Литературлуг номчулга
презентация к уроку по чтению (4 класс) на тему

Слайд 1

Слайд 2

Кичээлди ӊ сорулгалары : 1) Уругларга « авторлуг тоол » деп чул дээрзин билиндирип , С.Пюрбюнун «Бора- Шиижек » деп тоолун аянныг , чараш номчуп , ооредир . 2) Уругларнын аас чугаазын сайзырадыр . 3) Уругларны дузааргак чорукка болгаш куштарга ынак болурунга кижизидер

Слайд 3

Шиижекчигеш

Слайд 4

Чараш куштар Тывамда х ө й Сана дизе торулбас мен Довук ышкаш Шиижектен Тогду хой дег Тогдук чедир Хараачыгай , хамнаарактан , Казыра дег даска чедир Тоолда кирген куштар -ла х ө й Доозазын ада дизе Кайгамчыктыг Хаан-Херети Кадын кыс дег Алдын-Доосту Челээш ɵ ӊ у херелденген Чеди ч ү з ү н дойду кушту Чергелештир адап боор бис

Слайд 5

Шиижек Россиянын э ӊ -не биче хемчээлдиг кужу бисти ӊ Тывавыста чурттап чоруур . Оо ӊ ады шиижекчигеш , де ӊ зизи 5-7 грамм болур . Шиижекчигешти ӊ кудуруу , чалгыннары чолдак . Бо куштар колдуунда тайга черге чоруур . Бир чылда 4 млн. курттарны чиптер . Шиижек бедик ыяш бажындан белен д ү шпес куш.

Слайд 7

Сергей Бакизович Пюрбю

Слайд 8

Тыва улусту ӊ алдар-сураглыг ш ү л ү кч үз ү Сергей Бакизович Пюрбю 1913 чылды ӊ сентябрь 7-де Улуг-Хемни ӊ Эжимге торуттунген . Бай аалды ӊ х ө лечии болбушаан , бичии Пюрбю бир чыл иштинде моол бижикти номчуп , бижип турар кылдыр өө ренип алган . 1926 чылда Пюрбю Кызылга бир дугаар тыва школага киргеш , тывалап бижииринге таарыштырган орус алфавитти өө ренип , ийи чылды ӊ иштинде ынчаардагы де ӊ нел-биле оранчок эртем-билиглиг апарган . Пюрбюнун э ӊ -не баштайгы чогаалы « Акым » деп шулуу 1933 чылда ү нген . Ол эвээш эвес шулуктернин автору болганындан ангыда « Чечек деп бир дугаар тыва шулуглелди бижээн .

Слайд 9

Пюрбюнун « Эртенги ыры », « Советтиг Ада- чуртум делгерезин » деп шулуктеринин чыындылары 1944 чылда унген . 1947 чылда шулуктеринин « Торээн черим » деп уш дугаар ному унген . Хой-хой лириктиг шулуктер , балладалар , шулуглелдерден ангыда , Пюрбюнун « Ынакшылды камнаар херек », «Кызылу уер » деп шиилери , « Эргеппей дугайында тоожу », «Кудерек дугайында чугаалар » деп чечен-чугаалары номчукчуларга , корукчулерге билдингир . Пюрбю келир уенин салгакчыларынын мурнунга чогаадыкчы хулээлгезин тода медереп чораан болгаш « Шынаппайнын чугаазы », « Мерген бичиилер болгаш мелегей кучутеннер » деп номнарны уругларга бараалгаткан

Слайд 10

Словарьлыг ажыл : Кара тамы – ханы о ӊ гар , богаалыг – моюндуруктуг , бузуттуглар – ойталап -х ɵ рлээрлер

Слайд 11

Сула шимчээшкин Шиижекчигеш туруп-туруп , Шала оожум кылаштай -дыр Чалгыннарын к ө дургешти ӊ , Аай-дедир херлип тур 1, 2, 3 кырынче , 1, 2, 3 адаанче Сергек , сергек ужуп ү нген .

Слайд 12

1) Тоолда Шиижекчигеш биле угбашкыларны ӊ аразында чугааны тыпкаш , аянныг номчу ӊ ар . 2) С.Пюрбюн ү ӊ « Бора- Шиижек » деп тоолунда де ӊ нелгелерни тыпкаш , ушта бижи .

Слайд 13

Тоолда де ӊ нелгелер Чиирбей дег чымчак салаа , чадаган дег кы ӊ гырткайнып , д ү пчок кара тамаа д ү шкен ышкаш , адышта дег , чатты берген чыткан , му ӊ гаш д ү мбей тайылган дег .

Слайд 14

Бажы ӊ га онаалга 1. «Бора- Шиижек » деп тоолду С.Пюрбюнун « Мелегей кучутеннер болгаш бичии мергеннер » деп номундан долузу -биле номчааш , Шиижекти ӊ угбашкыларга таваржырыны ӊ мурнунда кымнар -биле ужуражып турганын билип алы ӊ ар . 2. Тоолга чуруктан чуру ӊ ар

Слайд 15

Кичээнгейлиг болганынар дээш четтирдивис