Аутентик текстлар белән эш
учебно-методический материал

Мастер класс темасы: рус телле аудиториядә аутентик текстлар белән эш алымнары

Максат: аутентик текстлар аша җанлы сөйләм оештыру.

Дәрес барышы

Хәерле кич, хөрмәтле коллегалар. Бүген без рус телле аудиториядә аутентик текстлар белән эш алымнары турында сөйләшербез. Теманың бирелешендә сезгә барлык сүзләр дә аңлашыламы? Нәрсә соң ул – аутентик текст?

        В переводе с английского «аутентичный» означает «естественный». Аутентичным традиционно принято считать текст, который не был изначально предназначен для учебных целей, текст, написанный для носителей языка носителями этого языка. В последние годы проблеме аутентичности в педагогике обучения иностранному языку, в том числе татарскому уделяется большое внимание.

 Аутентичные тексты должны отвечать определенным требованиям. К таким требованиям относятся: использование аутентичной лексики, фразеологии и грамматики, связность текста, адекватность используемых средств в предлагаемой ситуации, естественность этой ситуации, отражение особенностей культуры и национальной ментальности носителей языка, информативная и эмоциональная насыщенность и др.

С целью облегчения работы учащимся можно предложить следующую инструкцию, которая возможно поможет облегчить понимание текста в целом:
1. Прочесть заголовок, бегло просмотреть текст и попытаться определить по нему основную мысль текста, о чем или о ком идет речь.
2. Внимательно изучить до- или послетекстовые задания, которые помогут понять его

содержание.
3. Найти в тексте слова, сходные с русскими, которые можно понять без перевода.
4. Прочесть весь текст, не обращая внимания на незнакомые слова и другие языковые
трудности. Постараться представить себе его общее содержание.
5. Прочитать текст еще раз, не прибегая к словарю в поисках значения каждого слова. Постараться догадаться о его значении по контексту.
6. Обращаться к словарю только в том случае, когда незнакомые слова мешают понять общий смысл текста.
7. Мысленно представить себе общее содержание прочитанного текста. Выделить для себя ту новую информацию, которую извлекли в процессе чтения.
8. Постараться представить себе свой «собственный текст», основанный на полученных сведениях. Соотнести свой текст с имеющимися знаниями и отметить для себя то, чем они дополнились.

Перед началом чтения я провожу подготовительную работу: 
а) упражнения в работе с заглавием текста:
- внимательно прочитать заглавие текста и выделить в нем ключевое слово (чаще всего оно выражается существительным);
- перевести заглавие и ответить на вопросы; 
- придумать заглавие, которым можно объединить три названных факта;
б) при анализе новых слов:
- просмотреть текст и обратить внимание на то, как часто встречается выделенное вами доминирующее слово заглавия в тексте;
- найти слова-заменители для доминирующего слова и всего заглавия в тексте;
- по какому слову можно определить, что это информация о ...?
в) прогнозируем содержание текста:
- прочтите заглавие и скажите, о чем, о ком, по вашему мнению, будет идти речь в тексте; - по какому слову заглавия можно установить, что речь идет о ...?
- прочтите заглавие и скажите в чем, по вашему мнению, состоит основное содержание текста;
- какое словосочетание наводит на мысль, что ...?
     Таким образом, вся работа над чтением аутентичного текста делится на два этапа. На первом этапе я использую упражнения, которые помогают ученикам снять лексические и грамматические трудности, встречающиеся в тексте. Задача этого этапа – пробудить у учащихся желание познакомиться с текстом. При этом особое внимание уделяется развитию умений правильно пользоваться словарем для определения или уточнения значения незнакомых слов. Для этого используются упражнения на определение состава слова, образование новых слов, повторяется грамматический материал и др. 
      На втором этапе, знакомясь с текстом, учащиеся выделяют первичные опорные элементы. Это всегда знакомые им из предыдущего опыта слова и выражения, нахождение которых в незнакомом материале имеет психологический эффект и позволяет подвести учащихся к восприятию новых элементов через уже известные им и тем самым помочь им постепенно подойти к пониманию текста. Работа с элементами нового текста – это пограничная зона между этапом ознакомления и построения смысла. Задания, сформулированные в этой части, относятся только к знакомым учащимся словам и выражениям. Поэтому учащиеся могут, пробежав глазами, выбрать из текста заданные им элементы (имена собственные, числительные, интернациональные слова), опираясь на формальные признаки и не задумываясь об их значении для данного текста. Выполнение этих заданий в дальнейшем должно помочь учащимся лучше, полнее раскрыть смысл именно данного конкретного текста. Построение смысла продолжается посредством освоения новых элементов текста.

        Видов упражнений по содержанию текста много. Вот некоторые из них: 
- выбрать заголовок из некоторых вариантов;
- перевести на родной язык некоторые предложения;
-дополнить выбранные мной предложения недостающими словами из текста;
- поставить вопросы к тексту;
- тестовые задания по содержанию;
- выбрать предложения, которые относятся к содержанию текста или же наоборот, выбрать «неправильные» предложения;
- распределить предложения по мере развития действия в тексте;
- выписать всю необходимую информацию о действующих лицах (можно это сделать и в форме таблицы). 
На этапе усвоения учащиеся тренируются в употреблении новых лексических единиц, грамматических явлений. Учащимся предлагается ответить на несколько общих вопросов по содержанию текста. Целью последнего этапа является формирование навыков и умений смысловой переработки текста. Предполагается развитие инициативности говорения: умения расспрашивать, задавать вопросы, искать более детальную информацию в тексте.
Для дальнейшего закрепления материала и мотивации творческой работы учащихся применяются продуктивно-творческие упражнения, а также всевозможные ролевые ситуативные игры. Задания носят коммуникативный характер.

Методик әдәбиятта күрсәтелгәнчә, текстны өйрәнү өч этаптан тора: текст алды, текст этабы һәм тексттан соңгы этап. Без текст этабына һәм тексттан соңгы этапка  тукталырбыз.

Укучылар текстны беркадәр лингвистик яктан кабул итәргә әзерләнгәч, текст этабына күчәргә мөмкин. Бу дәресләрдә, нигездә, турыдан-туры текстны уку, текст өстендә эшләү буенча күнегүләр системасы өстенлек итә. Мондый дәресләрдә алда өйрәнелгән лексика һәм грамматика турыдан-туры текст аша кабатлана, төрле бәйләнешләргә керә, ягъни лингвистик материалны сөйләмдә куллану камилләшә.

Тексттан соң булган этапта текст эчтәлеге һәм аңа салынган әхлакый проблема буенча диалогик-монологик сөйләмгә чыгу дәресләре оештырыла. Дәрес типлары да диалогик-монологик сөйләм дәресләре дип атала. Бу дәресләрдә тексттагы лексик-грамматик материал сөйләмдә мөстәкыйль кулланылу дәрәҗәсенә җиткерелә, укучылар материал эчтәлеге буенча спонтан сөйләм этабына чыгалар.

 Текст белән эшләргә өйрәтү өчен тексттан соң авыр булмаган, әмма барыбер текстка мөрәҗәгать иттерә торган күнегүләр файдалы. Аутентик текстлар аралашуга чыгарырга тиеш. Еш кына бу очракта дәреслекләрдә текст буенча сораулар гына күзәтелә. Без түбәндәге  мисаллар ярдәмендә эшләп алыйк.

Текст алды этабы. (15-20 минутка кадәр)

1. Экспозиция. Лексик материал белән таныштыру.  Сөйләшү, тыңлап аңлау, уку һәм язудан торган сөйләм эшчәнлегенең төрләренә өйрәтү лексикадан башка мөмкин түгел. Шуңа күрә чит телне өйрәнгәндә, телнең лексикасын өйрәнү иң мөһим, иң әһәмиятле өлкә дип санала. Бу этап текстны кабул итәргә әзерли, ягъни текстны өйрәнү өчен балаларда кызыксыну, теләк тудыра. Ул, гадәттә, русча әйтелә. Мәсәлән: “Ребята, мы скоро прочитаем интересный рассказ про рыб , которые посещают школу. А чтоб понять рассказ, мы изучим новые слова”. Дәреснең экспозиция өлеше мәҗбүри элемент, ә аны ничек үткәрү – һәр укытучының иҗат җимеше.

2. Семантизацияләү (сүзнең лексик мәгънәсе өстендә эшләү).

3. Сүзлеккә язу. 

 4. Сүзнең әйтелеше өстендә эш:

— авазлардагы транскрипцион билгеләрне сорау, аларны дөрес әйтү;

— сүзне хор белән, аерым-аерым әйттерү;

— яңа сүзнең җөмлә эчендә дөрес әйтелешенә (яңгырашына) ирешү;

— дөрес әйтелеш белән дөрес булмаган әйтелешне чагыштырып карау;

— яңа сүз булган җавапны таләп итә торган ситуатив күнегүләр белән эшләү.

Яңа сүзләрне тактага транскрипция билгеләре белән язып кую – мәҗбүри эш.

Из жизни рыб

Рыбы укыймы ? Алар бит сөйләшә белмиләр. Юк, алар сөйләшәләр, алар бер-берсен яраталар, обучают , учат .

Ә действительно, балыклар укый. Аларның разные мәктәпләре бар, гимназияләре дә, высшие учебные заведения да бар. Под водой шулай ук мәктәпләр була. Рыбы үз мәктәпләрендә «Физика», « Воды химиясе», « Подводная географиясе», « Рыбак психологиясе», «Кешеләр страна – сухая страна », «Средства предохранения от крючка» кебек дәресләр укыйлар . Анда шулай ук лекцияләр була, аннары лабораторияләрдә разные типы воды белән опыты дә була.

Рыбы-ученые под водой на камнях китапларын язалар, ул китапханәләргә балык-студентлар йөри.

Однако балыклар арасында да лентяи күп, алар укымыйлар, дәресләрен оставляют (пропускают), шуңа күрә попадаются на крючок …

Кайда да укырга кирәк. Знания под водой да кирәкле икән. Укысаң, на крючок не попадешься!(по Лабибу Лерону )

Берсе артык:

1. Балык кеше белән сөйләшә белә.

2. Балык сөйләшми.

3. Балык сүзен кеше аңламый.

1. Су астында балыкларның институтлары бар.

2. Су астында китапханәләр һәм музейлар күп.

3. Балыкларның уку йортлары юк.

1. Укый-яза белгән балык кармакка эләкми.

2. Укый-яза белгән балыклар булмый.

3. Балыклар китаплар укый һәм кешеләр турында әкиятләр сөйли.

Әңгәмә өчен сораулар:

1. Балыклар укыймы?
2. Балыклар сөйләшә беләме?
3. Балыкларның китаплары бармы?
4. Алар яза беләме? Алар ничек яза: куллары юк бит?
5. Алдан кешеләр дә китапханәләрне ташлардан ясаганнар. Сез андый китапханәне күргәнегез бармы?
6. Ничек уйлыйсыз: татар теленме, балык телен өйрәнергә авырракмы?
7. Нинди балыклар кармакка эләгә?
8. Кеше белән балыклар дуслармы?
9. Нигә кеше балыкларны карммакка тота ( ловит )?
10. Сез балык тотарга яратасызмы?

Диалогик, монологик сөйләм  темалары:

Балыкка бару;

Син балык тотарга яратасыңмы?

Балык ризыклары;

Урман җәнлекләре мәктәбе;

Йорт хайваннары мәктәбе.

Ситуатив күнегүләр:

        Попроси папу взять тебя с собой на рыбалку;

        Спроси у друга какую рыбу он любит: речную или морскую;

        Узнай у одноклассника, понравился ли ему рассказ “Балыклар тормышыннан”;

        Пригласите друзей посетить подводную школу.

 Й омгаклау

Без дәресебездә яңа ситуатив-эмоциональ ысулын кушып, шул ук вакытта текст белән эшләүне анализлап киттек. Мондый күнегүләр үзенең катлаулыгына карамастан, кызыклыгы, яңалыгы белән аерылып тора. Бу мисаллар укучыларга тиз рәвештә яңа текстны аңларга,  үзләштерергә булышалар һәм җанлы сөйләмгә чыгаралар.