Галина Цыренова “Түрэл нютагай татаса”
материал (9, 10, 11 класс)

Түрэл нютагай татаса

https://burunen.ru/bur/news/culture/75239-t-rel-nyutagay-tatasa/

30.11.2020

«Минии нютаг» мүрысөөндэ Хэжэнгын аймагһаа Галина Раднаевна Цыренова найруулга эльгээбэ.

© фото: yandex.ru

Мяха  маряагүйхэн бэетэй яhархаг үндэр  үбгэн ажамидаралайнгаа утаhанай тон наридаhан сагта хүлhөө буунтаба. Үсэгэлдэрэй голлоhoн зулаяа эртэ үглөөгүүр өөрын гараар бадаргажа, үдэр бүриингөө заншалта гуримаа таhалдуулангүй, сээжэ болоhон номуудаа үдэhөө хойно болотор мүhэн уншажа, Этигэл хуряаба. Хубарагайнгаа асарhан аягатай эдеэнhээ ама  хүрэнгүй  гэдэргэнь бусаажа, үүлэтэ тэнгэри, эхэ газараа хаймадаха хүсэлтэй,  байгаа хүсөө элсүүлэн, газаашаа гараа бэлэй...

Тиин хүри-улаан   орхимжотой үндэр наhатай санаартан  шэнхээ тамираа алдаhан гарнуудаа хабсаржа  наманшалаад, хатаhан уралнуудаа хүдэлгэжэ, эгээн ехэ хүсэлөө оршолондо дамжуулна:  «Нютагаймни, хүлөө шоройдожо, хүн боложо боргожоhон нютагаймни шарай хэзээш эли дүтөөр үзэгдэхэл юм. Эхымни   холонхой альганайнь үнжэгэн зөөлэниие, абымни hүртэй  шангаханш бол, ухаамгай холын бодол, далда энхэрэл, аха дүүнэрэймни үни удаан хүлеэлгэ шэнгээн багтаанхай тула нэгэл иимэ наартай уринги  байдаг хаяа. Жэлэй  ямаршье  сагта тэгшэ hайхан уларилтай  хэбэд номхон Хэжэнгымни   түхэл шарайнь хэбээрээ. Нютагтамни удаа дараалан эрьедэг жэлэй дүрбэн сагуудай алинданшье адли дуратайб!

Зунай сагта хурса наранай элшэдэ нэбтэ шаруулжа, тала нютагни аяшархан сэхэлдеэд, удангүй тэнгэриин нэрьеэ соносожо, сахилгаан хүлэгүүдэй ээлжээлэн зуралзахада,  талын түргэн аадарай түбжэрхэй сохиходо хүхин ангалзаад, Худан, Хэжэнгэ голнуудайнгаа hабаа дүүргэхые мэдэржэ,  жаргадаг зантай.  Абамнай  эртэшэ  борохон булжамуурай дуулим тэнгэридэ дуугаа татахын урдахана бэлшээриин хонидоо туухыемнай гаргагша бэлэй даа. Гурбан хүбүүдэйтнай   нэгэн би хун сагаан хонидоо оло удаа харюулаагүй зэмэтэйб... Хүхын дуунай таhалдаха хирээр абынгаа дабтаhан хажуур, дархалhан тармуур  үргэлэнхэй, Далhаа нуурайнгаа эрьеэр дахасалдаагүйб, хаба шадалаараа бухал шэрэхэ, hүри сомохо ажалда дүршөөгүйб...

Тиин алтарма намарай гаглюунда эдеэшэжэ дэлбэрhэн байгаалиин  бардам хэшэгтэ хүртэлсэжэ,  эжынгээ гэр тойроной дууhашагүй ажалда  али болохоор  хамhалсаха  саг намда байгаагүй. Тиибэшье нютаг ороноймни эдэ бүгэдэ эгээлэй юрын жама ёhо, ажаhуудал зүрхэ зүмни багахаш мартаагүй.

Сагаалхима  үбэлдөө халюун хүнжэлдөө бухажа, аятайханаар нойрсодог нютагаймни саhата тала ямар hайхан бэ даа! Хүйтэн сэрдэгэр оршондо тэнгэриин мүшэдшье hаа холодонги, эсэнги hулаханаар аниб-ониб гэлдэжэ: "hэеы гэрээ hайтар түлижэ нажыгты-ы, эбэртэ малаа садатар хооллуулаад, хуhамаг хашаадаа хаажа хоногты, адуугаа араатаhаа аршалхаар бэлэн шагнаархагты. Үүсынгөө шэмэтэй тарган мяха зоргоороо зоогложо, шанагын шабардама халуухан сайгаар, халуун аарсаар даруулжа, хото  тэниглэн амараашье бол, hэргэг  байгты-ы,"- гэжэ захидаг бэлэйл. Үбэлэй  hүниин утаханда аха дүүнэртэеэ наадаhамни тоотойш гэлэй,   шагайн туулмагнай дэрэ доромни наhаарни  нюулгатай…

Алтан наранай наашалха дулаанай  сагые дүтэлүүлээд, хүхэ  ургын задарха тээшэ  түрэл дайдаяа бусаха хараатайб. Үни холын аянhаа хэбэд номхон Хэжэнгэеэ  эрьен бусаха  хүсэлтэйб. Сэдьхэлдэм  шэнгэhэн  Будаадын hургаал, хүсэл оролдолго, Этигэлни, шудалhан эрдэмни бэедэм тунаад,  орхимжымни үзүүртэ шэди олгожо, түрэhэн нютагымни алдангүй  хүргэхэ. Ом мани бадмэ хум!

Эхэ  зургаан зүйл элдэб амитанай олон түрэл эдлэжэ,  амидаралай тула тэмсэжэ ябахадаа би  хэзээшье урда тээнь иимэ ухаан тодо шэгтээ, ядаралгүй бэлээр, сэдьхэлдэ хүнгөөр, ухаан бодолдо амараар hүүдэртэ орохо сагаа угтаагүй шэнгиб.

Нютагаа, эльгэ зүрхөөрөө тэгүүлhэн газараа эгээ мэнэ бусахамни даа. Элинсэг  эсэгэнэрэйнгээ хуhан сагаан сэргээ зооhон, үри бэеэ үдхэжэ, адууhа малаа атарлуулжа, жаргалтай hууhан, яhаа амаруулhан газарта..."

Холын  элинсэг абанараймни нэгэн, эгээл тэрээхэн саг зуурын оршондо  танаа хараhан, хажуудатнай байлсаhан шэнгиб. Үсэгэлдэрэй голлоhoн зулаяа эртэ үглөөгүүр өөрын гараар бадаргаад, энэ мүнөө хэбтэнэлта. Хүүрэй хорхойдо хэзээшьеб нэгэтэ эдигдэхэ махабадаа оройдоо ямбалаагүй  та хэбтэхэhээ ондоо уялгагүй болоhоноо мэдэрбэт. Нимгэн  шэрдэг дэбдеэтэй ута нарин  модон шэрээ дээрээ  мүнөөдэр лэ энэ нюрга бэетнай унжын сэхэлдибэ гэжэ сүм мэдэрнэб.

         Этигэл  дүүрэн харасаар сагаа, газараа агшаажа, тала нютагаа хаймадаад, эльгэлэн домоглонот. Этигэлээр сэдьхэлээ  халяан,  тоонтынгоо булаатай газарые эрьен хүрэжэ ошохо сагаа хүлеэнэт. Тоонто нютагай татаса иимэ нангин хүсэтэй, үльгэрэй шэдитэй!

Хэбэд номхон Хэжэнгымнай талаар улаа наранай наашалха, ургын шарахан дэльбээ задалха саг дүтэлөөл хаяа...

Галина Раднаевна Цыренова