Технологическая карта по музыке Подготовительная группа
материал по музыке (подготовительная группа)

Ажыл-чорудулганын чадалары

Музыка башкызынын ажыл-чорудулгазы

Уругларнын ажыл-чорудулгазы

Организастыг кезээ

         Уруглар залче  кирерлер.

Ырлап мендилежир.

М.р. Экии уруглар!

Уруглар: Экии башкы!

- Силерге мен шулук чугаалап берейн уруглар, ол шулукте чунун дугайында чугаалап турар-дыр кичээнгейлиг дыннаар силер.

Улуг делгем Тывавыста

Улуг -биче хемнер-ле хой

Ынчалза-даа менээ эргим

Ынак хемим Хемчик хемим

Каяа-даа бол чораанымда

Карактарга чуруттунар.

Кынгырашкан уян унун

Катап-катап дыннаксаар мен.

Хемчик хемим эриин орта

Кезээде-ле барыксаар мен

Арыг-кылан бырланнашкан

Агымнарын коруксээр мен.

- Бистин чуртувуста улуг-биче хемнер дыка хой болгай уруглар, а биске эн чоок, эргим хем чуу деп хем болурул, адап корунерем уруглар?  Суурувус кыдыын дургаар чуу деп хем агып бадып чыдарыл? (Уругларнын харыылары)

- Шулукте чунун дугайында чугаалап турар-дыр?

- Эр-хейлер уруглар! Бистин суурувустун кыдыын дургаар Хемчик деп хем агып бадып чыдар. Ам болза хемивисче бичии дамырактар кылдыр хуулуп алгаш чедип корээлинерем.

- «Дамырактар каттышкаш хем болур» деп улегер домак бар болгай, ынчангаш бистер боттарывысты бичии-бичии дамырактар  кылдыр угаанывыска сагыштап алыылынар.

Хогжум-ритмиктиг шимчээшкин. «Дамырактар»

Чорудуу. (Уругларга кок ленталарны улеп бээр)

        Ынчангаш бистер дамырактар болганывыста дамырактар ышкаш чиик-чиик будувустун бажынга маннаар бис (Уруглар холдарынга кок ленталарны тудуп алгаш башкынын соондан долгандыр маннаар. Долгандыр туруптар, круг иштинче палочкаларын оору кодуруп кирер, палочкалары-биле карусельди кылыр, дедир местозунче аткаарлап унер. Холдарын бурунгаар-аткаар чаяр, местозунга долганыр, оон база –ла чиик маннаар.

М.р. Эр хейлер! Ам бистер улуг дамырактарны Хемчик хемивисте кадыпкан бис.  Ам ынак хемивистин арыг агаарын тынып, ойнап-хоглеп алыылынар. (Уруглар сандайларынче олургулаптар)

Уруглар залче кирер.

Айтырыгга харыылаар.

Шулукту дыннаар

Кол кезээ

М.р. Кайда музыка ырлап турар чоор? Ол музыканын чаражын, (дыннааланыр,музыкалыг открытканы ырладыр).

 Дыннаар бис бе уруглар?

Музыканы дыннаары: «Хемчик хемим» сл и муз.Б.Чюдюк

М.р. Музыка чараш-тыр бе уруглар? Ырыны  Борис Чудук  деп тыва композитор чогааткан.

Ырыны кым чогаадыр-дыр? (Композитор)

М.р. Ырыда чунун дугайында ырлап турар-дыр?

- Хемчик хем.

М.р. Ырынын аялгазы кандыг-дыр?

- Таваар, чоргаар.

М.р. Ийе, ырынын дузазы-биле ол композитор чер чуртунга ынаан, анаа чоргаарланып чоруурун ырлап турар.   Ол композитор хемни кымга домейлеп турар-дыр?

-Авазынга, ынак хеминге авазынга ышкаш ынаан илередип турар. Ынчангаш  чуртувустун чараш сугларын бокталдырып болбас, кайы хамаанчок хемден балыктап болбас. Улуг, терен сугже улуг улустун, ада-иелеринернин чопшээрели чокка барып болбас.

М.р. Хемчик хем – бистин чуртувуста база бир улуг хемнернин бирээзи. Ырак тайгалар баштарында  менги харлар хуннун чылыынга эрип баткаш   хой-хой дамырактар болуп, оон дамырактар каттышкаш Хемчик деп улуг хем аппарган.

 М.р. Корунер даан уруглар, хемивистин чалгыгларынын чаражын, бырлан-бырлан. Ам кичээнгейлиг олуруп алынар, силерге мен тоолчургу чугаа чугаалап берейн.

Хемчик хем дугайында тоолчургу чугаа база бар.

          Шаанда шагда Хемчик деп хем кыс кижи турган чувен иргин. Ол ийи ийис оолдарлыг турган-дыр. Оолдары бичии озуп доругуп келирге Амырга-Моос ийис оолдарны чиир дээш чедип келген чувен иргин. Хоокуй ава оолдарын камгалап Бай-Тайгадан дилээн чувен иргин.

- Оо улуг, мээн Бай-Тайгам! Мээн оолдарымны камгалап карактап корем!» дээш оолдарын Бай-Тайга деп тайганын баарынче октапкан чувен иргин. Оолдарнын бирээзи Кара-Хол, бирээзи Даштыг-Хол деп ийи хол апарганнар.

Кажан олар быжыгып озуп келгеш, ийилээ, чугаалашканнар иргин.

- Бисти остуруп каан ававыс кайда ирги? Ававысты дилеп коор бис бе? – деп чугаалашканнар-дыр. Олар ийилээ бичии дамыратктар болуп катчып алгаш агып бадып чыдарга улуг аалдын кыдыында  эн улуг даштарлыг Бозага кыдыынга доктаап туруп айтырганнар иргин:

- Ээй, акым, Бозага, бистин ававысты  билир сен бе?

Бозага: Билбейн канчаар билир мен, силернин аванарнын адын Хемчик дээр. Ийи ангы болуп алгаш аванарга чедип шыдавас силер, ынчангаш силерни мен улуг куштуг кылдыр каттыштырыптайн дээш Кара-Хол биле Даштыг-Холду чангыс Алаш деп хем кылдыр каттыштырыпкан чувен иргин.  Оон Бозага тургаш: Кандыг-даа шаптараазыннар оруунга таварышса тура душпейн куду алзы агып бадып-ла орар сен» - деп чагаан чувен иргин. Оон Алаш агып бадып-бадып авазын кыйгырган чувен иргин.

- Авай, Хемчик! Кайда сен, сени оглун Алаш дилеп чор мен! – деп кыйгырарга, Бай-Тайга дыннап кааш:

- Хемчик, Хемчик! Сени оглун Алаш дилеп чор, дурген уткуй халы! – дээн-даа чувен иргин.

Хемчик ону дыннап кааш, хову-шолдерге-даа торулбайн оглунга уткуй агып бадыпкан, саадавайн Алаш хем авазы Хемчиктин куспаанче кирип ийилээн кады куштуг Хемчик хем болуп агып чыдар болу берип-тир оо!

Салаалар-биле мергежилге

М.р. Ам салааларывыс-биле мергежилгеден кууседиптээлинер.

Хемчик хемнин эриин дургаар (салааларын донмээнин кырынга кылаштадыр)

Бичии чаштар ойнап турган

Унун дургаар халып- шурап (шурадыр)

Бырлан сугну магадааннар, (чаяр)

- Чалгыгларнын чаражын! (холдары-биле хорек дужунга чалгыглар ышкаш шимчээшкинни кылыр)

Бирээзи улуг, бирээзи – бичии! (холдары-биле улуг-биче чалгыглар кылыр)

Ушкузу шуут козулбес –

Угулза дег чалгыглар! (холдарын шалага дээртир)

М.р. Эр хейлер! Ам доштун эрип бадып турар дамдыларын хогжум херексели-биле база коргузуп болур ышкажыл. Ол хогжум херекселинин адын уш булунчук дээр. Оон талалары уш, ынчангаш ону уш булунчук деп адаан. Уш булунчукту демирден кылган, соктаар хогжум херекселдеринге хамааржыр. Уш булунчук-биле дидактиктиг оюндан ойнап корээлинерем.

Дидактиктиг оюн: «Аялганын ритмин тып»

Чорудуу: Улуг-биче дамды чуруктарынын дузазы-биле аялганын ритмин уш булунчук-биле соктаар.

М.р. Бо чуу чуруу-дур уруглар? Ийе, сугнун дамды чуруу ышкажыл. Дамдыларнын хемчээли кандыг-дыр? Улуг-биче.

Улуг дамдынын уну узун, а бичии дамдынын уну кыска болур.

Чижелээрге: Диинь-диинь динь-динь -динь. Ритмниг чурукту тургускаш, ырлаар, адыштары-биле ритмниг часкаар

Динь-динь-диинь,динь-динь-диинь

Уруглар уш-булунчук-биле тургузуп алган ритмин соктап ойнаар.

Ун оттуруушкуну: Уруглар тургузуп алган ритмниг чуруунун ритмин ырлаар.

Ырлаары: «Сугга баргаш келиил» созу.Е.Танованыы, аялгазы: тыва улустуу 

М.р. Хемивистин агып чыдар шулураажын, шылыртырып турар саазын-биле база илередип болур-дур бис. Оркестр дээрге ковей кижи хогжум херекселдеринге ойнаарын ынча дээр. Ам бистин хогжумувус херексели чуу-дур? Ийе, саазын. Саазын-биле база оркестрни тургузуп ойнап болур.

Саазын-биле оркестр.

М.р. Чаштып ойнап корээлинерем уруглар!

Оюн: «Тып»  муз. Т.Ломованыы, сл. И.Холодныйныы.

Музыканы дыннаар, видеороликти уругларга коргузер.

Композитор-биле таныштырар, оон чуруун уругларга коргузер, допчу намдары-биле кысказы-биле таныштырар.

Тоолчургу чугааны дыннаар

Салаалар-биле мергежилгени кууседир

Дидактиктиг оюнну ойнаар

Ырлаар

Саазын-биле оркестрни кууседир

Туннел кезээ

 М.р. Агаарга дыштанырынарга эки-дир бе уруглар? Чуну сонуургадынар уруглар? Эн-не эргим чоок хемивистин адын чуу дээр болдувус? Хемнин суун бокталдырып болбас, анаа ынак болур ышкажыл бис уруглар.

М.р Ам база дамырактар кылдыр хуулуп алгаш чоруптаалынар.

        .

Уруглар кок ленталарын холдарынга тудуп алгаш музыка аайы-биле залдан унуп чоруптарлар