Тәрбия эше_ Батырлык дәресе
методическая разработка

Батырлык дәресе

Тема:Без сугышны әле онытмадык...

Максат:

1.Укучыларның  Бөек Җиңү һәм   Ватан сугышы турында алган белемнәрен тирәнәйтү.

2. Бөек Ватан сугышында катнашкан язучыларның  шигырьләрен өйрәнү, иҗатларына кызыксыну уяту.

3.Туган төбәгебезнең сугыш һәм хезмәт батырлары , аларның батырлыклары турында мәгълүмат бирү.

4.Илебез халкына сугыш алып килгән югалтулары турында төшендерү.

5.Гражданлык һәм патриотик хисләр, туган җиренә,халкына, милләтенә карата мәрхәмәтлелек, горурлык хисе тәрбияләү.

Җиһазлау. Баулыдан сугышта катнашучылар истәлегенә җыелган материаллар, “Хәтер” китабы, яздырылган җырлар,  газета- журнал материаллары.

Барышы.

1. Укытучы сүзе.

1941 нче елның 22 нче июнь таңында 1418 көн һәм төнгә сузылачак  Бөек Ватан сугышы башлана.

Песня “Прощание славянки»

Этот марш не смолкал на перронах,
Когда враг заслонял горизонт.
С ним отцов наших в дымных вагонах
Поезда увозили на фронт.
Он Москву отстоял в сорок первом,
В сорок пятом — шагал на Берлин,
Он с солдатом прошёл до Победы
По дорогам нелёгких годин.
Припев:
И если в поход
Страна позовёт
За край наш родной
Мы все пойдём в священный бой!

Прощай, любовь моя!
Пою, не забуду тебя.
Прощай, родная. Люблю тебя я.
Вернусь - увидишь ты меня!
Прощай, родная. Люблю тебя я.
Вернусь - увидишь ты меня!

1 нче укучы.

Мифтах Вәдүт

“Үлем – фашистларга!” (1941 нче ел)

Таң җилләре

Арыш башларыннан

Чык бөртеген коеп искәндә,

Тыныч күңел белән колхозчылар

Җырлый-җырлый эшкә киткәндә,

Илебезнең армас эшчеләре

Төнге сменадан кайтканда,

Кара диңгез өстен таң нурлары

Ал яктылык белән япканда,-

Фашист пиратлары

Илебезнең

Гадел тынычлыгын боздылар;

Карак эт шикелле,

Качып-посып,

Чигебезгә борын суздылар.

Онытканнар, ахры, Чуд күлендә

Рус халкының биргән сабагын!

Инде безнең кулдан мәңгелеккә

Төзәлмәскә сыңар яңагы!

Әй, варварлар,

Бу җинаять өчен

Башыгыз белән җавап бирерсез!

Дөреслеккә кабер казыйсызмы?

Ул кабергә үзегез керерсез!

Күрәсезме?

Бөтен дөнья сезгә

Нәфрәт белән кылыч күтәрде.

Хаклык бездә,

Хаклык безнең якта,

Тар-мар итеп сытып үтәрбез!

2 нче укучы.

Шәйхи Маннур

“Саубуллашу җыры” (1941 нче ел)

Йә, хуш, бәгърем, сау бул, кояшым,

Күзләреңнән тагын бер үбим.

Юлларың уң булсын,  җанашым,

Җиңү булсын якын юлдашың,-

Шундый теләк сиңа мин телим,

Шундый теләк сиңа мин телим.

Син китәсең изге сугышка,

Юлларыңа синең гөл сибим.

Баскынчыга каршы орышта

Туган җирне ярты карыш та

Бирмәвеңне, җаным, мин телим,

Бирмәвеңне, җаным, мин телим.

Дошман усал, ерткыч, көчле ул,

Хәйләкәр һәм кара эчле ул.

Син аннан да көчле, үчле бул!

Юлбарыстай үткен тешле бул,-

Чәйнәп өз син аның йөрәген,

Шундый сиңа минем теләгем!

Йә, хуш, бәгърем, сау бул хәзергә,

Мин каламын синең эшеңдә.

Син җиңеп кайт явыз дошманнны,

Таптамасын гагиз Ватанны!-

Шундый теләк сиңа мин телим,

Күзләреңнән тагын бер үбим.

Укытучы сүзе. 1941 нче ел  Брест крепостеның 1 айга якын дошманга каршы тора алуы белән, 7 нче ноябрьдә Мәккәүдә үткән хәрби парад белән һәм Мәскәү янында немец гаскәрләрен артка чигелдерә алуы белән тарихка кереп кала. Гитлер армиясенең “җиңелмәс” даны өзелә, яшен тизлегендәге үткәрелергә тиешле “Барбаросса” планы тормышка ашмый кала.

3-й ученик.

Булат Окуджава
Ах война, что ж ты сделала подлая:
Стали тихими наши дворы,
Наши мальчики головы подняли,
Повзрослели они до поры,

На пороге едва помаячили
И ушли за солдатом — солдат…
До свидания мальчики! Мальчики,
Постарайтесь вернуться назад

Нет, не прячьтесь, вы будьте высокими
Не жалейте ни пуль, ни гранат,
И себя не щадите вы, и все-таки
Постарайтесь вернуться назад.

Ах война, что ж ты подлая сделала:
Вместо свадеб — разлуки и дым.
Наши девочки платьица белые
Раздарили сестренкам своим.

Сапоги — ну куда от них денешься?
Да зеленые крылья погон…
Вы наплюйте на сплетников, девочки,
Мы сведем с ними счеты потом.

Пусть болтают, что верить вам не во что,
Что идете войной наугад…
До свидания, девочки! Девочки,
Постарайтесь вернуться назад.

Укытучы сүзе. 1941 нче елның сентябрендә 900 (төгәлрәге 880) көнгә сузылачак Ленинград блокадасы башлана.Табылган мәгълүматларга караганда, блокада башланганда шәһәрдә якынча 2 млн 300мең кеше яшәгән, 100меңләп качак исәпләнгән. Шуларның 971 меңе эвакуацияләнә. Калырга тиеш була 1 млн 329 мең, ә 1942 нче елның азагына бары тик 626 мең кеше генә исән кала.

4-й ученик.

Ю. Воронов

31 декабря 1941 года

По Ленинграду смерть метет,
Она теперь везде,
Как ветер.
Мы не встречаем Новый год –
Он в Ленинграде незаметен.
Дома –
Без света и тепла,
И без конца пожары рядом.
Враг зажигалками дотла
Спалил
Бадаевские склады.
И мы
Бадаевской землей
Теперь сластим пустую воду.
Земля с золой,
Земля с золой –
Наследье
Прожитого года.
Блокадным бедам нет границ:
Мы глохнем
Под снарядным гулом,
От наших довоенных лиц
Остались
Лишь глаза и скулы.
И мы
Обходим зеркала,
Чтобы себя не испугаться…
Не новогодние дела
У осажденных ленинградцев…
Здесь
Даже спички лишней нет.
И мы,
Коптилки зажигая,
Как люди первобытных лет
Огонь
Из камня высекаем.
И тихой тенью
Смерть сейчас
Ползет за каждым человеком.
И все же
В городе у нас
Не будет
Каменного века!
Кто сможет,
Завтра вновь пойдет
Под вой метели
На заводы.
… Мы
не встречаем Новый год,
Но утром скажем:
С Новым годом!

Укытучы сүзе. “У войны не женское лицо”, - диелсә дә фронтның бар өлкәсендә  дә хатын-кызлар хезмәт итә. Татарстаннан 23500 хатын-кыз хәрби профессия үзләштерә. Аларның 1516 ысы снайпер,  2457 радист, 5034 телеграфист, 14343 телефонистка, 6590 медсестра  булып хезмәт итә.Без татар кызы Мәгуба Сыртланова  һәм аның хезмәттәшләренең батырлыгын беләбез, өйрәнәбез. Горурланабыз.

5-й ученик.

Медсестра

В. Седоков

В военном госпитале или в медсанбате,
А то и просто санинструктором в полку
Ты, медсестра, всегда была с солдатом,
И он перед тобой всегда в долгу.

Тащила ли истерзанного из воронки,
Или вела его, контуженного, в тыл,
Ты потихоньку плакала в сторонке,
А он тебя всегда любил.

О, девушка, как много видела ты горя,
Как долго ты месила фронтовую грязь!
Но улыбалась ты всегда тому, который
Ругал войну, от боли матерясь.

Ты много неудобств на фронте испытала,
Но сохранила нежность и любовь!
И слышал я, солдат, как ты шептала:
«Когда же перестанет литься кровь?..»

 Песня “На всю оставшуюся жизнь”

Автор: В.Баснер—П.Фоменко,Б.Вахтин

- Сестра,ты помнишь как из боя
Меня ты вынесла в санбат?
- Остались живы мы с тобою
В тот раз,товарищ мой и брат.
На всю оставшуюся жизнь
Нам хватит подвигов и славы,
Победы над врагом кровавым,-
На всю оставшуюся жизнь. 

Горел Днепр,Нева и Волга,
Горели небо и поля...
Одна беда,одна тревога,
Одна судьба,одна земля...
На всю оставшуюся жизнь
Нам хватит горя и печали.
Где те,кого мы потеряли
На всю оставшуюся жизнь? 

Сестра и брат...Взаимной верой
Мы были сильными вдвойне.
Мы шли к любви и милосердию
В немилосердной той войне.
На всю оставшуюся жизнь
Запомним братство фронтовое,
Как завещание святое
На всю оставшуюся жизнь.

Укытучы сүзе. 1943 нче елның иң әһәмиятле вакыйгаларының берсе – ул Курск янындагы хәлиткеч сугышлар. Данлыклы Прохоровкадагы танклар сугышы, боҗраны өзү зур югалтулар исәбенә яулана (немец гаскәрләренең 68800 кешесе үлә, 34800 хәбәрсез югала, 434000 яралы, барлыгы 360 000, ә Совет армиясенең югалтулары 7 тапкыр күбрәк була), ләкин сугыш (дөресрәге җиңү) Советлар Союзының көчен исбатлый.

6 нчы укучы.

Әхмәт Исхак

“Һөҗүмгә барганда” (1943)

Без барабыз алга, һөҗүм итеп,

Җир үкерә, күкләр яңгырый.

• Кермә, егет, утка! – дигән төсле,

Штык очына кунып, җил елый.

• Анда – үлем, тукта!- дигән төсле,

Сутлы балчык тарта аяктан

Һәм, ябышып шинель итәгенә,

Чытырманлык тарта һәр яктан.

• Әйдә, кайтыйк кире! – дигән сыман,

Ак болытлар артка агыла.

Шәрә каен изи ботакларын

Артта калган урман ягына.

• Ирек бирмим артык, - дигән кебек,-

Үлемгә һәм канга барырга!-

Кисеп ята юлны, каш җыерып,

Дулкынланган тирән, киң елга...

Куй, табигать! Юкка азапланма!

Илдә дошман йөргән чагында,

Бернинди көч мине тукталмас,

Мин чигенмәм артка адым да!

Туган җирнең хәтта бер карышы

Сыкранганда авыр коллыкта,

Нигә миңа яшәү, җаным саклап,

Хурлыклы һәм авыр тынлыкта?!

• Сугышыгыз! – диеп, корал бирде

Безнең кулга Ватан-анабыз;

Без, куркуны белми, йә үләргә,

Йә җиңәргә! диеп барабыз!

1 нче укучы.

Мостафа Ногман

“Кырык өченче ел көзе” (1943)

1943 ел гаҗәп матур килде. Совет армиясе яңа җиңүләр белән алга ыргылды. Шул көздә Харьков, киев шәһәрләре азат ителде.

Көн шундый тын.

Кояш нурын сибә,

Ул көз икәнлеген оныткан,

Күк зәп-зәңгәр,

Күрсәң исең китәр,

Әсәр дә юк анда болыттан.

Бит октябрь инде безнең тышта,

Ә көн һаман әле балкыган,

Җир түшәлгән йомшак юрган белән,

Җир бизәлгән сары алтыннан.

Табигать тә әллә сизә микән

Аяз көннәр кирәк икәнен,

Без җиңүләр белән барган чакта,

Кояшлы көз терәк икәнен.

Бу көз Днепрны кичкән чакның

Истәлеге булып калсынчы!

Шатлык салютлары йөрәкләрдә,

Йөрәкләрдә сүнми янсынчы!

Килер бер көн,

Ә ул якын инде,

Соңгы җиңү белән сызылыр таң,

Җанга рәхәт хәтфа тавышы белән

Хәбәр итәр аны Левитан.

Укытучы сүзе.

Сугыш елларында

• 1710 шәһәр
• 70 меңнән артык авыл
• 32 мең завод-фабрика җимерелә.
• 98 мең колхоз һәм совхоз талан
• Барлык югалтулар 128 млрд доллар тшәшкил итә.

2-й ученик.

Летела с фронта похоронка

Летела с фронта похоронка
На молодого пацана,
А он живой лежал в воронке…
Ах, как безжалостна война!

И проходили мимо танки…
Чужая речь… а он лежал,
И вспоминал сестру и мамку,
Лежал и тихо умирал.

Пробита грудь была навылет,
И кровь стекала в черный снег,
А он глазами голубыми
Встречал последний свой рассвет.

Нет, он не плакал, улыбался,
И вспоминал родимый дом,
И пересилив боль поднялся,
И, автомат подняв с трудом,

Он в перекошенные лица
Горячий выплеснул свинец,
Приблизив этим на минуту
Войны, безжалостной, конец.

Летела с фронта похоронка,
Уже стучался почтальон,
Солдат, глаза закрыв в воронке,
На миг опередил её.

Укытучы сүзе.

Бөек җиңүне яулап алырга өлеш керткән бөтен ветераннарның истәлегенә бер минутлык тынлык игълан ителә.

 3-й ученик.

ВЕТЕР ВОЙНЫ 

Степан Кадашников 

Как  было много тех героев,

Чьи неизвестны имена.

Навеки их взяла с собою,

В свой край, неведомый,  война.

Они сражались беззаветно,

Патрон последний берегли,

Их имена приносит ветром,

Печальным ветром той войны.

Порой слышны, на поле боя,

Через десятки мирных лет:

«Прикрой меня! - прикрою Коля!»

И вспыхнет вдруг ракеты свет.

А Коля, в этом тихом поле,

Лежит, не встанет никогда…

Лишь горький ветер, нам порою,

Напомнит страшные года.

Сегодня мало кто заплачет

Придя к могилам той войны,

Но это все-таки не значит

Что позабыли Колю мы.

Мы помним, помним это горе.

Осталась в памяти война,

И  Русское, родное, поле

Приносит ветром имена.

Песня из фильма «Офицеры»

От героев былых времен не осталось порой имен.
В.Златоусовский

Те, кто приняли смертный бой, стали просто землей и травой.
Только грозная доблесть их поселилась в сердцах живых.

Этот вечный огонь нам завещан и одним. Мы в груди храним.

Погляди на моих бойцов, целый свет помнит их в лицо
Вот застыл батальон в строю, снова старых друзей узнаю.
Хоть им нет двадцати пяти - трудный путь им пришлось пройти.
Это те кто в штыки поднимался, как один. Те кто брал Берлин.

Нет в России семьи такой, где б не памятен был свой герой.
И глаза молодых солдат с фотографий увядших глядят.
Этот взгляд, словно высший суд для ребят, что сейчас растут.
И мальчишкам нельзя ни солгать, ни обмануть, ни с пути свернуть

Укытучы сүзе.

Сугышта катнашкан, илебезгә  азатлык алып килгән ветераннар саны елдан-ел кими бара. Ни кызганыч, Баулы җирлегендә , бу вакыйгаларның тере шаһитлары бүген инде юк. Ләкин без алар белән очраша алдык, аларның истәлекләрен тыңлап үстек. Безнең бурыс үзебез белгәннәрне бездән соң килгән буыннарга җиткерү.

 4 нче укучы.

Исхак Закиров

“Бу көннәрне һич онытмам” (1944)

Немец явы бүген артка чигә,

 Немец явы бүген җимерелә,

        Немец явы пычрак эшләренә

Җавап бирә бүген илемә.

Зур диңгезнең көчле дулкыны күк,

Киң фронтны кызу атлатып,

Танк белән, нәфрәт кылычы белән

Фашистларның сафын таркатып,

Көнбатышка якты кояш бара-

Илне арчый Кызыл Армия.

Даннар ява бөек Армиягә,

Ә фашистлар ятып җан бирә...

Бу көннәрнең истән чыгасы юк,

Бу көннәрне гомер онытмам!

Бу көннәрнең бөек эше өчен,

Һич кызганыч түгел минем кан.

Мәскәүгә дип күңел омтыла, тик

Җиңү аша безнең аңа юл,

Һәр җиңүне котлап салют белән,

Безнең алда якты яна ул!

Шул маякка туры барабыз без,

Без тиз көндә аңа җитәрбез

Һәм яулашып алган Җиңү көнен

Бергәләшеп бәйрәм итәрбез.

5 нче укучы

Әхмәт Ерикәй

“Юллар” (1944)

Без үтмәгән юл калмады,

Авыр сынауларга чыдадык;

Безне дошман йоталмады.

Аның үзен тотып кыйнадык.

Өлеш безгә күбрәк тиде,

Без күрмәгән хәсрәт юк хәзер;

Давылларда каты тордык,

Затлы корычтан без нык хәзер.

Безнең үткән юлыбызны

Әле беркем шулай үтмәгән;

Безнең аяк баскан юлда

Безнең каннар әле кипмәгән.

Юллар, юллар үткән юллар-

Борма-борма булып яталар;

Ләкин безнең күңлебезне

Үтелмәгән юллар тарталар.

Ярсу елга аышыга-ашыга

Агып бара кебек диңгезгә;

Безнең алда яткан юллар

Алып бара яңа җиңүгә.

Укытучы сүзе.

1944 нче елның язына совет гаскәрләре үзебезнең территорияләрне азат итеп, Европа  дәүләтләре чигенә якынлаша. Румыния (26 март), Чехословакия (8 апр.), 17 июль- Польша, 23 сентябрь –Венгрия. 1945 нче ел, 2 май-Берлин капитуляцияли.

6 нчы укучы.

Әнәс Галиев “Пленнан хатлар” (16 август, 1944)

Җиденче хат

( Берлинда бер көн)

Тоташ җимерелгәннәр, аерып булмый,

Кайда урам, кайда йорт урыны.

Күпер салу кирәк үтәр өчен

Бомба төшкән тирән чокырны.

Гигант каберлеккә охшый Берлин,

Үлем йөри  күзгә күренеп.

Барлык халык сукыр тычкан төсле

Көн үткәрә җиргә күмелеп.

Тынны кыса һавадагы сөрем,

Кинәт шунда тынлык бозыла.

Акыралар явыз сереналар,

Һәм кайдадыр бомба сызгыра.

Дәвам итә шулай көннәр буе,

Тынычлык юк Гитлер бар чагында,

Озакламый, бәлки, аңларсыз!

Укытучы сүзе.

1945 нче елның маенда Берлинда рейхстагка байрак кадаучылар арасында татар егете дә  була.

Песня «Майский вальс»

Автор текста (слов): Долматовский Е. 

Композитор (музыка): Пахмутова А. 

Весна сорок пятого года,
Как ждал тебя синий Дунай.
Народам Европы свободу
Принес жаркий солнечный май.
На площади Вены спасенной
Собрался народ стар и млад,
На старой израненной в битвах гармони
Вальс русский играл наш солдат.

Помнит Вена, помнят Альпы и Дунай
Тот цветущий и поющий яркий май.
Вихри венцев в русском вальсе сквозь года
Помнит сердце, не забудет никогда.

Легко, вдохновенно и смело
Солдатский вальс этот звучал,
И Вена кружилась и пела,
Как-будто сам Штраус играл.
А парень с улыбкой счастливой
Гармонь свою к сердцу прижал,
Как-будто он волжские видел разливы,
Как-будто Россию обнял.

Над Веной седой и прекрасной
Плыл вальс полон грез и огня,
Звучал он то нежно, то страстно,
И всех опьяняла весна.
Весна сорок пятого года,
Как долго Дунай тебя ждал.
Вальс русский на площади Вены свободной
Солдат на гармони играл.

6-й ученик

УТРО ПОБЕДЫ

 АЛЕКСЕЙ СУРКОВ, 1945
Где трава от росы и от крови сырая,
Где зрачки пулеметов свирепо глядят,
В полный рост, над окопом переднего края,
Поднялся победитель-солдат.

Сердце билось о ребра прерывисто, часто.
Тишина... Тишина... Не во сне - наяву.
И сказал пехотинец: - Отмаялись! Баста!-
И приметил подснежник во рву.

И в душе, тосковавшей по свету и ласке,
Ожил радости прежней певучий поток.
И нагнулся солдат и к простреленной каске
Осторожно приладил цветок.

Снова ожили в памяти были живые -
Подмосковье в снегах и в огне Сталинград.
За четыре немыслимых года впервые,
Как ребенок, заплакал солдат.

Так стоял пехотинец, смеясь и рыдая,
Сапогом попирая колючий плетень.
За плечами пылала заря молодая,
Предвещая солнечный день.

1 нче укучы.

Сугыш беткән иртәдә (9 май, 1945 нче ел)

Сәхаб Урайский

Сугыш бетте...

Күптән зарыгып көткән

Тантаналы бөек көн килде.

Ватанымның явыз, кан дошманы

Җиңелде һәм бетте. Юк ителде.

Мәңгелеккә тамры киселде.

Керфекләрем яшькә чыландылар,

Кичерегез сез бу йомшаклыкны,

Зур шатлыктан туган яшемне,

Шатлыгымны яшерә алмаган күк,

Яшемне дә сездән яшермим.

Мондый шатлык, мондый тантананы

Тик беренче кабат күрдем мин,

Май аеның алсу таңында

Бәйрәм көткән Казан урамында

Һәр кешене үбеп йөрдем мин.

Укытучы сүзе. Без  тарихны өйрәнергә, үткәннәрдән сабак ала белергә, яңа сугышлар килеп чыкмасын өчен барсын да эшләргә тиеш.

Сүз килгән кунакларга бирелә.