Татар теле сагында
статья

Татар теле сагында...

Әгәр Ф.С.Сафиуллинаның “И туган тел...” шигырьләр җыентыгы кулыма килеп кермәгән булса, мөгаен, бу сорауны күтәрмәс идем. Туган телне бозып, мәгьнәсез сөйләмнәрне ишетүдән гарык булгач, бер язармын дип йөри идем, тик гел иртәгәгә калды бу эшем. Әлеге җыентык этәргеч бирде, күрәсең.

Яшьләрнең, мода артыннан куам дип, колак-битләренә чутсыз алкалар тагып, ярым-шәрә йөрүләренә күз ияләшсә дә, мәгънәсез сөйләмнәренә, “так модно и проще” дигән булып татар телен рус теле белән катыштырып сөйләшүләренә колак ияләнә алмый. Шәхсән минемчә, туган тел ул - баланың беренче көннәреннән үк туплый башлаган рухи хәзинәсе, рухи тамыры, йөрәк теле. Татарча саф, аһәңле итеп сөйләшү, аны киләчәк буынга шул рәвешчә тапшыру – безнең изге бурычыбыз.

Хәзерге заманда сөйләмнең ничек оештырылуы мөһим түгел, иң әһәмиятлесе тиз һәм аңлаешлы итеп үз фикереңне тыңлаучыларга җиткерү, һәм бу күренеш сөйләмдә бик еш күзәтелә:

“Не знаю, как это случилось. Авылга кайтып җиткәндә бер овраг бар. Аның кырыенда бик күп кустарниклар үсә. Вот мы врезались в эти кусты. Ах та итә алмадык.” Менә тагын берсе: “Выстояла такую очередь. Бөтен нервларым бетте. И думаешь купила? Как бы не так! Мне разве повезет когда...” – кебек сөйләмнәрне еш ишетергә туры килә.

Һ.Такташ юкка гына образлы итеп:

Кабыргасыз, йомшак урыс теле,

Ничек борсаң, шулай борыла, -

(Башка чарасы юк)

Безнең агай-эне

Эләккән һәр урыс сүзенең

Кабыргасын тотып сындыра! – дип язмаган.

Илдә барган үзгәрешләр туган телебезгә турыдан-туры зур йогынты ясый. Туган телдә чиста сөйләшү зур проблемага әйләнеп бара. Татар-рус икетеллелек шартларында яшьләрнең сөйләмнәре рус-европа алынмалары белән чуарлана. Татар телен тиешенчә белмәү, сөйләм күнекмәләренең, сүз запасының җитәрлек дәрәҗәдә булмавы, сөйләүченең сөйләмгә игътибарсыз булуы, әлбәттә, бик кызганыч хәл. Ләкин бу проблеманы чишү юллары юк түгел. Сөйләм культурасын үстерү өчен әдәби китап, вакытлы матбугат укырга кирәк. Татар телен үстерүдә радио-телевизор да әһәмиятле рол уйный. “Татарстан-Яңа гасыр” телеканалы. Күп тапшыруларда сөйләмгә куелган таләпләр саклана. Сакланмаган очракта, яшьләр аны шулай тиеш дип кабул итәләр.  “Мәдәният дөньясында” тапшыруы татар халкының мәдәният көзгесе булып тора. Әлбәттә, “бу бит скучно” диючеләр табылыр. Моның белән генә бетми, башка чаралар да бар. Соңгы елларда татар телен пропагандалау буенча бик күп төрле проектлар эшли. Мәсәлән, яшьләрне татар телендә аралашырга чакыручы “Мин татарча сөйләшәм” проектының акция вакытында “Мин татарча сөйләшәм” дигән түштамгалар, футболка-кепкалар өләшүе яшьләрне бермә-бер кызыксындыра. Хәзерге вакытта үзенә бөтен яклап яшьләрне җәлеп иткән “В Контакте” интернет-челтәрендә дә татар телен пропагандалау эше алып барыла: “В Контакте татар телендә”, “Мин бит татар баласы”, “Саф татар телендә сөйләшик” һ.б. берләшмәләр бар.

Шулай ук, безнең университет базаларында оештырылган татар телен өйрәтү курслары да моның ачык мисалы. Өлкән яшьтәгеләр белән бергә яшьләр дә татар телен үз теләкләре белән кызыксынып өйрәнәләр. Рус милләтеннән булган яшьләр дә татар теленә битараф түгелләр.

Профессор Р.Юсупов әйткәнчә: “Туган телебез, ата-анабыз, туган җиребез кебек үк кадерле нәрсә: аны саклап үстерү, сафлыгы сагында тору – культуралы, зыялы һәрбер кешенең изге бурычы.”

Галиахметова И.Ф.