Х.Намсараев "Бодинсы"
методическая разработка (5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 класс)

Х.Намсараев. БОДИНСЫ

(Гран-при конкурса театральных постановок Республиканского мероприятия «Сагаалган- 2020» школ АЭОО)

Наадаха нюурнууд:

Автор

Бодинсы  

Бадма  баян

Бальжад  хээтэй

Гулваа   ноен

Хэрэгсэл:  Жабдангууд (ханзанууд), аягын шэрээ

Хубсаhан: Бодинсыда борохон  дэгэл, бэшэндэнь бараг hайн дэгэлнүүд

СЦЕНА 1.  (Звучит гонг) 

АВТОР: Жэл урда тээ… Үбэлэй  ута нюрганшье барагдажа, Сагаалган тээшэ болоhон үйлэ хэрэгүүд бэлэй. Бодинсыда үүсэ үрмэн дууhажа, Бадма баянайда  боложо байhан hони hорьмой бултынь мэдэжэ абаhан Бодинсы энэ  үглөөгүүр дары яаран эртэлжэ, боод борогшо гүүгээ буха модон тэргэдээ хүллөөд, Улааганатын хүтэлөөр ото гаража, баянай буусын шанха хойно ерэжэ бууба.

(Тэргэтэй мориной турьяан, нохой  хусана, газааhаа Бодинсыгай абяан)   

- Дррр-р! Сы-ыдь! Сыдь гэнэм!

 (Баянай гэртэ Бодинсы һэмээхэнээр орожо, наманшалаад, бурханда гурба мүргэжэ адис абаад, Бадмын  урда ошожо золгожо тонгойно)

БАДМА: Заа, тиигээд болоо даа, хүрөө, хүрөө! (ехэ залхуурhан, хашарhан янзатай зангажархина)

БОДИНСЫ: Бадма абгай, танай лагшан бэе тайбан байна гү?

БАДМА: Бараг мэндэ даа, ши эгээ тэндэхэнээ  һуу саашаа!

БОДИНСЫ: Адууhа малтнай арьбантай, унага даагантнай далантай гү?

БАДМА: Баян Бадмын мал хэзээ туранхай байгша hэм?! (энеэнэ, маhайна)

(баянай hамган ороно, Бодинсы тээшэ хёлойн хаража, тунгаасагүйгөөр Бадмынгаа хажууда зэргэлэн һууна)

БАЛЬЖАД: Нүха-ар, баруун нюдэмни дээрээ татанал. Тээсгэн иигээд татахадань, уданшьегүй атар тарган байтаһан гүүмнай үхэшөө hэн! Мүнөө баһа ямар юумэндээ ёрлобо, хордобо  гээшэб, аа?! (Бадма  тээшээ онигошон харана)

БАДМА: Үгы юрэдөө, нюдэмни баһа татана гэжэ гү? Ээ даа, мухаа.(уралаа шомбойлгон) Яагаашье hаань улаахан хасараа нэгэ үндүүлжэрхи даа!

БОДИНСЫ: Үгы байза, Бальжад хээтэй, та минии ерэхые зүгнөөл хат даа! Тэрэ үхөөшэ гүүетнай буха тэргэ дээрээ ашаад лэ ябашаха болоо хаб. (з

газаашаа гараад ябахаяа забдана)

БАДМА: Хүнэй зөөридэ обтохо яагаа hүрхэй амитамши?! (баянтан хоюулаа мэгдэн тэбдэн зэргэ бодожо хашхаралдана)

БАДМА: Хайшаа гуйбэш?! Байз, Бодинсы!

БАЛЬЖАД: Харыт энээнээ, түлбэригүй мяханда hанаатайл үшөө!

БОДИНСЫ (энеэбхилэн эрьелдэнэ): Үгы  бэд даа, орондонь хойто намарынь  хоёр буруу бусаана бэзэб.

БАДМА( hамгаяа гайханги хаража, хажуу тээшэнь хүтэлжэ  абаашаад маhаганана): Үхөөшэ гүүмнай үндыжэ, дүрбэн хүлынь найма боложо бодохонь бэшэ гү? Шиниимни зүн бэлиг айхабтар  хурса, тодо мэргэн  байшабал!

БАЛЬЖАД (дураа гутангяар, голонгёор): Минии һанахада, тэрэ тарган гүүмнай гурбаншье буруу болохоор байгаал даа!

БАДМА (аргадангяар): Заа, тиигээд болоо юм ааб даа. Наанаа хоёр буруу гэхэдэшни, саанаа хоёр сар юм бэзэ.

БОДИНСЫ( шагнаархан байтараа  бэеэ хуряажа, баяртай зүбшөөнэ): Маша зүб, Бадма абгай!

БАЛЬЖАД (шэшэрэнги хоолойгоор): Оо ёо-е даа, хайранш  харагшан гүүмни даа! (уйлаганана,hанаа алдана)

Сцена 2. АВТОР:

Үдэр һүни хоёр саг үргэлжэ, хойно хойноһоо ябажал байна…

 Үхэһэн  гүүгээ хоёр буруугаар худалдаһан Бадматан ошоһон ерэһэн хүнһөө Бодинсын буруунууд тухайда һурагшалдаг болобо. Бодото үнэниинь элирхэдээ, Бодинсын  газаа хоёр бурууһаа байха гансашье буруугай газар гэшхэжэ ябахые үзэһэн хараһан хүн үгы байба.

        Бадма баянтан  үгытэй Бодинсыда үнгэ хирэгүй мэхэлүүлбэбди гэлсэжэ, гулваа ноёндо зарга бариба. Уданшьегүй Хубитын гулваа Управада ерэхыень  Бодинсые  дуудуулба.

(Управада олон зон сугларанхай, Бодинсын орон гэхэдэнь, гулваа ноён баруун тээ ууртайшаг, Бадма баян урматайшаг хойморто hуужа байба. Бодинсы булта зониие   нэгэ нэгээр шахуу мэндэшэлhээр, Управада ороно)

БОДИНСЫ: Ахай гулваа, амар мэндэл бэзэт. Айhан хүнэй аман урид гэжэ намhаа удхатай, тиибэ яабашье ерүүлhэн танай зарлиг дуулажа, ерэhэн өөрынгөө хэрэг мэдэхэ хүсэлтэйлби!

ГУЛВАА): Зай, Бодинсы, манда Бадма абгайһаа мэдүүлгэ ороод байна.

(Нюдэнэйнгээ шэл углаад, хоолойгоо шангаар заhаад,  саарhа номоо  хараад уншана):

 «Бодинсы үнгэрэгшэ үбэл хойто намарай хоёр буруугаар гэжэ хурга арьбантай гүүнэй мяха манhаа абаһан аад лэ, болзорто сагтаа түлэбэгүй. Эрид хатуу  хэмжээ абажа, хоёр бурууемни хуулиин ёһоор түлүүлхыетнай гуйнаб».

ГУЛВА: Би тиигээд Бадма баяндаа хоёр бурууень бусааха ёһотойш гэхэ байнаб. Ши юун гэхэ байнаш?

БОДИНСЫ (доро дохижо):: Гулва ноён, маша зүб лэ айлдажа байнат. Бадма абгаймнайшье буруунуудаа абахаяа зүбшөөхэл юм бэзэ?

БАДМА: Хоёр буруугаа шинии хэлэлтэшьегүйгөөр абаха болоһоноо мэдэжэ байнам даа (хас-хас хүйтөөр  энеэнэ)

БОДИНСЫ: Зай, хоёр буруугаа хоюулайень абахаб гэһэн хойнотнай, миниишье хэрэг бүтөө байна даа. Эртээнһээ гэр тээшээ гэшхэлүүлхэмни хадаа. (гарахаяа забдана)

БАДМА: Байза, байза! (үгсэгэшэн) Тэрэ хоёр буруугаа үглөөдэр эртэхэн туугаад, манайда асаржа үгөөрэйлза!

БОДИНСЫ: Үгы, байза ... Бадма абгай, тамни баһа юугээ айладхажа байнабта? Танайда юугээ туужа ерэхэ болонобиб?

БАДМА (гулвада дутэлжэ, шэхэндэнь шахуу уйлаганана): Дуулыт энээнээ, үгэхэгүйб гэһэн зандаал! Бурууем  абажа үгыт, ахай гулва!

ГУЛВА (ёлогод гэжэ Бодинсы тээшэ хараад):  Ши энэ яажа байнаш?! Тэрэ хоёр буруугаа энэ дары Бадма баянайда туужа абаашаад лэ үгэ!

БОДИНСЫ: Ноён гулва, та юу айладхажа байна гээшэбта? Би Бадма баянһаа үнгэрэгшэ үбэл үхэһэн гүүнэй мяха хоёр буруугаар гэжэ абажа эдихэдээ, үхэрэй хоёр буруугаар бэшэ, үгын хоёр буруугаар абажа эдиһэмни үнэн. Тэрээнһээ бэшэ юуншье байха үгыл! (гайхангяар альгаа дэлгэнэ)

ГУЛВА (Бадмаhаа асууна): Ямар тиимэ үгын хоёр буруу байдаг юм?

БОДИНСЫ: Нэгэдэхинь хадаа, үнгэрэгшэ үбэл үхэһэн гүүнэй мяха эди гэжэ үгэһэн  Бадма баян буруу. Хоёрдохинь хадаа, үхэһэн гүүнэй мяха эдихэм гэжэ абаһан би буруу.

Олон зоной нюур дээрэ Бадма баян хоёр буруугаа өөрөө абахам гэжэ зүбшөөгөөд байна. Та, гулва ноён, буруунуудаа абаг гэжэ шиидхэбэри гаргаат. Тиимэһээ Бадма баян һайн дураараа гэмтэ ябадалай хоёр буруу өөр дээрээ даажа  абаба.

Хүн зон, дуулагты намай! Ахай гулва буруу гү?  

ЗОН (шууялдана): Буруу, буруу!

БОДИНСЫ: Бадма баян  буруу гү?

ЗОН:  Буруу, буруу!

Хамта дээрээ хоёр буруу болоно бэзэ?

ЗОН(хүнүүд дарьяса  энеэлдээд, зүбшөөн hухирэлдэнэ):  Тиимэ-э, тиимэ!

«Бодинсые» найруулан табигша  – Цыренова Г.Р., буряад хэлэнэй багша Наадагша нюурнууд:

Бодинсы –Булат Цырендоржиев

Бадма баян – Бадма Банзаров

Бальжат хээтэй – Должит Жалсанова

Гулваа – Арья Доржиев

Бодинсы үнгэрэгшэ үбэл хойто намарай хоёр буруугаар гэжэ хурга арьбантай гүүнэй мяха манhаа абаһан аад лэ, болзорто сагтаа түлэбэгүй. Эрид хатуу  хэмжээ абажа, хоёр бурууемни хуулиин ёһоор түлүүлхыетнай гуйнаб!