Сибгат Хәкимнең “Бакчачылар” поэмасын анализлау
план-конспект урока (7 класс)

Татар әдәбияты дәресенә план һәм конспект

ТЕМА: Сибгат Хәкимнең “Бакчачылар” поэмасын анализлау

7 нче сыйныф

“____ ” _______________ 2021 ел                                                               

Казан – 2021

I. Дәреснең максатлары:

1) Фәнни: Сибгат Хәкимнең “Бакчачылар” поэмасын анализлау;

2) Коммуникатив: укучыларның сәнгатьле уку һәм сөйләм күнекмәләрен үстерү, парларда һәм күмәк эшли белү, әңгәмәдәшеңнең  фикерен тыңлый һәм бердәм эшчәнлектә уртак нәтиҗәгә килә белү күнекмәләрен булдыру;

3) Тәрбияви: укучыларда туган якка хөрмәт, кешелеклелек , миһербанлылык хисләре тәрбияләү.

II. Бурычлары:

1. Анализлый, чагыштыра, мисаллар китерә, дәлилли, нәтиҗә ясый белергә өйрәтү;
2. Уку мәсьәләсен билгели һәм әйтә белү, үз эшен һәм иптәшләренең җавапларын гадел бәяли белергә өйрәтү;
3. Сөйләм культурасын үстерү.

III. Принциплары:

1. Дидактик принциплар: күрсәтмәлелек, уку-укыту барышының тәрбияви характерда булуы;
2. Гомумметодик принциплар: коммуникатив, ситуатив-тематик принциплар.

IV. Уку-укыту ысуллары: өлешчә эзләнү, күрсәтү-аңлату.

V. Укыту алымнары: парларда эш, төркемнәрдә эш, такта белән эшләү.

VI. Дәреснең төре: яңа теманы өйрәтү дәресе.

VII. Җиһазлау:

1) Күрсәтү материалы: белемнәрен актуальләштерү өчен биремнәр, Сибгат Хәким иҗаты буенча мәгълүмат, уку эшчәнлеген оештыру буенча план;

2) Тарату материалы: уку эшчәнлеген оештыру өчен биремнәр;

Өстәмә: Презентация күрсәтү өчен проектор, экран, ноутбук, такта.

3. Дәреслек: 7 нче сыйныф өчен Хәсәнова Ф. Ф. тарафыннан төзелгән дәреслек (Казан: Мәгариф-Вакыт нәшрияты, 2014)

                                 Дәреснең этаплары

I. Мотивлаштыру-ориентлаштыру:

- исәнләшү, укучыларга хәерле көн теләп, дәресне башлау,

- психологик уңай хәләт тудыру;

II.  Актуальләштерү

• өй эшен тикшерү;
• үткән темаларны кабатлау.

        III. Яңа теманы аңлату:

- “Бакчачылар” поэмасы өстендә эш;

- сорауларга җавап.

IV. Яңа белем һәм күнекмәләрне ныгыту:

• төркемнәрдә эш;
• әсәрнең төп геройларын барлау, конфликтын билгеләү
• тест эшләү.

 V. Йомгаклау:

• нәтиҗәләр ясау;
• билгеләр кую;
• өй эшен аңлату.

                                                  Дәрес барышы

1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру.

Укытучы: Исәнмесез укучылар, хәерле көн барыгызга да!

Укучы: Хәерле көн! Исәнмесез!

Укытучы: Барыгыз да җыйналып беттегезме?

Укучы: Әйе, җыйналып беттек.

Укытучы: Димәк, әдәбият дәресен башлап җибәрәбез. Белемебезне бүген бонуслар белән бәяләрбез. Һәр дөрес җавапка бер бонус бирелә. Аларны без дәрес ахырында билгеләргә әйләндерербез.

Бүген дәрестә кемнәр юк?

Укучы: (укучылар җавабы).

2. Актуальләштерү.

Укытучы: Укучылар, узган дәрестә без сезнең белән Сибгат Хәким иҗаты белән таныша башладык, шулай бит?

Укучы: Әйе, шулай.

Укытучы: Сезгә өй эшенә ни бирелгән иде?

Укучы: Сибгат Хәким иҗатын кабатларга, “Бакчачылар” поэмасын

укып бетереп, анализларга әзерләнергә.

Укытучы: Башта белемнәрне тикшереп алыйк. Экраннан бергә-бергә сорауларга җавап бирик.

1) С.Хәким ничәнче елда туган?

А)1910

Б)1911

В)1912

2)Күлле Киме Татарстанның кайсы районындагы авыл?

А)Арча

Б)Әтнә

В)Биектау.

3) Кайсы шигырь С.Хәкимнеке түгел?

А) “Урман кызы”

Б)”Фазыл чишмәсе”

В) ”Юксыну”

III.  Яңа теманы аңлату.

 Укытучы: Сибгат Хәкимнең исемен атау белән минем күз алдыма авыл табигате һәм аның эшчән кешеләре килеп баса. Алмагачлар, чияләр, шомыртлар, җиләк-җимешләр үсеп, тирә-ягыбыз матур булсын өчен иң кирәкле шарт , сезнеңчә, ул нәрсә?

Укучы: Бакча.

Укытучы: Ә бакчаны кем карый?

Укучы: Бакчачы.

Укытучы: Дөрес. Димәк, бүген без Сибгат ага Хәкимнең “Бакчачылар” поэмасы өстендә эшләрбез. Барыгыз да укып бетереп килдеме?

Укучы: Әйе, укып бетердек.

Укытучы: Бакчачылар” поэмасының үзәк персонажы кем? Аңа нинди характеристика бирер идегез?

Укучы: “Бакчачылар” поэмасының үзәк персонажы Сәлим, табигате, таланты белән бакчачы булып туган. Аның бөтен хыялы Зәй буйларына алмагачлар утырту, аны тагын да ямьләндерү.

Укытучы: Укучылар, ә сез ничек уйлыйсыз, әлеге образның үзенчәлеге нидә?

Укучы: Бакчачы Сәлим образы безнең алга лирик-романтик табигатьле, шигъри күңелле кеше булып баса. Аның бар омтылышы сугышка каршы юнәлтелгән: җирдә бакчалар үстерү өчен тырышып йөрүе исә совет гаскәрләренең җиңүле алга барулары белән бәйләп бирелә.

Укытучы: Ничек уйлыйсыз: тормышта чынлап та шундый хәл булганмы, әллә бу хәлләр уйлап чыгарылганмы?

Укучы: (укучылар җавабы).

Укытучы: Вакыйгаларда катнашучыларны санап чыгыгыз, нинди образлар үзара бәйләнгән?

Укучы: Сәлим, Зөхрә, Марина, райком председателе, бригадир һ.б.

IV. Яңа белем һәм күнекмәләрне ныгыту.

Укытучы: Укучылар, хәзер төркемнәрдә эшлик. Өч төркемгз бүленәбез. Әсәрнең эчтәлегенә таянып, тезислар язабыз.

Укучы: 1. Фронтта “кызу эш өсте”, Совет гаскәрләре немец армиясен җиңеп алга баралар, җиңү яулауга таба юл алганнар;

2. Тылда да көзге урак өсте, икмәкләрне җыялар, кыр, басу-бакчаларда өлгергән уңыш җыела.

3. Сәлимнең кызы Украина фронтында, ә Марина шул яклардан, Сәлим белән беррәттән тырышып эшли.

4. Көчле давылдан соң алмагачларга зыян килә, ә Сәлимнәр бердәнбер кызларына “похоронка” алалар, һ.б.

Укытучы: Ә хәзер, укучылар, поэманың эчтәлегенә әйләнеп кайтыйк. Игътибар иткәнсездер, әсәр ике зур вакыйгадан тора һәм алар әсәрне ике өлешкә бүлә сыман. Нинди вакыйгалар ул? Поэманы нинди ике өлешкә бүлергә мөмкин?

Укучы: (Вакыйгалар әйтелә, поэма ике өлешкә бүленә, исемнәр куела).

Укытучы: Кеше хезмәтенең җиңүе булып тау битендә алмагачлар үсте, корыган җирдә бакча пәйда булды. Поэма шушы урында тәмамлана кебек, тик укучы риза түгел. Ул хаклы. Без көткән үзәк драма, конфликт юк. Нәрсә ул конфликт ?

(Конфликтның билгеләмәсе искә төшерелә)

Укучы: Конфликт (латинча бәрелеш) – матур әдәбият әсәрләрендә катнашучы кешеләрнең көрәшләре нигезендә ятучы каршылык, бәрелеш.

Укытучы. Әсәрдә конфликт бармы?

Укучы: Әйе, конфликт бар, әмма ул 2 төрле: 1) драматик конфликт: сугыш бара, бәрелешләр үлемгә кадәр барып җитә, ә 2) шәхесләр арасында (Сәлим, һәм бригадир, питомникның эшен туктатырга ди). Монда кискен конфликт, көрәш юк. Ә поэманың төп сыйфаты кискен драматизм, конфликт.

Укытучы: Икенче өлештә конфликт бармы?

Укучы: Әйе, бар.

Укытучы: Әйе, бакчачының зур көч куеп үстергән бакчасы тау буеның яме булып тора. Тик бер көнне көтмәгәндә давыл килә, чиләкләп коеп яңгыр ява, җил-давыл кузгала, алмагачлар шартлап сына, көчле агым яшь үсентеләрне юып алып китә, буа буыла, хәтәр минутлар җитә, авыл халкы, ярдәмгә килә, кырдагы тракторлар канау казый ...

Укучылар, күргәнегезчә, кискен конфликт икенче өлештә. Тагын конфликт бармы?

Укучы: Табигать белән кеше арасында конфликт бар.

Укытучы: Әйе, дөрес. Икенче өлештәге конфликтны бакчачы башкача хәл итә ала идеме? Тексттан табыгыз.

Укучы: (Тексттан юллар белән дәлилләнә).

Укытучы: Ләкин бакчачы үзенчә хәл итә, ярдәмгә авылдашлары килә. Авыр вакытта һәрчак бер-береңә ярдәм итәргә кирәк

Укытучы: Автор бу әсәре белән безгә ни әйтергә теләгән? Сүз монда бакчачы һәм алмагачлар турында гына барамы? (Укучыларның җаваплары тыңлана)

Укытучы: Әлеге әсәрдә сүз бакчачы турында гына барамы?

Укучы: Монда сүз бакчачы, агачлар турында гына бармый. Шагыйрь поэмада кешелеклелек идеяләре күтәрә. С.Хәким безгә матурлык һәм кеше, кеше һәм табигать, хис һәм акыл, кеше даны хакында тәэсирле итеп сөйләп бирә. Матурлык булган җирдә явызлык та яши. Матурлыкны саклыйм дисәң – явызлыкка каршы аяусыз көрәш ач. Матурлык сөйгән кеше явызлык белән көрәшергә өйрәнергә тиеш.

Укытучы: Дөрес, укучылар, килешәм. Ә хәзер, дәрескә йомгак ясау өчен, кечкенә генә тест эшләп алыйк.

Тикшерү эше (тест):

1. С.Хәкимнең “Бакчачылар” поэмасы ничәнче елда язылып бетә?

А) 1952

Б) 1957

В) 1953

2. “Бакчачы” сүзенең рус теленә тәрҗемәсе.

А) колхозник

Б) садовник

В) капалка

3. Баш геройның исеме ничек?

А) Шамил

Б) Хәлим

В) Сәлим

4. Поэмада аталган авыл исеме?

А) Иштуган

Б) Бертуган

В) Күлле Киме

5. Питомник сүзен ничек аңлыйсыз?

А) Этләр үрчетә торган урын

Б) Яшь агачлар үстерә торган урын

В) Алмагач үстерү остасы

VI. Йомгаклау.

Укытучы: Укучылар, бүгенге дәрестә без нинди яңа мәгълүмат алдык?

Укучы: Сибгат Хәкимнең “Бакчачылар” поэмасын анализладык.

Укытучы: Әйе. С.Хәкимне без бер дә икеләнмичә туган ягын чын күңелдән яратучы шагыйрь дип әйтә алабыз. Ул халыкчан, шул халыкчанлык ул - халык күңеленә, аңына чыкмас өчен керә алу шигырендәге хисләрне башкаларда да уяту.

Укытучы: Бүгенге дәрес безне нәрсәгә өйрәтте?

Укучы: Шагыйрьләрнең туган якка, аның табигатенә мәхәббәте турында өйрәтте.

Укытучы: Укучылар, сезгә өч төрле өй эше тәкъдим итәм. Сайлап алабыз.

1) 121- 124нче битләрне сәнгатьле итеп укырга.

2) Хезмәт, хөрмәт, кешелеклелек турында биш мәкаль язып килергә.

3) Бакчачылар турында бер шигырь табып килергә.

Безнең дәрес тәмам, сау булыгыз!