"Долан дуңһра" марһан
методическая разработка (5, 6, 7, 8, 9 класс)

Муниципальн дунд сурһулин бюджетн бүрдәмҗ

«Элстин 21-гч тойгта дунд школ»

«ДОЛАН  ДУҢҺРА» марһан

Овьянова Валентина Владимировна,

хальмг келнә болн утх зокъялын багш

Элст, 2022

«ДОЛАН  ДУҢҺРА» марһан

Күсл:  хальмг улсин амн урн үгин зөөрин туск медрлинь  шалһлһн;   

           сурһульчнрин медрлинь гүүдүлх;  баатрльг дуулвр «Җаңһрар» соньмсдг,  

           эврәннь ухани көрңгән байҗадг уха заах.

Дөңцлмүд: презентац, В. А. Фаворскийин зургуд.

Белдврин көдлмш:

         «Җаңһрин» тасрха айслулҗ умшдг, хальмг дуд дуулдг күүкд белдх.

        Нааднд хойр баг күүкд орлцҗана. Күүкдт герин даалһвр урдаснь ѳггднә:            

        багин нер,эмблем болн дуудвр белдх. Наад давулҗах орм Җаңһрин    

        баатрмудын андһарин, Бумбин орна магталын үгмүдәр, «Җаңһрин»  

        зургудар кеерүлгднә. Цуг марһаг жюрин гешүд шалһна. Ширә деер «Долан  

        дуңһра» гидг наадна шалһлһна цаасн кевтнә.

_____________________________________________________________________

МАРҺАНА ЙОВУД

Марһан болҗах өрәд «Җаңһр» соңсгдна.

Айта «Җаңһрин» «Эклцин» тасрха умшна.

Бадма: Ээҗин белгин эңкр «Җаңһрин»

Халх болһнь хаврин янзта -

Көк теңгртә, ноһан өвстә,

Шар нарта, цаһан сарта.

Эн дегтрт оньдин сәәхн,

Эн дегтрт орад бәәхнь.

Бичкн дегтрт багтсн болнав,

            Богд Җаңһрт бийән әдлцүлнәв, - гиҗ Хальмг улсин шүлгч Санҗин Николай «Җаңһрин» тускар бичсмн.

Айта: Мендвт, аав-ээҗнр, ахнр-дүүнр! Ширә эргәд сууцхатн, эндр мадн хальмг улсин баатрльг дуулвр «Җаңһрт» нерәдсн «Долан дуңһра» гидг келмрчнрин марһа давулхвидн. Марһанд 6-гч классин сурһульчнр орлцҗана.

Бадм: Эндр нанта эн марһана йовуд давулҗахнь – Хальмг Таңһчин «Уйн наста җаңһрч» гидг әңгин дииләч, балһсна «Җаңһрин ачнр» гидг марһана «Келмрч» гидг әңгин дииләч, 10 классин сурһульч – Манҗин Айта.

Айта: Мана школын билгтнрин негнь – Хальмг Таңһчин, хотл балһсна олн марһана дииләч, орлцач, келхләрн, уснд өрм бәәлһм, соңсулхларн, күүнә чееҗ сарулдулм келдг, 11 классин сурһульч – Довуна Бадм.

Бадм: Жюрин гешүд – Хальмг келнә багшнр Марсунова Р. Н., Бембеева Н.В., Элстин 21-гч тойгта школын президент, Таңһчин болн балһсна үүдәлтин марһана орлцач - Додаева Данара, 10 классин сурһульч.

Айта: Эңкр бичкдүд, экләд җирв хайхмн. 6 «а», «б», «в», «г», «д» классин багмудын һардачнр, нойдуд нааран өөрдтн.

Бадм: Наадх багмудын даран (Баг болһна хәрү өгх диг-дарань аһрусна хурдарнь йилһгднә).    

            Хамгин хурдн аң – гөрәсн, тегәд түрүн болж хәрү өгхнь - __ баг, _ класс. Мөрн, 2-гчнь - __ баг, _ класс. Үкр, 3-гчнь -  __ баг, _ класс.                    Темән, 4-гчнь -  __ баг, _ класс.  Хөн, 5-гчнь - __ баг, _ класс.

Айта: Нә, ода марһаһан эклхмн. Күүкд тадн белн болвт?  Түрүн болҗ ____             баг эклх.  

Бадм: Даалһвр чикәр күцәсн баг нег шаһаһар (балл) ачлгдна. Шаһа олар шүүҗ авсн баг нааднд диилвр бәрнә.

(Цааранднь презентацар көдлх)

Бадм: Мана марһанд цуг багмуд бәәсн чидлән өгәд орлцв. Ода мана жюрин гешүд селвлцх, мадн болхла, дорас өсч йовх үйнрин билг-эрдмлә таньлдый.

Айта: Мана 6-гч классин сурһульчнр билгтә бичкдүд. Эдн эврәннь билг-эрдмәрн мадниг байрлулх саната.

Бадм: 6-гч б классин сурһульчнр хальмг улсин би биилхдән муурхш. «Шарка-Барка» би Накохов Георгий, Оголов Миңъян, Манҗин Артур биилҗәнә.

«Шарка-Барка» би

Айта: Хальмг Таңһчин «Аавин байруш» марһана түрүн вице-мисс – Борисенко Милана. Милана – «Веснушки» гидг бииһин ансамбльд биилнә. Эндр маднд Хальмг Таңһчиннь йиртмҗд нерәдсн йөрәл келҗ өгх.

 Хальмг Таңһчин йиртмҗд нерәдсн йөрәл

Бадм: Мана марһанд цуг багмуд бәәсн чидлән өгәд орлцв. Ашинь һарһлһна төлә Марсунова Раиса Николаевнад үг өгчәнәвидн.

Марсунова Раиса Николаевна

Айта: Эндр мадн хальмг келмрчнр дунд «Долан дуңһра» гидг марһа  

           давулувидн. Марһанд  диилвр  бәрсн, орлцсн цуг багмуд һашгудар  

           Хальмг келнә болн утх зокъялын долан хонгин ашт ачлгдх.

Бадм: Цевр аһарта теегтән

Цуһар җирһәд йовий,

Бум, сай бүләрн

Бумбин орнаһар җирһий!

Орн-нутгиннь тѳр

Оларн негдәд күцәй!

Һазр-усан шинрүлҗ,

Һавшун кевәр сурий!

Олзлгдсн утх зокъял

1. Альбом. Мир эпоса. О работе В.А.Фаворского над «Джангаром» и его поездке в Калмыкию. Элиста: ККИ, 1992г.
2. Калмыцкая литература: Книга-хрестоматия для 6 кл. общеобразовательных учреждений./ авт.-сост. Е.И.Манджиева.-Элиста: АУ РК «Издательский Дом «Герел», 2012 г.
3. Калмыцкие пословицы и загадки. Сост. Б. Д. Букшаев, И. М. Мацаков. На калм. языке. 2-е издание.-Элиста: ККИ, 1982г.
4. Калмыцко-русский словарь. Под ред. Б. Д. Муниева, М., «Русский язык», 1977г.
5. Н. Д. Санджиев «Небесный лук», ММРИП «Ботхн», 1991 г.
6. Н.Ц.Биткеев «Джангарчи», ККИ, Элиста, 1983 г.

Презентац

Дахуль

                             ЗАР. – ОБЪЯВЛЕНИЕ.

      Хальмг улсин җиндмн болсн баатрльг дуулвр “Җаңһрт” нерәдсн “Долан дунһра” гидг марһан зарлгдҗана.

Орлцҗахнь: 6-гч классмудын багмуд (нойн (һардач), нерн, дуудвр, эмблем)

6 а кл. – классин һардач Мулаев О.В.,

6 б кл. – классин һардач Дорджиева Н.В.,

6 в кл. – классин һардач Санджиева Л.Г.,

6 г кл. – классин һардач Убушаева С.А.,

6 д кл. – классин һардач Очирова Е.Г.

2017 җилин бар сарин 7, 8-гч кичәл, 28-гч өрә

“Долан дуңһра” гидг наадна шалһлһна цаасн

Жюрин гешүд:                            ___________________________

                                                    ___________________________

                                                      ___________________________