"Ава-мээн аскым кежии"
методическая разработка (8, 9, 10, 11 класс)

Тема: «Ава-мээн аксым кежии»

Сорулгазы:

1.Уругларга «Ава-деп кымыл?» деп чуулду билиндирер, сагындырар.

2.Уругларны дыл-домаан сайзырадыр, сактып билип алырынга  дузалажыр.

3.Аваларга ынак болуп, оларны кезээде хундулеп, чагыг состерин утпайн чоруурунга кижизидер.

Кичээлдин чорудуу:

1.Орг олуртуру.
2.Тема, сорулга-биле таныштырар.

Булут  аразында хун караа чылыг

Улус аразында ие караа чылыг

-Уруглар, бо хун  бис кичээлде, ава дугайында болгаш аваларнын байырлалын чугаалажып этирер бис.

3. Ава дугайында шулук  (М.Ай-Шет)

4.Беседа:

Ава-чер кырында адап четпес унелиг сос. Тончу чок амыдыралдын чаякчылары, ортемчейнин чаартыкчылары авалар. Ол чаш кижинин бир-ле дугаар адаар созу.

Ынчангаш «Ава» деп сос чылыг, чымчак, эргим адаттынар.Ава кижинин ажы-толунге ынакшылы кажан-даа эстип тонмес, куштуг, кайы-хире даа ажы-толу ам-даа бичии ышкаш сагындырар. Ава кижи кезээде эриг баарлыг, ажы-толунге ханы ынак, торел чонунга эвилен-ээлдек, кайгамчыктыг эрес-кежээ, холу чемзиг, маадыр, ховар кижилер. Ынчангаш бис аваларывыстын сеткилин хомудатпайн,кезээде хундулээр,унелээр, ынак болур ужурлуг бис уруглар.( Айтырыглар)

Башкы: Ава деп кымыл?

Уругларнын харыылары:

Ава-уругларнын чаякчызы.

Ава- ажы-толдун энерелдиг иези.

Ава-мерген-угааныг сумелекчи.

Ава- ажы-толдун азыракчызы.

Ава- Ажы-толдун хайыралдыг эргим авазы.

Ава-Хун дег, торээн чер дег эргим кижи

Ава- уругларнын кижизидикчизи, чемгерикчизи.

Ава-адап ханмас унелиг сос.

5. Улегер-домактар.

Кым улегер-домакка кончугул уруглар? Улегер-домактардан чугаалаптар бис бе?

Ада созун ажырып болбас,

Ие созун ижип болбас.

Адалыг оол томаанныг,

Иелиг кыс шевер.

Ие корбээнин кызы коор,

Ада корбээнин оглу коор.

6.Сула шимчээшкин «Алдын-холдуг авам»

7.Оюн: «Мээн авам…»

8. Шулук. А. Даржай «Ава » (аянныг номчулга) Ооржак Аяжы

Ажы-толдун чурээн чылдыр

Ава дээрге, Хун дег чангыс.

Хуннун изиг херелинден

кужур ие холу чылыг.

Авыралдыг ава кижи

Кызым, оглум канчап чор?» деп,

кыржан соокта, ышкам хундус

ажаанзырап човаан орар.

Амыдырал монгези дег,

аваларга назын турбас.

Кедээр сында шиви, пош дег

кезээ шагда чалыы, чараш.

Бугу кужун авазы дээш,

бурун четче ундурзе-даа,

чангыс дуне ажааганын

чандырыпкан ындыг тол чок.  

9.Туннели.

-Бо хун бистер кичээлде кымнын дугайында чугаалаштывыс уруглар?

-Ава дээрге кымыл ол?

-Аваларны бис канчаар ужурлуг бис?

Бо хун кичээлге эки харыылап,идекпейлиг болганынарга улуу-биле четтирдим уруглар.