тускайлаң чоруун чоорту улгаттырар болгаш башкының аңгы-аңгы хевирлиг дузаларын эвээжедир.

        Эге класс ɵɵреникчилериниң проект ажылының шупту этаптарын башкы кончуг хынамчалыг хайгаараар, чүге дизе оларның теоретиктиг болгаш практиктиг билиглери четпес.

        Эге школаның ɵɵреникчилери проект кылып чорудуп турда, мындыг проект ханы билиглерлиг болуру кɵрдүнген:

-шинчилекчи (бодал боттандырар, шиитпирни тывар);

-социалдыг (сотрудничать, дузалаар болгаш дузаны алыр);

-үнелекчи (ажылдың чорудуун болгаш түңнелин үнелээри);

-информациалыг (херек медээни боду тып билири);

-презентациялыг (чаңгыс классчыларының мурнунга үнүп билири, планнатынмаан айтырыгларга харыылаары, кɵргүзүг материалын ажыглаары)

-рефлекциялыг (коллективтиг ажылда бодунуң ролюн дүүштүр сайгарары)

Ынчангаш  үре-түңнелдиг ажылды эге класс уруглары- биле чедип алыр дизе,  тускай белеткел «назы чедери» албан дээри дараазында:

Бир дугаарында, ол дээрге ɵɵредилге чорудуунда шынарлыг социал-интеллектуалдыг харылзааның дɵзүнде чыдар, ɵɵреникчилерниң одуруг коммукативтиг билииниң хевирлеттингени:

-айтырып билири ( ɵске ɵɵреникчилерниң санал-оналын билип алыры,  медээ азы кылдыныгларның аргалары  «куруглаан» таварылгаларда башкыже дилег киирери)

-үнүн удуртуп билири (шупту улус дыңнаар кылдыр, байдалга хамаарыштыр үннүң ɵткүдүн ɵйлеп, тода чугаалаар)

-бодунуң бодалын дамчыдып билири (бодунуң бодалын шупту улуска билдингир кылдыр барымдаалыг тургузар, ону бадыткаар)

-дугужуп билири (эки күзелдерлиг атмосферага эң-не шын, хынамчалыг, тускай шиитпирни, угаап бодаашкынны шилип алыр)

Бердинген билиглер  уругнуң школага бир  дугаар хүнүнден эгелеп хевирлеттинер.

Ийи дугаарында, эге класс ɵɵреникчилериниң проект ажылынга белениниң ийи дугаар кɵргүзүү угаан-бодалының сайзыралы, тодаргай «интеллектуалдыг назы четкени» Чүнүң-даа мурнунда, угаан кылдыныгларының чаңгыс аайлап хевирлеттингени:

- аналитик-синтетиктиг кылдыныгларның сайзыралы;

- деңнел анализиниң алгоритминиң хевирлеттингени;

-чугула демдээн,    ылгап билири, бердинген чүүлдерни таарыштырары;

-кылдыныгларның ниити аргазын ылгап шыдаары;

-кылдыныгларның ниити аргазын ɵске ɵɵредилге айтырыгларынче кɵжүрери.

Эге школа уругларының шупту бɵлүктеттинип тургустунган угаан-медерел кылдыныгларының  сайзыралының шынарлыг тодарадылгалары бот-тускайлаң чоруунуң делгеми, хемчээли болгаш үндезилии болур.

        Оон аңгыда «интеллектуалдыг назы четкенинге» эге класс уругларының угаан-медерелиниң дорааншиңгээдип алыры, янзы-хевирлии болгаш бот-тускайлаң шынарлары хамааржыр.

        Угаан-медерелдиң бɵлүктеттингени болгаш  адаттынган  шынарлары 1класстан 4 класска дээр эге школа назынныг ɵɵреникчилерниң тɵп психиктиг чаа билиглер тургузар ажыл чорудуп турда боттаныр.

        Кɵрүштүг проект ажылынга эге школа уругларының белениниң үшкү кɵргүзүүнге  делгереңгей, уткалыг, аңгылап каан бот үнелелдиг ажылдың дуржулгазын кɵɵр бис. Ол уругларның дараазында чугула билиглериниң хевирлеттинеринге дузалаар:

-бодунуң ажылын болгаш чаңгысклассчыларының ажылын дүүштүр үнелеп билири;

-чотуттунган ажылдың түңнелин ооң эки чүүлүнге даянып,  үндезинниг болгаш эки күзээшкинниг  үнелээр;

-четпестерин демдеглеп тура, сагындырыглар, күзээшкиннерни таарыштыр кылыр.

        Проект ажылынга эге школа ɵɵреникчилериниң белеткелиниң демдеглеттинген кɵргүзүглерин хевирлээри, эге класс уругларының ɵɵредилге чорудуунда кижи болурунга чугула байдал дээрзин, тускай демдеглээри негеттинер. Бир эвес 1 класста уруглар эштиг азы боду ажылдаксаар, ынчалза-даа ол ажылдың түңнелдери кезээде үре-түннелдиг болбас, а 4 класста шын организастаанындан  ниити түңнелде оларның кады кылган ажылында  кижи бүрүзүнүң киирген үлүү кɵстүп турар.

Ынчангаш проект ажылының чугаа чок эки талаларын база 7-10 хар назылыг ɵɵреникчилерниң шыдалдарын, ооң аңгыда ону эге школага ажыглаары болдунар болгаш ажыктыг деп ажылдың дуржулгазын кичээнгейге ап, проект методун эге класс уруглары-биле организастаар онзагайларын, вариантыларын ɵɵренип кɵɵрү чугула.