Йорт тотҡан – ир, өй тотҡан – ҡатын.
план-конспект занятия на тему

Дәрестең темаһы: Йорт тотҡан – ир, өй тотҡан – ҡатын.

Маҡсаты:Р.Ғариповтың  шиғырҙары аша асыу; ҡатын – ҡыҙға, тормошҡа, мөхәббәткә, ғаиләгә булған мөнәсәбәтен күрһәтеү;

Тел һүрәтләү сараларын иҫкә төшөрөү; тасуири уҡыу күнекмәләрен үҫтереү; тел байлығын арттырыу;

Алған белемдәрҙе практик ҡулланыуға ирешеү; ғаилә киммәттәренә ихтирам уятыу.

Йыһазландырыу: Интерактив таҡта, презентация

  Дәрес барышы

I  Маҡсатҡа сығыу, теманы асыҡлау.

1. Таҡталағы мәҡәлде уҡыу.

Йорт тотҡан – ир, өй тотҡан- ҡатын, тигән мәҡәлде нисек аңлайбыҙ. Йорт – ул ил,  йәмғиәт, ғаилә; өй – ул ихата менән сикле йәшәү урыны, йорттоң кесе киҫәге. Ир – аттың эшмәкәрлеге мөһимерәк, ҡатын -ҡыҙҙың иңенә төшкәне иһә ихата менән сикле.

Теманы ныҡлап асыр өсөн Рәми Ғариповтың тормош юлы һәм ижады ярҙам итер.

2.  Өй эшен тикшереү.

        Ниндәй өй эше бирелгәйне?

        -Рәми Ғариповтың биографияһын иҫкә төшөрөп килергә ине.

        Был өй эшен юҡҡа ғына бирмәнем. Әгәр ҙә билдәле даталар календарын ҡараһаҡ, ошо йылдың 12 февралендә Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәми Ғариповҡа 80  йәш тулған булырын күрер инек. Уның тураһында һеҙ нимә белдегеҙ. Биографияһына күҙ һалайыҡ. (Һәр төркөмдән бер уҡыусының һөйләүе)

        Кем ул Рәми Ғарипов?

        Рәми Ғариповтың бала сағы.

        Интернатта уҡыған йылдары.

        Мәскәүҙә уҡыған йылдары.

        Хеҙмәт юлы.

II.  Уҡыу мәсьәләһен сисеү.

1. Инеш Һүҙ.

 - Минең ҡулымда шағирҙың көндәлектәре. Бөгөнгө көндә көндәлек алып барыу бәлки модала түгелдер, ләкин нәҡ ошо көндәлектәрҙә ысын күңелдән яҙылған, хаҡ фекерҙәр күрәбеҙ. Әйҙәгеҙ көндәлектән бер өҙөк тыңлап үтәйек:

-Бәлки, миңә бөтөнләй үҙемде асмай торған, минең эске күңелемде аңламай торған ҡатын да тура килер, кем белһен… Сөнки һаманға тиклем минең ышаныслы бер кешем дә юҡ. Тик йөрөйөм шунда. Миңә инде бик күп йәшәгән кеүекмен. Минең хәҙер бик атай булғым килә, үҙемдең балаларымды к7ргем кил9, улар2ы т9рби9л9гем кил9. ;ай8ы са3та мин 72емде атай кеше итеп к72 алдыма килтер9м д9 3ыс3ырып к5л5п еб9р9м. Ми49 к7п балаларым атай тип 5нд9ш9л9р…Ысынлап та, мин бер са3 атай булырмын мик9н? ( кем 8у4 ул 9с9 кеше? Бармы 8ин? ;ай2а? Кем? Их, 3ы6ыр инем к7кр9гем9…- тип яа 5с5нс5 курс студенты.

-Ошо 525кт9н бе2 ша1ир2ы4 ним9 тура8ында уйланыуын к7р9бе2.

-Эйе, !аил9 тура8ында ла бик к7п уйлана ша1ир. +2е тел9г9н 1аил9 3ора алмау уны бик 3ур3ыта.

Уны4 м5х9бб9тт9 бер ген9 кеше мен9н матур, тулы б9хетле тормош мен9н й9ш9ге кил9.

2. Надя1а ба1ышлан1ан ши1ыр2ар 5ст5нд9 эш. Тасуири у3ыу.

Ауыр булыр 8и49 мине4 мен9н

Урта3 я2мыш б7леп й9ш97е, -

Юлымда бар тау-таш, боролмалар,

К7к к7кр97е, й9шен й9шн97е…

Ауыр булыр 8и49 мине4 мен9н,

Зарланыр8ы4 б5тм96 эшемд9н.

Яратмай тип, б9лки шикл9нер8е4

!7мерг9 ду6, я3ын кеше4д9н.

Ауыр булыр 8и49 мине4 мен9н…

Тик булма6 8ис 8и49 к74ел8е2:

*ине4 мен9н мин сабый 2а булам

*9м таба ла бел9м к5лк5 872...

*ин к7рм968е4, ирк9м,

Бер 3асан да

;ай1ыр1анда мине4 й9шемде.

Мин 3ай1ымды

Тешт9рем9 3ы6ып,

Дауам итерермен эшемде.

Бына шул м9лд9 8ин

*728е2 ген9

А4лап ал да к7229н к74елемде,

на2лы 3улы4 мен9н

Был 3ай1ымды

К7кр9ге49 3ы6 8ин 72е4де4.

Баш3а ми49

Бер ни к9р9к т7гел,

Ауыр са3та ми49 шул ет9.

*9м, мине4с9,

Тик шул би29й 8ине,

Тик шул 1ына ир2е ир ит9.

-Был ши1ыр2ар к5нд9лекк9 о3шап тормаймы? Дауамына о3ша1ан, ша1ир2ы4 уйланыу2ары дауам ит9.

3. Т5рк5мд9р29 эш.  

- Ши1ыр2ы4 т5п фекерен еткерерг9 нинд9й 8ур9тл97 саралары яр2ам ит9?

- Тел 8ур9тл97 сараларын билд9л9рг9.

- Автор ошо тел 8ур9тл97 саралары мен9н ним9 9йтерг9 тел9г9н?

I – метафоралар табыр1а. (тау-таш, боролмалар, к7к к7кр97е, й9шен й9шн97е, тешт9рем9 3ы6ып)

II – эпитеттар табыр1а.(на2лы 3улы4 )

III  - Фразеологик бер9мек3абатлау, антитеза табыр1а.(к7кр9ге49 3ы6,)

-Ша1ир2ы4 тормошона к72 8ал8а3, нинд9й ва3и1алар мен9н б9йл9рг9 була?

-Ни 5с5н 3абатлау 3уллан1ан?

-Ши1ыр2ы4 т5п фекере нинд9й?

-Тик шул 1ына би29й 8ине тиелг9н. Кемг9 3арата 9йтелг9н был 87229р?

-*у41ы юлдады нисек а4лайбы2. Ысын ир29рг9 нинд9й сифаттар ха6?

То1роло3, кешелеклелек, ха3лы3, батырлы3, т979к9ллек, яр2амсыл…

- Р.!арипов ошо сифаттар1а эй9 тип 9йт9 алабы2мы?

    4. Был ши1ыр2ар кемг9 ба1ышлан1ан булды инде?

-Эйе, 3атынына ба1ышлан1ан. Ша1ир2ы4 б9хетле й9ш9ге кил9, тип 9йтеп 7тк9йнек. Ысынлап та, тел9г9н кеше8е мен9н тормош 3ороп, ул б9хетле була алдымы ик9н?

-Диана ошо тема1а тикшере7 эше я21айны, уны ты4лап 7т9йек 9ле.

Надя Днепропетровск 5лк98ене4 б9л9к9й ген9 Новомосковск 3ала8ында донъя1а кил9. Ул  бала са1ынан у3 матур йырла1ан, у1а йыш 3ына, билд9ле йырсы й9 актриса булыр8ы4 9ле, тип 9йт9 тор1ан бул1андар. Л9кин 8у1ыш б5т9 хыялдарын селп9р9м9 килтер9. *у1ыштан 8у4 ФЗУ –ла эшл9п й5р5й.

-  ( 1955 йылда -  студент туйы.

Бына шулай М9ск97 3ы2ы Надяны4 тарихы тамамлана 89м Надежда Василий 3ы2ы !арипованы4 тарихы  башлана. ( бит ошо юлды 8айлар алдынан ул к7р929сег9 бар3айны тип телг9 алалар  ту1андары.

К7р929се у1а: «*ине4 арты4дан ике егет й5р5й. О2онона кей97г9 сы3, уны4 мен9н б9хетле була8ы4, 9 икенсе8е 8ине 7леп ярата, л9кин ул 8ине Себер19 алып кит9с9к унда  8ине бик ауыр тормош к5т9». Бер кемг9  3арамай Надя й5р9ге 3уш3ан, 72е тел9г9н юлды 8айлай.

Й9ш 1аил9 бик ауыр й9ш9й. ( и4 ауыры Надяны4 телде а4ламауы бул1андыр. Телде ген9 5йр9нерг9 тура килм9й у1а. Гаил9не4 торор урыны, а3са8ы булмай. Ошо 8ынау2ар1а 3аршы торо1а тура кил9.

Башта донъя1а улдары Салауат, унан А2амат, кеск9й Г5лнара кил9. Бик к7п с9б9пт9р ар3а8ында балалары мен9н  Надя  ирен9н алы6та й9ш9рг9 м9жб7р була. *9р бер хатында уны4 тормош, й9ш97 тура8ында1ы уйланыу2ары са1ыла. ;атыны мен9н 72ене4 7пк9л9ре, кисерешт9ре,3ай1ылары мен9н урта3лаша, Хаттарын у3ы1анда Надежда Васильевнаны4 зир9к а3ыллы, т72емле, то1ро, к74еле 89м й5р9ге мен9н ирен а4лаусы кеше ик9нен к7р9бе2. Б9лки шу1алыр 2а Р9ми !ариповты4 Надежда Васильевна1а бул1ан м5х9бб9те арта 1ына  бара.

III.  Рефлексия.

1. К5нд9лект9ге 8орау2ар1а кил9йек. Ошо 8орау2ар1а яуап тапты3мы?

Ысынлап та, мин бер са3 атай булырмын мик9н? ( кем 8у4 ул 9с9 кеше? Бармы 8ин? ;ай2а? Кем? Их, 3ы6ыр инем к7кр9гем9 …

Ошо йылдар буйы у1а то1ро 3атын да, то1ро ду6 та булып 3ала ала. Ярат3ан тормош ипт9ше, 1аил98е 5с5н украин 3ы2ы ысын баш3орт м929ни9тен, рухын а4ла1ан, 3абул итк9н баш3орт 3атынына 9йл9н9.

;5рь9нд9 9йтелг9нс9 бер бере8ен9 я3лаусы ла, би29к т9 булып, шатлы3та ла, 3ай1ыла ла  яр2ам итешеп тормош 8у3ма1ынан берг9 атлай2ар Мине4 уйлауымса, 9г9р 29 янында шундай 3атын булма8а ша1ир ошо  бейеклект9рг9 к7т9рел9 алма6  ине, 89м кире8енс9  Р9ми !арипов булма8а Надежда Васильевна ла к7ренекле була алма6 ине.

2012 йыл – Имин баласа3 89м 1аил9 3имм9тт9рен ны1ытыу йылы.

2.  «Йорт тот3ан – ир, 5й тот3ан – 3атын» м939лен 3абат у3ыу.

-         Д9рест9 85йл9шк9н 87229ребе2 ошо м939лг9 тап килдеме?

«Мин 8ине м94гел9штерг9н ке7ек, 8ин д9 мине м94гел9штер2е4, я3ыным»

«Ик97ебе2г9 бер я2мыш.

Тормоштан тейг9н 5л5ш.

К7пме 17мер бар, бе2 шуны

!92ел й9ш9рг9 тейеш!» - тип я2а ша1ир 89м ул ха3тыр.

- *е2 сы1арылыш класы у3ыусылары быйыл, 8е2г9 л9  ошо м96ь9л9л9р мен9н осрашыр1а туры кил9с9к. *е2г9 б5г5нг5 д9рест9 ал1ан белемд9реге2 яр2ам итер тип ышанам.

IV .%й эше.

1. Р9ми !ариповты4 ши1ыр2арын у3ыр1а.
2. Ша1ир2ы4 1аил98ен9 ба1ышлан1ан бер ши1ырына анализ я8ар1а.      
3. Д9рест9н 8у4 тыу1ан т9ь6ираттары1ы22ы, фекер29реге22е я2ып килерг9.