“Шүрәле эзе буенча” (дәрес-маҗара)
план-конспект урока (5 класс)

“Шүрәле эзе буйлап” (дәрес-маҗара)                              

5нче сыйныфның татар төркеме өчен Г.Тукай иҗатын өйрәнүгә йомгак ясау дәресе эшкәртмәсе.     

       Максатлар: 1. Укучыларның бөек татар шагыйре Г.Тукай иҗатын белү дәрәҗәсен тикшерү, бәяләү.  2. Укучыларның стандарт булмаган ситуациядә югалып калмау, эзлекле фикерли белү,  командада эшли белү сәләтләрен үстерү. 3. Татар әдәбиятына, фольклорына мәхәббәт, горурлык хисләре тәрбияләү.                                                                                                                                                              Җиһазлау: китаплар күргәзмәсе, Г.Тукай иҗатына багышланган конкурс стенды- укучылар рәсемнәре; Г.Тукай сүзләренә язылган “Туган авыл”җыры язмасы, шомлы музыка, “Туган тел” язмасы;  декорацияләр: су (зәңгәр тукыма), басма (2 такта), куаклар; татар авылы күренеше; кара урман куренеше.                                                                                                                                                               Катнашалар: Бала белән Күбәләк, бүреләр, Албасты, Җен һәм Убыр, Су анасы,  түбәтәйле Малай һәм Маэмай, Былтыр, Шүрәлеләр. Рольләрдә югары сыйныф укучылары.  

(Сыйныфта тыныч кына “Туган авыл” җыры яңгырый. Укытучы дәресне башлап җибәрә).                      

 – Исәмесез, укучылар. Утырыгыз.                                                                                                                             – Сыйныфта кемнәр юк?                                                                                                                                             - Дәресне башлыйбыз. Бүген без бөек татар шагыйре Г.Тукай иҗатытын өйрәнүгә йомгак ясыйбыз. (Сыйныфка түбәтәй кигән малай һәм маэмай йөгереп керәләр):                                                                   - Исәнмесез, апа! Исәнмесез, дуслар! Шүрәле кояшны капларга тели, аны туктатырга кирәк!  (Бүлмәгә хат очып керә, укытучы хатны ачып кычкырып укый):                                                                            Кешеләр хәзер карурман эченә кермиләр. Утынны качып кисүче юк, урман читеннән кисеп китәләр. Безгә күңелсез. Без караңгыда гына эш итәбез. Шуңа күрә бөтен җирне караңгылыкка күмәргә булдык. Урманнан чыгып, кешеләр белән кети-кети уйнар өчен. Шуңа без, шүрәлеләр, кояшны урлаячакбыз һәм каплаячакбыз!                                                                Маэмай: Кояш күктә, ә аның кайда йоклаганын шүрәле белмидер.                                                                                    (Коридордан тавыш ишетелә, Шүрәле тавышы):                                                                                                                    Һималая тау өстендә алтын бишек                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Кояш йоклый һәр кич саен шунда төшеп. Ха-ха-ха-ха-ха!                                                                                                               Укытучы:  Бу Шүрәле тавышы. Укучылар, безгә кояшны коткарырга кирәк. Шүрәлене кем туктата алыр микән? Г.Тукайның “Шүрәле” әкият-поэмасында Шүрәлене кем җиңде? (Былтыр исемле егет)                                                                                                                                                                                    Укытучы: Былтыр исемле егетне табарга кирәк. Искә төшерик әле, Былтыр кайда яши? (Кырлай  исемле авылда)                                                                                                                                                        (тук та тук утын ярган тавыш ишетелә)                                                                                                                                              Укытучы:  Сез әзерме, укучылар? Без шушы тавышка барыйк, ул безне батыр егет Былтырга алып чыгачак.                                                                                                                                                                            Маэмай: – Һау-һау, бергә без аны җиңәчәкбез. Берлектә – көч!                                                                  (Укучылар сыйныф бүлмәсеннән чыгалар, коридорда Бала белән Күбәләк әйләнәләр. “Бала белән күбәләк”шигыре сәхнәләштерелә).                                                                                                                      Бала: Исәнмесез, дуслар! Сез безне таныйсызмы? (Әйе. Сез Г.Тукайның “Бала белән күбәләк” шигыреннән)                                                                                                                                                                   Малай: Шүрәлене күрмәдегезме?                                                                                                                                  Маэмай: Ул кояшны урларга тели.Без Былтыр исемле егеткә барабыз.                                                               Күбәләк: Ай-яй! Кояшсыз булмый! Әйдәгез, бергә барыйк, без сезгә юл күрсәтербез. Ә-әнә теге урман аша барасы, су кичәсе бар. Кырлай авылының һәр ягы урман.                                                      (Урман авызында бүреләр көтеп тора)                                                                                                                            Бүре: Урманга керү өчен бирем үтәргә кирәк. Сез Г.Тукай әсәрләрен яхшы беләсезме?        (Бүреләр бер-бер артлы Г.Тукай әсәрләренә иллюстрацияләр күрсәтәләр. Укучылар рәсемнең кайсы әсәргә караган икәнен әйтергә тиешләр).                                                                                                  -  Ярый, Үтегез. Анда сезне көтәләр. (көлешәләр)                                                                                              (Балалар алдына Албасты, Җен һәм Убыр сикереп чыгалар. 2 кешене тотып алалар).                                                                           Албасты:  Мин – Албасты.                                                                                                                                                        Җен: Мин – Җен.                                                                                                                                                                                      Убыр: Ә мин – Убыр! Безнең турыда кайсы шигырьдә әйтелә әле, ә? (“Сабыйга” шигырендә)                                                                                                                                                     - Сорауларга җавап бирсәгез, дусларыгызны җибәрәбез. Сезне дә үткәрербез. Юк икән, алып калачакбыз.                                                                                                                                                                           – Г.Тукай Шүрәлене тагын ничек атый? (Урман сарыгы)                                                                                                                          - “Шүрәле” әкиятендәге батыр утынчының чын исеме ничек? (Егет)                                                                                            - Эш беткәч, нишләргә ярый? (Уйнарга)                                                                                                                                              – “Кызыклы шәкерт”тәге маэмайның исемен атагыз. (Акбай)                                                                                                    Убыр: Бигрәк белемле балалар икән болар. Үткәрәбезме инде хәзер боларны?                                           Җен: Нишлисең инде... Үтегез. Алдыгызда инеш булыр, шунда барыгыз.                                                                                                                                                       Албасты (кулларын уып): Су анасы бар бит әле.                                                                                                                (Инеш (зәңгәр тукыма), уртасында басма үтә (такта), яшел куаклар. Басмада Су анасы утыра).                                                                                         Су анасы: Исәнмесез! Ишеттем, беләм. Әнә Кырлай авылы да күренә. Тик бу әкияти инешне Тукаебыз сүзләренә язылган җырларны җырлап кына үтеп була. Исегезгә төшерегез, сез аларны белергә тиеш. (“Туган тел”, ”Туган авыл”)                                                                                                                            (Биремне уңышлы үтәгәч, “Туган авыл”җыры яңгыгый башлый.  Бала белән Күбәләк тә әйләнә-әйләнә уйный башлыйлар. Утын ярган тавыш ишетелә, барысы да шул якка (кабинетка) юнәләләр).                                                                                                                                                                                                                                                                      (Авыл куренеше. Авыл йорты тора. Былтыр утын өя. Исәнләшәләр. Йомышларын әйтәләр.)          Малай: Былтыр, шүрәлеләр кояшны урларга тели. Аларны туктатырга кирәк!                                                 Былтыр: Без ул аңгыра урман сарыгын хәйлә белән алырбыз. Әйдәгез тизрәк! Урманга!                                 (Икенче бер кабинетта урман куренеше. Шомлы музыка яңгырый. Рюкзак аскан Шүрәле бүрәнәгә утырган, калганнары аның тирәли басканнар. Былтырны күргәч, Шүрәле курка төшә).                     Шүрәле: Син дә мондамы? Ник килдең?                                                                                                                    Былтыр: Көч сынашыйк дим. Без җиңсәк, сез кояшны каплау уегыздан кайтасыз.                               Шүрәле: Синең белән көч сынашмыйм мин, (балаларга күрсәтеп) болар белән сүз куям. Безнең Тукаебыз әсәрләрен яхшы беләләр микән?                                                                                                                        Җен, Албасты һәм Убыр: Беләләр, беләләр, бик яхшы беләләр...                                                                   Шүрәле:Туктагыз әле! Ишетеп кенә кем дә белә. Ятларга кушканны ятладылар микән? (Озын бармаклары белән уйнаклап, балалар яныннан йөртеп чыга). Шушы өзекләрдә төшеп калган сүзләрне язып чыгыгыз.                                                                                                                                         Күбәләк: Киңәшле эш таркалмас, дип әйтәме халык. Бергә-бергә эшлик әле.                                                            (Тактада өзекләр китерелгән):                                                                                                                                              Безнең Гали бигрәк тату кәҗә белән,                                                                                                                     Менә кәҗә карап тора тәрәзәдән.                                                                                                                                                      Гали аны чирәм белән кунак итә,                                                                                                                                       Кәҗә рәхмәт укый:    . . .   селкетә. (“Гали белән кәҗә”)                                                                                                                                           

Әткәй, әнкәй, мин, апай, әби, бабай һәм бер песи-                                                                                                                                                                      Безнең өйдә без җидәү: безнең    . . .     – җиденчесе. (“Безнең гаилә”)  

И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мөкаддәс нәрсә –эш.                                                                                                                                                         . . .    . . .   һәрвакытта бик юмарт китрер җимеш. (“Эшкә өндәү”)

Син үс әле һәм укы күп, шунда аңларсың барын,                                                                                            Мәгърифәт нуры ачар күп нәрсәләрнең ялганын.  (“   . . .   ”)                                                                                              Шүрәле:Авыррак бирем дә бар бездә. Г.Тукайның берәр шигырен яттан сөйләсеннәр!                                   ( укучылар биремне үти)                                                                                                                                                  Былтыр (Шүрәлегә):  Укучылар биремнәрне үтәделәр. Сүзеңдә тотырга кирәк!                                   Шүрәле: Ярый, ярый! Килештек. Без бит сезне дуслашырга дип чакырдык. Безне һәммәбезне бөек иҗатчыбыз Г.Тукайга, туган телебезгә мәхәббәт берләштерә. Тату булыйк, бердәм булыйк!    (“Туган тел” яңгырый, геройлар кушылып җырлыйлар).                                                                                      (Укытучы дәрескә йомгак ясый).