Буряад литератураар даабаринууд (5-7 -дохи классууд)
олимпиадные задания

Буряад литература (литературоведение)      5 класс

1. Литературна түлэбүүдые хүсэлдүүлэгты. Ямар жанрнууд эпическэ,     шүлэглэмэл, зүжэглэмэл болоноб?

а) эпическэ:

б) шүлэглэмэл:    

в) зүжэглэмэл:

Харюунууд: хөөрөөн, таабари, онтохон, арадай наадан, оньһон үгэ, түүхэлһэн хөөрөөнүүд, туужа, дуун, үльгэр, домог, зүжэг, роман, шүлэг, хошоо үгэ, үгэ андалдаан, ябаган хөөрөөнүүд, жороо үгэнүүд,  тоолуурнууд, ябаган хөөрөөнүүд,

2. Шүлэгэй байгуулга болон уран аргануудаар кроссворд таагты.

                     1

Хажуу тээшээ:

1. Уран зохёолой хэлые баяжуулдаг, шэмэглэдэг арга.
2. Нэгэ юумэнэй шанар ондоо юумэнэй шэнжээр тэмдэглэдэг уран арга.
3. Ямар нэгэ адлирхуу юумэтэй жэшэжэ харуулһан үгэнүүд.
4. Шүлэгэй мүр бүхэнэй үгэнүүдэй һүүлшын абяануудай, үенүүдэй тааралдал.

Дээрэһээ доошоо:

1. Амигүй юумые амитай болгон харуулдаг арга.
2. Шүлэглэмэл зохёолой мүрнүүдые нэгэ адли сагай хэмжээ соо уншадаг ёһо.

3. Ямар жанр  бэ? Бэшэгты.

1) Һургаалгүй аад, бүхы жэл соо бэшэнэ.

2)   Уһанай эхин- булаг, уладай эхин-арад.

3) Талын тарбаган

     Тарган тарбаган

      Тарган тарбаган

       Талын тарбаган.

4) Хушуундаа сагаантай

Хүрин хээр минии

Хухалжархин алдабал даа ургыем...

5) Урдын урда сагта үбгэн хүгшэн хоёр ажаһуудаг байгаа.

6) үндэр хадын саанаһаа

Үүрэй сайтар хатарая,

Үргэн голой хюрууе

Хайлууласа хатарая.

7) Эртын урда сагта,

Элеэ шубуунай дальбараа байха сагта,

Сүмбэр ехэ уулын

Болдогхон байха сагта...

8) Би, ши, энэ, тэрэ,

Тэмээн, ямаан,

 Тэргэ, шарга,

 Арга  хурга,

Таба, арба,

Яба, гара!

9) Баюу, баюу, бааюухан,

Бүүбэй, бүүбэй, бүүбэйхэн,

Баабайн бэрхэ хүбүүхэн

Унтахал даа, унтаха.

Харюунууд (5 класс):

1.  (19 балл)

а) эпическэ: :    хөөрөөн, онтохон,  туужа, домог, роман, ябаган хөөрөөнүүд,  түүхэлһэн хөөрөөнүүд

б) шүлэглэмэл:  таабари, оньһон үгэ, дуун, үльгэр, шүлэг, хошоо үгэ,  жороо үгэнүүд,  тоолуурнууд.

в) зүжэглэмэл: арадай наадан, зүжэг, үгэ андалдаан,  ёохор хатар.  

2.  (6 балл)

Хажуу тээшээ: 1. Эпитет , 2 метафора 3 зэргэсүүлгэ  4  рифмэ

Дээрэһээ доошоо: 1. Олицетворени   2. Ритм

3. (9 балл)

1)таабари (карандаш).

2)   оньһон үгэ

3) жороо үгэ

4) дуун

5) онтохон

6) ёохорой дуун

7) үльгэр

8) тоолуур

9) үлгын дуун

Хамта: 34 балл

Буряад литература (литературоведение)           6  класс

1.     Уран аргануудтайнь шүлэгэй мүрнүүдые холбохо.

1) “Малгайн шэнээн мананшуу”

2) “Галзуурһан борооншье гансата тогтошохо”

3) “Аянгын һомод зуралзаһаар”

 Харюу:    1. Метафора   2. Олицетворени 3. Зэргэсүүлгэ 

2  .  Ойлгосонуудые тайлбарилагты.

1. Ямар нэгэн юумэн тухай һонирхолтой ураар дамжуулһан багашаг хэмжээнэй зохёол

2. Үйлэдэгшэ нюурнуудай зан абари, сэдьхэл бодол элирүүлхын тула үгтэһэн ушаралнуудай һубарил.

3. Өөрөө өөртэеэ хөөрэлдэхэ гү, али зондо хандан хэлэлгэ.

4. Хоёр гү, али хэдэн хүнэй хөөрэлдөөн

5. Монолог диалог хоёрой аргаар бэшэгдэжэ, тайзан дээрэ табигдадаг зохёол.

   Харюу:      1. Сюжет          2. Монолог          3. Рассказ         4. Драма      5. Диалог

3 .Үйлын хүгжэлтын эхилэлтэ, үйлын уялдуулагша, эршэдэлгэ, түгэсхэгшэ – зохёолой юун болоноб?

Харюу: 1. Геройн характеристикэ    2.     Эпизод    3.   Сюжет       4.    Байгаали зураглалга

4. Саашань үргэлжэлүүлэгты. 

5.  Үльгэрнүүд, дуунууд, оньһон ба хошоо үгэнүүд, үреэлнүүд, таабаринууд арадай аман зохёолой ямар түлэбтэ ороноб?

1. Шүлэглэмэл түлэб                      2. Зүжэгэй түлэб                 3. Прозын

6. Хүнэй ажабайдалда хоро һаад ушаруулдаг хүнүүдэй дутуу дундые далда таамаг удхатайгаар наадалжа, шүүмжэлжэ, тобшолол гаргаһан зохёолые ямар зохёол гэдэг бэ?

                        1. Басни                   2. Сатирическэ шүлэг.            3. Новеллэ

7. Энэ хэнэй шүлэгһөө бэ?

“Байгалай уһандал арюун тунгалаг

Басаганай миһэрэлдэл урин налгай буряад хэлэмнай…”

1. Н. Дамдинов              2. Д. Дамбаев             3. Д. Улзытуев

8. Бэе бэеынгээ ажабайдал, ажал хүдэлмэридэ һайн һайханиие хүсэжэ, заабари захяа шүлэглэн хэлэжэ зоригжуулха, баясуулха, урмашуулха заншалые юун гэдэг бэ?

1. Түүрээлгэ      2. Үреэл       3. Оньһон үгэ

9. Амигүй юумые амитай юумэн гү, али хүнэй шэнжэтэй болгожо харуулдаг уран аргые юун гэдэг бэ?

1. Эпитет    2. Метафора     3. Олицетворени

10. Эпическэ тɣлэбэй жанрнуудые зɣбɵɵр заагты:

1.  онтохонууд          2. дуунууд                  3. домогууд

11. Зүжэглэмэл түлэбэй зохеолнуудые нэрлэгты:

                               1.  арадай нааданууд     2.  ɣгэ андалдаан         3.  хɵɵрɵɵнɣɣд

12.  Yлүү  түлэб  элирүүлэгты:

        1. шүлэг             2 үльгэр       3 .оньhон ɣгэ       4. зɣжэг

13. Оньhон үгэнүүдые хүсɵɵжэ бэшэгты.

1…………………., яhаа хухарhан дээрэ.

2. …………………., бидэ гэhэн хамтаараа.

14. Доро ɣгтэhэн хэhэг ямар жанрайб?

                   Таб-таб табгайн дуун

                   Табан жэлэй мэлхэйн дуун.

1. жороо ɣгэ        2.  тоолуур          3. хошоо ɣгэ

Харюунууд (6 клас): 32 балл

1.   а- 3, б- 2, в- 1. 
2. 1-3, 2-1, 3-2, 4-5, 5-4  
3. 3
4. 1-5, 2-3, 3-2, 4-7,5-1,6-10, 7-4,8-9,9-8, 10-6.
5. 1
6. 1
7. 3
8. 2
9. 3
10. 1,3
11. 1, 2
12. 4
13.   1. Нэрээ хухаранхаар   2. Биб гэһэн гансаараа
14. 1

Буряад литература (литературоведение )     7 класс

1. Хэнэй шүлэгһөөб?

«Хүгжэлтэ хэлэеэ хүгжөөхэеэ оролдо,

Хүсэтэй хэлэн лэ, зөөлэн, уян, тодо.

Удхагүй хооһон абяануудые бү холбо,

Уран үгөөрөө хүнүүдэй  зүрхэ доһолго!»

1. Д. Улзытуев
2. Н. Дамдинов
3. Д. Дамбаев

2. «Сэлэнгэ» гэжэ дууе арадай дуун гэжэ тоолодог. Авторыень нэрлэгты.

1. Д. Улзытуев
2. Н. Дамдинов
3. Д. Дамбаев

3. Бэе бэеынгээ ажабайдал, ажал хүдэлмэридэ һайн һайханиие хүсэжэ, заабари захяа шүлэглэн хэлэжэ зоригжуулха, баясуулхэ урмашуулха заншалые юун гэдэг бэ?

1. Түүрээлгэ
2. Үреэл
3. Оньһон үгэ

4. Эдэ зохеонуудай алиниинь домог болоноб?

1. «Үбгэн Жэбжээнэй Мэргэн»
2. «Харалтуур хаан»
3. «Бальжан хатан»

5: Доро ɣгтэhэн бүлэг үгэнүүдые  хоорондонь тааралдуулагты.

6. Бүлэг үгэнүүдые нэгэ үгɵɵр нэрлэгты:

1. Рассказ, туужа, роман - …………

2. П.Дмитриев, А.Тороев, Е.И.Сороковиков-Магай - ……….

3. Таабари, сэсэ буляалдаан, үреэл, үльгэр - …………………..

7. «Аламжа Мэргэн» зохёолой жанр

1)  Поэмэ                        2)    Онтохон                   3) Үльгэр

8.Доро ɣгтэhэн бɣлэг ɣгэнɣɣдые  хоорондонь тааралдуулагты.

          1) Оньhон ɣгэ      1. Тээ тэрэ талын тарбаган.

          2) Хошоо ɣгэ       2. Дүтые хаража, дүрбэ  хонобо.

          3) Таабари            3. Эрхые hуранхаар, бэрхые hура.

          4) Жороо ɣгэ        4. Дохолон галуун добуу тойроо.

                                        5. Хүлэг туруугаараа илгардаг,

                                             Хүн шадабаряараа илгардаг.

9. Бүлэг ɣгэнүүд соо үлүүень заагты.

1) Папа Тушемилов

2) Дамба Дашинимаев

3) Аполлон Тороев

4) Маншуд Эмегенов

10. Бүлэг ɣгэнүүд соо үлүүень заагты.

1) үльгэр

2) онтохон

3) домог

4) миф

11. Ямар хэмжүүртэй шүлэг бэ?

        Тоеон! Шамай поэт

Эгтээ магтаа, бэшээ.

Манай сагай Тоеон-

хɣхюу замай жэшээ.

1) ямб

2) хорей

3) анапест

12. Шүлэг соохи мүр бүхэнэй үеынүүдэй тоонуудай таарадалые юун гэдэг бэ?

1) рифмэ

2) ритм

3) мүрэй hүүл

13. Буряад арадай аман зохёол ямар арадуудай искусствотой холбоотойб?

1) Зүүн зүгэй

2) Дунда Азиин

3) Баруун зүгэй

  14. Хүсэлдүүлэн бэшэгты:

Хүн зоной оршон тойрон тухай мэдэсэ, тэрээнтэй «эбтэйгээр» ажамидаралгаа зохёожо шадабари, оршон тойрондо, байгаалидаа хандаса, арад зоной хараса, hүзэглэлгэ – эдэ бүгэдэ дээрээ … болоно.

15. Космогоническа мифүүд соо газар дэлхэй, хүнэй, hара наранай, одо мүшэдэй, галай бии болоhон тухай болон газарай уhанай эзэд тухай мифүүд илгагдана.

а) тиимэ

б) үгы

16. Теогоническа мифүүд соо бурхан шажанай бии болоhон тухай мифүүд болоно.

а) тиимэ

б) үгы

17. Генеологическа мифүүд соо «хаадууд» гэжэ дүрэ бии.

1) тиимэ

2) үгы

18. Хорёодойн хатанай хубсаhан

1) халюун

2) хун

3) hойр

Харюунууд (7 класс):

1.2

2.3

3 .2

4.3

5.  1-9;  2-2; 3-1; 4-11; 5-6; 6-3; 7-4; 8-10; 9-8; 10-7; 11-8; 12-14; 13-12; 14-15;15-13.

6.

1) эпическэ жанрнууд

2) үльгэршэд

3) арадай аман зохеол

7. 3.

8. 1-5,2-2,3; 3-4, 4-1

9.2

10.1

11.1

12.2

13-1;

14. мифологи
15. 1;
16. 1
17. 2  
18. 2

Хамта: 38 балл