Презентация к классному часу "Тувинские национальные игры"
презентация к уроку (6 класс) на тему

Слайд 1

Тыва улустуң оюннарының аңгы-аңгы хевирлери Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение средняя общеобразовательная школа имени Ш.Ч. Сат с. Чаа-Холь

Слайд 2

Тывызыктар : 1. Холумда тудуп алдым , ам оскээр дамчыдар мен. 2 . Сонуургап кылыр бис, маргыжып-даа ойнаар бис. 3. Уругларым ковей-даа бол, бээрин черле бодавас мен. 4. Тургаштын изиргендир маннай бээр бис. 5. Буттарывыс дыка шыырак , чангыс будум оон-даа шыырак . 6. Дуруп-дуруп октай каапкаш , хереглээним тудуп алыр мен. 7. Эр кижинин уш оюну . Тывызыымны ыдыптым , тыпкан кижи уламчылаар …

Слайд 3

« Аскак-кадай » – « Согур -Аза»; « Тевек »; « Аскангырлаар »; « Шалбалап ойнаары » « Шалбалаар »; « Кажык »; « Хуреш », « Хурежип ойнаары »; Тыва улустуң оюннары :

Слайд 4

Шыдыраа Шаг шаанда шыдыраа оюну бугу делегейге Индиядан тарап унген дээр . Тывага шыдыраа оюну VI-IX вектерде тывылган бурунгу оюн болур . Ол оюн канчаар-даа аажок адаан моорейлиг , адыг-чарыштыг турган . Тыва хол-шыдыраа колдуунда амгы делегей шыдыраазындан ылгалбас . Ойнаар чуруму база-ла оон -биле домей . Шол шыдырааны баштай даштар , сооктер ( кажык , курутай ), чазап каан ыяштар -биле онап чораан . Соолзуреди чангыс аайжыды чазап каан ыяш шыдыраа делгереп унген . Оон соолзуредир честен, хола , коргулчун , ак-демирден кудуп кылып эгелээн . Амгы уеде кандыг-даа материалдан кылып турар апарган , чижелээрге чонар даштан .

Слайд 5

Шыдыраанын ангы-ангы хевирлери Буга - шыдыраа , ыт шыдыраа , тугул-шыдыраа дээн чергелиг шыйыглыг шыйыглыг ыяштарга даштар -биле ойнаар шол-шыдыраанын оранчок мурнунда тывылган . Олар болза шыдыраа оюнунун эгези болур . Буга шыдыраанын холун аптара аксынга , анаа калбак ыяшка-даа ангы хол кылдыр шыйып алыр . Кол сорулгазы – оолдарлыг кижи холда оолдарын салып тургаш , « буганын » оруун мунгаштаар , а бугалыг кижи эптиг уени ажыглап тургаш , пешка кожулештир , арта халып чип тургаш , оолдарны догерезин чиири болур Мунгаш-шыдыраа ( ыт-шыдыраа ). Алды дашты уш-уш кылдыр улежип алгаш ийи кижи ойнаар оюн болур . Оюннун сорулгазы – шын кылдыр бодамчалыг кожуп тургаш , шыйыгнын мунгаш баштарынга удурланыкчызынын-даштарын мунгаштаары болур .

Слайд 6

Хорул ойнаары Ол оюн даалы ыяштары дег ыяштарда « карактарын » чуруп тургаш кылып калган. . . Хорулдун ниити саны 72. ук ыяштарда хол ыяштары « кучутеннер » (эн куштуг ыяштар – хурту , шындавал , балык, тун, олчей-удазын , хаан-херети кирер ) болгаш « бырастар » ( чылдын 12 аттары кирер – куске, инек , пар, тоолай , улу , чылан , аът , хой , сарбашкын , дагаа , ыт , хаван ) деп ийи болукке чарлыр . Оюннун ойнаар чуруму даалы ойнаары -биле домей . Хорул

Слайд 7

Кажык оюннары Дорт берге - Кажыкты чыттырып кагары ; - кажыкты дужуруп кагары ; - кажыкты хожулап кагары ; - кажыкты адары ; - кажык -биле аът чарыштырары ; - кажык -биле бодалажыры

Слайд 8

Дорт берге . кажыкты чыттырары Кажыкты эдери Дорт карак Чурукта – уш карак , ийи карак .

Слайд 9

Кажык адары Кажык адарынын чуруму Кажыкты согуп адары Кыскаштап болгаш шавылап адары

Слайд 10

Кажык -биле аът чарыштырары Клеткага аът чарыштырары

Слайд 11

Тевектээри Тевек оюну база-ла чус-чус чылдар бурунгаар тыптып келген . Ол ылангыя аныяк улустун канчаар-даа аажок сонуургаар салдынмас оюну . Тевекти хол -биле ору октапкаш , дедир дужуп бадып орда он талакы будунун иштии чарыы -биле база-ла ору алзыр теп ундуруптер , оон бадып орда база-ла теп ундуруптер .

Слайд 12

Эдек туттунчуп ойнаары ( Согур-азалап ойнаары ) Согур -аза иенин уругларын тудуп алырын кызыдар , иези уругларын камгалап , согур-азага бербезин кызыдар , а уруглар база-ла согур-азанын холунга кирбезин оралдажыр , а кирген кижи оюндан казыттырар .

Слайд 13

Аржыыл кагары Ойнакчылар долгандыр олуруп алырга , бир кижи аржыыл кагар кылдыр унуп келир . Ол кижинин олуду хостуг артып каар , аржыыл кагар кижи долгандыр кылаштап тургаш аржыылын кайы-бир кижинин хойнунче октапкаш , ол кижиге четтирбейн долгандыр халааш орнунга олуруптарын кызыдар . Аржыыл алган кижи тура халааш дескен кижиге дээзиптерин оралдажыр

Слайд 14

Сайзанактаары Ол оюнну даш -биле ойнаар . Ол оюн б олза , аал коданын буруну-биле илередип , ону догерезин хевирлеп , дурзулеп тургаш кылган . Борбак-борбак сай даштары -биле аалдын мал- маганын шуптузун дурзулеп , ак -кара, улуг -биче аайы -биле ангылап турар . Ховар малдарны ( теве , сарлык) калбак даштар -биле дурзулеп кылыр . Ог иштин база калбак даштар -биле дерип , шыйып тургаш кылыр . Сайзанак

Слайд 15

Салаалар баштарынга ойнаар оюннар Чылгычыла чадыры Чылгычылар ; Чыдыг кодан ; Алдын орду

Слайд 16

Дыннаанынар дээш четтирдим !