Шагаа-байырлалы
методическая разработка

              Экии,  школавыстын оореникчилери, башкылары база хундулуг аалчылар!

          « Тыва чыл санаашкынынче аян-чорукту» ажыттынган деп чарладым!

        Сагыш-сеткил доюлдурган

        Чаа чылдын шагаазында

        Тоолчургу болук аннар

        Ойнап турда магалыг-дыр!

        Оору-биле хоглээри дег,

        Оорушку каяа турар

        Тоолчургу байырдыва

        Доозанарны чалап тур мен!

        Чамдыктары хоореп эртер,

        Чамдыктары самнап эртер

        Ойнакчылар келир четти

        « Оош» денер, уткуп алгар

                                                 ( шупту чылдар унуп келир)

Чыл санаашкынын, оон тывылганын Топ азиянын кошкун улустары-биле холбап турар. Ындыг болганда ша кол чыл санаашкынында тываларнын улуг-хуузу, харын-даа дорт киржилгези бар. Чуге дээрге, бистин бурунгуларывыс Черни кончуг эки билиринден ангыда, Октаргайны, ында сылдыстарны, оларнын туружу кайы чылда канчап баарын, черге, унуш-дужутке Кажан, кандыг салдарлыг болурун шаг-шаандан чазыг чокка санап билир чорааннар. Чуге дээрге 12 дириг амытаннын Ады-биле 12 чылды дес-дараалай адаарга мындыг: Куске—ол дээрге бирээ, Инек—2, пар—3, Тоолай—4, Улу—5, Чылан—6, Аът—7, Хой—8, Мечи—9, Дагаа—10, Ыт—11, Хаван—12.

                                          Куске, Инек, Пар, Тоолай

                Улу, Чылан догерези

            Каастанып кеттинипкен,

            Каткы-хоглуг кирип келди

        Холдарындан четтинчипкеш,

        Хоюннадыр базып тургаш,

        Боттарынын дугайында

        Сагыжынар, кузелинер

        Чажырбанар, тоогуп бергер

Ынчангаш, Силернин кичээнгейинерге 1-ги чыл—Куске

( Куске бир дугаар коступ ккаптарга)

Чоон чук улузунун санаашкынын ёзугаар Куске эргезин оожум-тлптуг Инекке хулээдип тур.

Дараазында чыл кел чыдырда тывызыктан тыптаалынар:

        Кончуг семдер, хоюг дуккур

        Кужур семдер, кузун суткур ( инек)

                                          Самдар эвес хирезинде, чамашкызы ковей( шокар инек)

Инек чылын чалап тур бис

Шаг-шаанда чылдар аттарын дириг амытаннар аттары-биле адарын билбес чораан. Бир-ле катап устуу оран хааны бодунун оргээзинче бугу аннарны, дириг амытаннарны чалаан. Ынчан Арзылан биле Пар чарылбас оннуктер бооп чурттап чораан.  

        Адап-сурап аалдап келген

        Алдар-аттыг пар чылы

        Байырымнын чазык чаннап,

        Доозанарже далаш кел чор!

Ынчангаш, силернин кичээнгейинерде—Пар!

                                Ойнап-хоглеп алыр дээштин

            Оолдар, кыстар чыылган-дыр бис

            Кажык,тевек, даалы, чинчи

                                Хамык чуулдер четчир санныг

        Чинчи-шуру чажырары

        Чиге солун оюн ол-дур

        Ону манаа ойнаалынар

        Оолдар,кыстар бээрленер!

Чинчи чажырар оюнну ойнадыр

Дараазында чыл кел чыдырда тывызыктан тыптаалынар:

         Доора майтак майыктыг,

         Дозур, далчыр карактыг ( тоолай)

        Даалык-даалык чоруктуг,

        Талдар карты чемиштиг ( тоолай)

Ынчангаш Тоолай чылы ( Тоолай кирип келир)

Шаанда Улу далай дувунге чурттап турган чуве-дир. Оон хевир-дурзузу мындыг турган: