Ыдыктыг байырлалывыс – Ынак Шагаавыс
классный час по теме

Министерство образования Республики тыва Комитет по образованию администрации г.Кызыла Муниципальная гимназия №9

Ыдыктыг байырлалывыс –

Ынак Шагаавыс

Чанзан Валентина Иргитовна,

учитель биологии

г. Кызыл

Сорулгазы:

1. Уругларны  ада - огбелернин  шаандан  тура сагып  чораан  Шагаа езулалдары - биле таныштырары.
2. Боттарынын тоогузун, езу — чанчылдарын хундулеп билирин чедип алыры.
3. Тыва   национал   хепти,   аас  -  чогаалын   база   моорейлерни   хойге сонуургадып, ону тарадыры.

Сценанын каасталгазы: сценанын артында даглар артындан хун унуп орар чурук, улегер чугаалар:

1. «Кижи болуру чажындан, Аът болуру кулунундан».
2. «Езулуг эр кижи – Эрнин эрези».

«Шагаа» деп эрткен

Шагаа байырлалынын дугайында справка.

1. Цам «О мани падме хум».
2. Театржыткан коргузуг «Чылдар эргилдези».
3. Маргылдаалар:

1. «Тыва календарь езугаар чылдарны шын чыскаа».
2. «Тевек».
3. «Аът шалбадаары».
4. «Узун - тыныш».
5. «Дурген - чугаа».

4. Тыва национал хептин чыскаалы.
5. Класс башкыларынга маргылдаа «Кожамыкка кончуг - ла мен».
6. Йорээлдер.
7. Туннелдер болгаш шанналдар.

1. Залда келген чонну хей - аът киирип турар хогжум - музыка (сыгыт, хоомей).

2. Башкарыкчы оол, уруг.

Башкарыкчы: Эргим уруглар, хундулуг башкылар, келген аалчылар, ада-иелер! Шагаа байырлалын эгелээрин чопшээреп корунер. Башкарыкчы: Чаартынган Тыва черде,

Шагаа байыр моорлап келди!

Эглип келген Шагаавысты

Эптиг - демниг байырлаалы! Башкарыкчы: Чыл бажы келди,

Чылан кежи туледи.

Эртип турар эрги чыл - Улу чылы,

Манаанывыс Чылан чылы -

Маажым моорлап унуп келди.

Курай - курай!

Залда шупту: Курай - курай! Башкарыкчы: Ужур ындыг, чанчыл ындыг

Улуг - биче чолукшузун!

Ак кадаан, суй - белээн

Алчып — бержип солушсуннар!

Сунган холу хунду болзун!

Суй - белээ монге болзун!

(Шупту улус чолукшуп, бот - боттарынга чаагай кузээшкиннерни кылый, белек - селээн солчур).

Эн улуг назылыг кижиден «хар дилеп ап чолукшуур».

Башкарыкчы: Эрги чылды чалаалынар,

                            Эрткен оруун дыннаалынар!

Улу чылы: Экий! Амыргын - на чонум!

Эрткен чылын чаш оол келдим,

Ам бо шакта чарлып тура,

Адак аартап, кырый бердим.

Эки - бактын догерезин

Эктим орта чуктеп эртим!

Моорлап келген Чылан чылга

Соолгу чагыым берип ора

Согурпушаан дилээрим бо:

Аас - кежик, найырал,

Ашпас хун бооп монгежизин!

База катап душкужеге

Байырлыг че, ажы — толум!

Башкарыкчы: Шагаа шагы шаккылады.

Чаа чылды чалаалынар.

Идик - хепти кактанынар!

Ижин-хоонну сергединер!

Чаа чыл – Чылан: Амыргын - на!

Мендээ чонум!

Келген дораан кузелим бо:

4 - 5 - ке ооренинер,

Амыр - тайбын чурттаалынар!

Аарыг - аржык ынай турзун!

Аас - кежик бээр турзун!

Бак - ла чуве ынай турзун!

Бай - л а чуве бээр турзун!

Чажармаа: Алдын - сарыг чылыг хунум!

Аалым болур ортемчейим!

Чуктер санай бажы бедээн

Суур ыдык тандыларым!

Улу чылын удеп,

Буянныг Чылан чылын уткуп,

Авыралдап тур мен!

Албаты чонум, ажы — толум!

Оршээ, Хайыракан!

Чаа чылым моорлап келди.

Курай-Курай! (катап)

Башкарыкчы: Ам силернин кичээнгейинерге тоолчургу чугаа «Кускенин чылга киргени». Чылдарны чурум - чыскаал аайы - биле корукчулер

Курай - Курай! (катап).

Башкарыкчы: «Кускенин чылга киргени» деп тоолчургу чугаатты силепге бараалгаттывыс.

Номчукчу: Шыян-ам! Кир - ле катап теве куске биле маргыжа берип тип (Теве биле Куске ийи ангы чуктен таваржып келгеш, чолукшуурлар). Куске: Амыргын - на, амыр!

Теве: Амыргын - на, амыр! Мен эн улуг амытан мен, мен чылга кирер мен.

Куске: А мен эн биче амытан мен, мен чылга кирер мен.

Теве: Че, ындыг даа болгай - ла. Ынчаарга мындыг - дыр, Кым хунну баштай унуп кээрин мурнай корген дир, ол чылга кирзин!

Куске: Ындыг - дыр!

Номчукчу: Теве хун унер чукче чыдын алган. Куске Тевенин могенинче уне халааш, сонгаар тайга бажынче коргеш, олуруп алган, Ынчап турда, унген хуннун херели сонгу тайга бажынга дээп кээп тир.

(Номчукчунуи чугаазын Теве биле Куске сценага коргузуп турарлар. Сцена каасталгазы кылдыр даглар коступ турар. Хун ол дагларнын артындап оожум коступ кээр. Чылдар болган амыттаннар, оларнын аажы    чанын коргузуп, сценага боттарын таныштырарлар).

Куске: Хуп! Хуп! (алгырар)

Номчукчу: Ынчангаш Теве ол орта аштырган. Куске чылга кирген чуве - дир. Теве чылга кирбээн - даа болза, «Он ийи чыл» Теведе шупту бар дижир.

Теве Куске - биле маргышкан:

Куске: Куске кончуг, хензиг - даа бол

Кучутенни ажып эртер,

Кучутенден эрес - ле мен!

Номчукчу: Дуюу Инектии - дег ийи адыр:

Инек: Инек чылы идегелдиг

Ижер сут - даа элбек болур

Саржаг, ааржы, курут, чокпек

Сава - донга долуп келир.

Эът, сут, ус ортектери

Эмин эртир бедий берзе

Кежиим чиижен сатпанар дээш,

Кемниглерни моннаптар мен!

Куруг, хоозун аастыглар

Кудуруумга шырбатылар!

Номчукчу: Бажы тейинде дуктуг Пар хевирлиг:

Пар: Арга - арыг, тайга - сыннын,

Араатаннар хааны мен,

Кайгамчыктыг куштуг,

Аваангыр, кашпагай!

Номчукчу: Думчуу Тоолай думчуу дег:

Тоолай: Тоолайнын чылыг, чымчак дугун, кежин

Торгу, маннык солуп шыдаар бе?

Чок! Кайы хире унелиг - дир!

Номчукчу: Упчу боду ыргак - аргак Улу хевирлиг:

Улу: Кудай, дээрнин хайыразы

Хуулгаазын амытан мен

Чаннык - отту чажыптар мен,

Кичээннинер, оваарнынар!

Номчукчу: Кудуруу Чылан ышкаш:

Чылан: Ужар чалгын менде чок бол,

Улу - биле торе л мен.

Угаанныг мен, чараш - даа мен.

Угжок оожум окталыр мен

Номчукчу: Караа Аъттыынга домей

Аът: Арат кижи чуртталгазы

Аът чокта утка чок дег

Хей - аът сору, ажыл ижи

Кезээде ында холбашкан боор

Кадыр артка тура душпес

Кайгамчыктыг куштуг мен

Агым хемче торлуш дивес

Аттыг мер геи эрестиг мен.

Узун - кыска аян - чорук

Улай - улай чоруурга - даа

Улам - улам ожешкен - дег,

Ушпас, турбас шыдалдыг мен.

Чалгынныг аът мунувутса

Сагыш - сеткил байып келир

Эзер салган аът кончуг

Чаштай бээрин кичээннинер!

Номчукчу: Дугу Хойнуу ышкаш:

Хой: Ээтпек, дээрбек мыйыстарлыг,

Эдир булут эштипкензиг,

Аргар уктуг хой л ар суруум,

Ада — чурттум эртинези

Эъди, кежи, хоюг дугу

Эриг алдын, чымчак алдын

Хураганны азырап ал,

Хуулгаазын каас боор сен!

Номчукчу: Могени Сарбашкын хевирлиг:

Мечи: Сарбашкынныг янзы - буру

Чаны турум эвес болгай

Херек болза, хоглуг - омак

Херек болза, каржы - дошкун

Ынчангаштын оваарынар, хундуленер

Номчукчу: Кулаа Дагаа шинчилиг:

Дагаа: Адыр кызыл чинзелерлиг

Алдын шокар чалааларлыг

Торгуланган чуглер менде

Дан хаязы эндевес

Дангаар эртен алгырар мен

Ку-ка-ре- ку!

Алдын чуурга база менде.

Номчукчу: Алгызы Ыттыынга домей:

Ыт: Ыттыг кижи эштиг ышкаш

Ынаныштыг дижири дег

Эрес, ээрги (аг-аг-аг) коданчы ыт

Эъттин, малдын кадарчызы

Ээлеринин шынчы оннуу (аг-аг-аг)!

Номчукчу: Азы Хаван ышкаш:

Хаван: Иргек биле денге тутчур

Идегелдиг куштуг мен

Корунер даан, чаражымны

Кончуг эрес кашпагай мен!

Башкарыкчы: Шага дою

Оюн - хоглуг, моорейлиг,

Байырлалдар уезинде

Баштак - хоглел устур эвес, Огбелернин ырларындан Откут кылдыр бадыраалы. Башкарыкчы: Моорейлиг оюннарже

Моону — биле кирээлинер:

Тевек тевер, кажык ойнаар,

Тывызыктаар, дурген чугаа,

Кожамыкка кончуг - ла мен (класс башкылары)

Ш.Моорейлиг оюннар: тевек, кажык, аът шалбалаар, узун тыныш, кожамыктар.

Оюннар и Аскак - кадай...

IV. Туннел кезээ:

Алгыш - йорээл, чалбарыг.

Аяк - шайдан аартаалынар,

Аъш - чемден чооглаалынар.

(конфеталар улээр)

Йорээл: Оргун чонум!

(Башкы)Ору хуннуг ажы - толум!

Кежик доктаазын!

Хаван чылы чаагай болзун!

Тодуг - догаа болзун!

Тайбын болзун!

Чылывыс чаагай - ла болзунам!

Оршээ, Хайыракан!

Уткуп турар чылывыс

Уутунмас кежиктиг болзун!

Арбай — тараа чаагай болзун! Хайыралыг Чуртумну

Каткы - хог эргизин!

Карактажыр чонум

Каас - шиник чурттазын!

КУРАЙ-КУРАЙ!

Чон: КУРАЙ - КУРАЙ!

Йорээл доктаар - ла болзун!

Башкарыкчы: Шагаа байырлалынче чалаткан аалчыларывыска состен берээлинер.

Чалатканнар - ада - иелер, башкылар сос чугаалаарлар.