Сценарий "Хоглуг аялгалар делегейинде"
методическая разработка на тему

«Тыва Республиканын муниципалдыг Бай-Тайга кожууну» Муниципалдыг бюджет немелде ооредилге чери уругларнын Дамба Хуреш-оол аттыг уран-чуул школазы

Сценарий темазы: «Хоглуг аялгалар делегейинде»

                                                                   Разработка: Биче-оол О.О-С.

Тээли

             (Ю. Чичиковтун «Музыка и дети» деп аялгазы чоруп турар, оон улаштыр М. Пляцковскийнин «Счастливый день» деп аялгазынга школанын оореникчилери (уруглар )ийи ангы болукке чарлып алгаш, залдын ийи талазынга ийи ангы туруп алырлар.  Аялганын Хуулгаазын-кыс  коступ келир.)

Хуулгаазын-кыс (ырлап): Экии, экии, экии, уруглар!

Уруглар: Экии!

Хуулгаазын –кыс (ырлавышаан уруг бурузунун адын адап): Экии, Айлуна, Экии Янчимаа, Экии Саглаш, Экии Танчуур, Экии Оргаадай, Экии Ачыты!

Кайда келгенинерни билидинер бе? Чок, силер билбейн тур силер.  Силер шуптунар хоглуг аялгалар делегейинде чедип келген улустар-дыр силер. Силернин биле  мен хоглуг аялгалар делегейинге аян-чоруктаар бис. Адыр баштай кижи-бурузу бо чараш ногаан аянга эптиг олургулап алынар, хоглуг аялгалар делегейинин дугайында чугаалап берейн.

(Уруглар ногаан шывыг кырынга олургулап алырлар.)

Мында шупту кайгамчыктыг ак сеткилдиг, хоглуг кижилер чурттап турарлар. Олар  холчок тывынгыр чогаадыкчы кижилер, бо улустарнын дугайында будун делегей чугаалажып турар.  А оларнын эн ынак чеми «ФА», ол чеминче «СОЛЬ» -деп чемин холуп аарга кончуг амданныг чем болу бээр. Ол чемнин ады уруглар, …….? «Фасоль»  Мен манаа келгеш «Мажор» болгаш «Минор» деп аттарлыг солун клоуннар-биле таныжып алган мен. «Мажор» кезээде ооруп чоруур, ол кажан-даа ундаравас, а бо «Минор» бо-ла мунарай берген ыглаан турар бичии-ле чуве дээш. Ой! (шакче коргеш), эмин эртир хоореп турумда, ам манаа бо бистин олурар аянывыска  «МИНОР», «МАЖОР» чедип кээрлер, дурген боттарынарнын олуттарынарже олургулап алынар, уруглар! Аа!Уруглар менде мындыг санал бар «МИНОР», «МАЖОР» бээр кээр орукту билбестер. Бистер хоглуг ырыдан ырлажыптаалынарам, бисти дынапкааш чедип кээрлер.

(Н. Разуваеванын «Песенку-чудесенку» ырлажып турда Мажор Минорнун холундан чедип алган, Минор сирилээн кирип кээрлер)

Клоуннар: Экии, уруглар! Бис кайда келгенивис ол?

Уруглар: хоглуг аялгалар делегейинде.

Мажор: кайгамчыктыын, хуулгаазыныын, МИНОР сээн арнын мунгагын, бичии чырыын чыртайтып корем!

МИНОР: чече, домей-ле хоржоктур.

МАЖОР: Ах, долгандыр кандыг кончуг чараш чоор, уругларнын хоглуун, бо ногаан аяннын чаражын!

МИНОР: кайда чуу долганыр чараш чуве бар-дыр. Чок мен шуут шылап кагдым, чуу-даа кобейн тур мен.

Мажор: Чечектернин чаражын, мактар хевирлиг! (залдын ортузунга чечек-уруглар+ ийи оол унуп келир). Че эжим дыштанып аалам. (С. Майкапарнын аялгазынга «Ховаганнар» деп танцы танцлай бээрге клоуннар оларны тудуп аар дээш чадажып турар).

Минор: Ам база ол-ла-дыр ховаганнар база ужа бердилер!

Мажор: Ой, Хуулгаазын-кыска бээр чагаавысты ногус уткан бис Минор!

Хуулгаазын-кыс (ночууур): Эргим тажылар, кадыннар аялганын хуулгаазын-кыс силерни бодумнун ордумче танцылаары-биле чалап тур мен. Хуулгаазын-кыс.

Мажор: Ол болбас бе! А бистерни ап алыр силер бе тажылар, кадыннар?

Хуулгаазын-кыс:  Уруглар, клоуннарны ап алыр бис бе?

Уруглар: Ие!

Минор: Танцылаар, аянзыыр хонум чок! Чок шуут барбас мен, (чурээн туттунар) чурээм аарып эгелей берди (тавангайын тудар) будум аарып тур. Дурген эмден экелинер!

Мажор: Чиктиг-дыр! Мен бодаарымга сенээ эм эвес, анаа хоглуг чараш аялга херек!

Хуулгаазын-кыс: Уруглар, кандыг аялга кижинин хонун оортуптерил?

Уруглар:  Хоглуг, сергек, баштак!

Хуулгаазын-кыс: Кандыг аялга кылашка тааржырыл?

Уруглар: марш!

Хуулгаазын-кыс: ам бир мында хоглуг кылаштаарынга тааржыр аялга бар, бо клоуннар хааннын ордузунга четпейн баар, бистин аян-чоруувус тонуп каар. (Разуваеванын «Мы маленькие дети» марштар кылаштар).

Мажор: Чедип келдивис.

Хуулгаазын-кыс: Бо-дур бо! Хоглуг ырылар делегейинин ордузу!

(фанфаралар эдиптер, Кадын  ордуну эргий кылаштааш ширээге олуруп алыр).

Кадын: Эргим хундулуг тажылар, кадыннар мээн аалчыларым болурунарны чопшээреп корунер! (уруглар сандайларже олуруп алырлар)

Хуулгаазын-кыс: Хундулуг Дээрги Кадын силерлернин омунээнерден бал-танцыны, эгелээрин чопшээреп корунер!

Кадын: Чопшээрштим!

Хуулгаазын-кыс: Тажылар, чараш кадыннарны полькаже чалап алынар!

(Э.Вальдтейфелдин «Лакомка» аялгазынга оолдар, уруглар польканы самнаарлар)

Кадын: Буратино, кайыл? Ону база чалаан турган!

(холунда алдын дулгуур тудуп алган Мальвина кирип келир)

Мальвина: Ам база Буратино кайнаар чиде бергени ол. Манаа чидирип алган дулгууру бо.  Ауу , Буратино, харыылап корем! Мени танып тур силер бе, кым-дыр мен?

Уруглар: Мальвина!

Буратино (маннап унуп келир): Бузурээчел, бодуун сеткилдиг ыяш оол мен. Элдепейлиин тывызыксыын утуп ап тыр мен. Алдын дулгуурум кайда чоор. Думчуум шиш, думчуум узун. А мени,  мен….

Уруглар: Буратино!

Мальвина: Сээн дулгуурун бо, чугаа дыннавас оол! Шуптунарны хоглуг самче чалап тур мен. Силерни база хундулуг Кадын, бистин-биле хоглуг самдан тевээлинер.

(шупту В. Шаинскийнин «Буратино» деп аялгазынга самнаар)

Мажор: (Минорже): Мальвинанын чараш деп чувезин! (олуруп алган сымыранчырлар)

Минор: онзагай чуу-даа чок чуве-дир.

Кадын: Дээрги Мажор, дээрги Минор бээр менче кылаштап келинерем. Чуу дугайында маргыжып олур силер?

Мажор: херек чок чуве-диин, мен чугааладым,  хкончуг эки оглуг аялгаларнын дынналыры

Минор: А мен дедир шынзыдып тур мен. (маргыжарлар)

Кадын (холун чайгааш маргышты соксадыр): Аас-кежик болуп, силер иелээн шын-дыр силер, оннуктерим. Оршээп-ле корунер иелээн маргышпайн корунер.

Хуулгаазын-кыс: Буруудатпайн корунер, силернин маргыжынарга киржирин. Силер аялга дугаында чугаалажып турдунар. Кым билирил, аялганы канчаар бижиирил?

Уруглар: ноталар-биле!

Хуулгаазын-кыс: Ноталар дугайында чугаалап берип крунерем.

(уруглар унуп келгеш чыскаал аайы-биле чеди ноталарны адаар)

Хуулгаазын-кыс: Нота бурузу бажынныг. Нота «до» кайда чурттап тур сен?

До: Бичии хензиг сандайда, немелде шыйыгда.

Хуулгаазын-кыс: Нота «ре», ксен кайда чурттап тур сен? Кайда ырылар ырлап тур сен?

Ре: бирги шыйыгнын адаанда, ырыларымны чажырып аар мен херек апарза ырлаптар мен.

Ми: корлаан, сактып ал, бодап кор….

Хуулгаазын-кыс: Нота «ми» аяар ырлапты.

Ми: Бедидир-даа унмес мен, бирги шыйыг чедер. Ол менээ холчок эки.

Хуулгаазын-кыс: Бирги ийиги шыйыг аразындан «фа » кайгап олур.

Фа: бирги ийиги шыйыг аразынга арай-ла бичии кызаа-дыр.

Хуулгаазын-кыс: Ийиги шыйыгда «соль» нота «фа» биле ужуражып; бир эвес «фа» биле «соль»-ту адаптарга – «фасоль»- деп сос болу бээр.

Ля: мени эскердинер бе?

Хуулгаазын-кыс: нота «ля» дилег киирип тур.

Ля: ийиги ушку шыйыг аразында уругларга ыры ырлап берип тур мен: ля-ля-ля, ля-ля-ля. Бо-ла-дыр мээн ырым.

Хуулгаазын-кыс: ушку шыйыгда эн-не ортузунда «си».

Си: Кезээде кайда-даа ыыткыр, узуктелиишкин чокка мен ырлап чор мен.

Хуулгаазын-кыс: ушку шыйыгнын кырында дорткузунде ам база нота «до».

До: «До» - «до»- октава болу бээр, уругларга кончуг солун.

Хуулгаазын-кыс: Ам шупту ноталарны чыскаал аайы-биле ырлаптаалынар.

Уруглар (ырлаар): Чада аайы биле унгеш, катап база дедир бадып кел.

Кадын: Четтирдим, эргим ыраажылар. Кончуг-даа эки ырлаштынар, эр-хейлер! Ол дээш аялгалыг дорт булунчук берип тур мен.

Хуулгаазын-кыс: моон-биле чуну кылырыл?

Кадын: октаптынар, аялга ырлай бээ! А мен ону ырлажып кууседип бээр мен. (В. Шаинскийнин «Игра» деп аялгазын уруглар ырлап турда) Шуптунарны вальсче чалап тур мен!

(оске уруглар И. Штраустун «Вальс» деп аялгазын самнаар)

Кадын: Чаа кадын мээн ордумда бал-сам доозулган. Мен бодаарымга ам черле Мажор биле Минор  кажан-даа маргышпас боорлар. Ийилдиринерге ийи дирижерлаар ыяш берип тур мен, олар аялга ырлай бээри билек  холунарга дирлип кээрлер.

Мажор: мен баштай дирижерлаар мен!

Минор: чок мен мурнай!

Хуулгаазын-кыс: кым бир дугаарлаарын аялга боду айтып бээр Аялга кезээде кажан-даа силерни найыралдаштырып каар, чуге дизе аялгада оорунчуг болгаш мунаранчыг чуул кезээде катчып турар . Ол чангыс чуул болуп катыжа бээр.

(Шупту урглар В Шаинскийнин «Все мы делим пополам» деп ырызын ырлап кууседир)

Хуулгаазын-кыс: Бистин бо хоглуг аян-чоруувус хоглуг нота биле доозуп каалынар. Ужурашкыже мени чаагай Кадын! Дараазында база хоглуг аялгалар делегейинге ужуражы бээр бис.