Конспект урока по теме "Чот мутын ойлымаш ужаш ойыртемже"
план-конспект урока (6 класс)

Урокын темыже: «Чот мутын ойлымаш ужаш ойыртемже».

Урокын типше: у шинчымашым налме урок.

Пуышыш шинчымаш: Чот мут нерген умылымаш. Чот мутын ойлымаш ужаш ойыртемже. Чот мутын ойлончышто рольжо. Ойлымо да возымо годым чот мутым кучылтмаш.

 Задаче-влак:

образовательный: чот мут нерген шинчымашым пенгыдемдаш, налме шинчымашым иктешлаш

развивиающий (вияндыме): пален налаш тыршыме да шымлыме навыкым, шке шонымашым раш да чын каласен кертмым, шкевуя паша ыштымым вияндаш, правиллан энертен, пример-влакым кычалаш туныкташ;

воспитательный: шочмо йылмым утларак йöраташ кумыландаш, калык ойпогым ойышто кучылташ кумылаҥдаш.

Йоча мом ыштышаш:

-палышаш: чот мут нерген умылымаш; шотлымо да радам чот мут; чот мутын ойлончышто рольжо.

-моштышаш: чот мутым моло ойлымаш ужашыште ойырышаш; радам ден шотлымо чот мут-влакым палышаш; чот мутым ойлончо-член семын палемдышаш; ойлымо да возымо годым чот мутым кучылтшаш.

Палаш тыршымашым вияндыше(познавательный)цель:

1. Чот мут нерген шинчымашым налаш.
2. Чот мутын кучылталтме ойыртемжым рашемдаш.
3. Калык ойпого гыч шинчымашым налын керташ лиймым ончыктымаш.
4. Тунемме правилым палаш да практический пашаште чын кучылт мошташ туныкташ.

Ен-влак кокласе кылым вияндыше(коммуникативный) кыл

1. Йоча-влакын мут поянлыкшым ешараш.
2. Шке шонымашым чын, раш каласен мошташ туныкташ.
3. Йолташ дене ваш мутланен, пашам ышташ туныкташ.

УУД: Личностный

- тунемме материал деке йоча-влакын кумылыштым лукташ;

- мутланымаште марий йылмын поянлыкшым кучылт мошташ туныкташ.

Регулятивный:

- тунемме лектышыш шуаш манын, ончылан цельым да задачым шындаш, урокышто пашам ыштымылан акым пуэн мошташ.

Урокышто кучылтмо материал: компьютер, проектор, учебник,паша тетрадь.

I.Уроклан кумылаҥдымаш:

Мый тылат йолташ улам,

Тый мылам йолташ улат.

Ме, те, нуно –чыланат

Ик еш гае улына.

Весела мыланнажат,

Весела тыландажат,

Пырля пашам ыштена,

Ик  еш гае илена.

 Туныктышо: Тачысе урокын эпиграфше: «Икте – чылан верч, чылан – икте верч».  

        Те, йоча-влак, тиде калыкмутым кузе умыледа? Айст таче урокышто икте-весылан полшен, икте-весым кумылаҥден пашам ыштена.

II. Урокын темыш кайымаш.

         Паша: Келшыше шомак-влакым ешарыза.

Таче теле (декабрь) тылзын ___________________ кечыже. ________________ классыште ___________________ урок – марий йылме. Урокышто ________________________ тунемше туныктышым тÿткын колыштеш. Тыгак ÿдыр-рвезе-влак деке унала вес школа гыч ________________ туныктышо толын.

-Могай мут-влакым пуртышда? (латкокымшо, кудымшо, икымше, латик, кумыт)

-Нуно мом ончыктат? (предметын мыняр улмыжым,  радамжым – могай?, чотшым –мыняр?)

- Могай ойлымаш ужаш улыт нине мут-влак? Тугеже таче урокышто ме мо нерген ойлаш тÿҥалына? (чот мут нерген)

-Тачысе урокын цельже  могай лиеш? (чот мутын  ойлымаш ужаш ойыртемжым ончыкташ)

III. Теме почеш паша.  

Почына паша тетрадьым, кöн пашаже возена, тыгак числам да темым.

Латкокымшо декабрь.

 Классысе паша.

Чот мутын ойлымаш ужаш ойыртемже.

Туныктышо: Айста ончалына, чот мутын ойлымаш ужаш ойыртемже нерген  учебникыште мо ойлалтын?

1. Учебник дене паша, теорийым лудмаш.
2. Практический паша.

Паша. Предметын радамжым да чотшым ончыктышо мут –влакым ойырен каласаш.

        Вич изак-шоляк чыланат пырля пашам ыштат. Ныл изак- шоляк ик упшым упшалын. Кокыт шога, кокыт кия, визымше коштеш, кудымшо вÿда, шымше мурым мура. Вич йочалан –вич пöлем, кажне йочан шке пöлемже уло. Кум изак-шоляк йÿштылаш миен, коктынжо йÿштылыныт, а кумшыжо серыште киен. Ик лудо ныл неран. Ик тумо, латкок тормак, витле кок укш, кумшÿдö кудло вич лышташ.

(Образец почеш тергымаш)

Паша. Предложенийыште  чот мут-влак могай член лийыт.

          Кум изак-шоляк келшен ила (именительный падежыште шогышо лÿм мут дене пырля каласалтмыж годым предложенийыште подлежащий лиеш). Кудымшо классыште латик тунемше тунемеш (моло падежыште каласалтмыж годым определений лиеш). Нылыт кокытлан шелалтеш (чот мут числам ончыктымыж годым тÿрлö член лиеш).  

IV. Пенгыдемден кодымаш.

Паша. Пуымо шомакла дене шотлымо чот мутым ышташ. Келшыше кок чот мут дене ойлончым чоҥаш, чот мутым предложений член семын ончыкташ.

Лу, визыт; ныл, лу; кок, лу; лу, индеше; лу, икте; визыт, лу; кандаш, лу; индеш, лу.

 Орфографий мутерым ончалына (мутер почеш тергена).

 66. 20 гыч 90 марте луан чот мут – влак пырля возалтыт да мучаш гласныйышт гармонийлан келыштаралтеш: коло, кумло, нылле, витле, кудло, шымле, кандашле, индешле. (Марий орфографий мутер/Йылмым, литературым да историйым научнын шымлыше В.М.Васильев лÿмеш марий институт.- Йошкар-Ола, 2011.-368с.) -16 стр.

Физкультминутко.

Икыт – вуйым пурла веке,

Кокыт – ыштышна шолаш,

Кумыт – келгынрак шÿлалте,

Нылыт – савырнал йырет,

Визыт – кидым пурла веке,

Кудыт – ыштена шолаш,

Шымыт – шич, изиш каналте,

Ласка лие кумылет.

 Паша. Шотлымо чот мутым радаман чот мутыш савырен, лÿм дене пырля   возыза- муткылдышым ыштыза.

265, 42, 5-6, 21, 106, 56, 3, 2017, 89, 473.

        Кокшӱдö кудло визымше …., нылле кокымшо …, визымше-кудымшо…, коло икымше…, шӱдö кудымшо…, витле кудымшо …, кумшо…, кок тӱжем латшымше …, кандашле индешымше …, нылшӱдö шымле кумшо… .

Орфографий мутерым ончалына (мутер почеш тергена).

 67. 200 гыч 900 марте шÿдан чот мут – влак пырля возалтыт: кокшÿдö, кумшÿдö, нылшÿдö, вичшÿдö, кудшÿдö, шымшÿдö, кандашшÿдö, индешшÿдö. (Марий орфографий мутер/Йылмым, литературым да историйым научнын шымлыше В.М.Васильев лÿмеш марий институт.- Йошкар-Ола, 2011.-368с.) -16 стр.

ЙЛП. Чот мутым кучылтын, У ий пайремым эртарыме  нерген увертарымашым возаш.

Увертарымашым возымо годым ончыкталтеш:

1) жап (кунам);

2) вер (кушто);

3) мо лийшаш;

4)кöлан;

5) кö эртара.

Мутлан:

Увертарымаш.

Латкумшо декабрьыште кандаш шагатат коло минутлан школын икымше пачашысе коридорыштыжо  икымше-индешымше классыште тунемше-влаклан Александр Мингалёв дене вашлиймаш лиеш.

Школ администраций.

Ик-кок увертарымашым колыштына.

V. Иктешлымаш. «Чын але чын огыл»

1. Предметын палыжым  ончыктышо мутым чот мут маныт.  

2. Чот мут –влак мыняр? мынярымше?  могай?  йодышлан вашмутым пуат.

3. Предметын мыняр улмыжым да числам ончыктышо чот мутым радам чот мут маныт. Шотлымо чот мут мыняр? йодышлан вашмутым пуа.  

4. Чот мут числам ончыктымо годым тÿрлö член лиеш.    

5.Шотлымо годым предметын радамжым ончыктышо чот мутым радам чот мут маныт, могай? мынярымше? йодышлан вашмутым пуа.  

6.Чот мут именительный падежыште шогышо лÿм мут дене пырля каласалтмыж годым предложенийыште подлежащий лиеш.

7. 200 гыч 900 марте шÿдан чот мут-влак посна возалтыт.

8. Именительный падежыште шогышо лÿм мут дене пырля каласалтмыж годым предложенийыште подлежащий лиеш.

Вашмут:

-, +, -, +, +, +, -, +.

Икте-весыдан пашадам тергыза.

VI. Рефлексий.

“Кок шÿдыр да тыланымаш ” - урокышто паша ыштымым аклена  (кок эн сай  тат да тыланымаш).  Мемнан могай кок пашалан 5 отметкым шындаш лиеш, а мом сайын ышташлан эше тыршаш кӱлеш?

- Йоча-влак,  кузе шонеда, илышыште мыланна чот мут кӱлыт мо? Молан?

- Школышто могай предмет-влак  чот мутым йöратат?

        Чынжымак, илышыште  чот мут чыла вере вашлиялтеш: уремыштат, газетыштат, кевытыштат, автобус расписанийыштат. Чот мут нерген тунемаш, палаш кӱлеш да возымаштат, кутырымаштат тудым чын кучылт моштыман. Чот мут нерген ойна але умбакыже шуйна. Мый ӱшанен кодам, таче те чот мут нерген эше шукырак пален налаш кумылаҥда. Йоча-влак, таче ме урокышто  «Икте - чылан верч, чылан - икте верч» калыкмутлан келшышын пашам ыштышна мо? Кузе шонеда?

VII. Мöҥгысö паша.

1 вариант -  чот мутан калыкмутым возен толаш.

2 вариант – чот мутан кӱэмалтше ойсавыртышым возен толаш.

Паша: шотлымо але радам чот мут- палемдаш, предложенийын могай членже лиеш, ончыкташ.