Морфология
олимпиадные задания
Предварительный просмотр:
МОРФОЛОГИЯ
Исем
Затны џђм предметлыкны белдереп, кем? нђрсђ? сорауларына ќавап бирњче мљстђкыйль сњзлђр исем дип атала. Исем сан, тартым џђм килеш белђн тљрлђнђ
1. Агач ботакларына мамыктай йомшак бђс куна.
2. Балалар кардан ак аю џђм кар бабай сыны ясап куялар.
3. Кљннђрме, айлармы, атналармы њткђндер, мин менђ шул џђйбђт шифаханђнећ ак залында каты авыруларныћ газаплы ыћгырашулары эчендђ уянып китђм. (Г.Ибраџимов)
4. Кечкенђ кунаклар, урманныћ тњренђ керер алдыннан, тњгђрђк аланлыкныћ келђм булып ќђелгђн гаќђеп тигез яшел њлђн хђтфђсе љстеннђн киттелђр. (.Ôéçè)
5. Бђхетле син, ерак илдђш,
Хезмђтећђ мин баш иям.
Џђйкђл булып яшьлегећђ
Њскђн монда бу карт имђн. (Ì.ђлил)
6. Галимнђр, чирне ќићђр љчен, тљрледђн-тљрле дарулар уйлый, педагоглар бала тђрбиялђњ турында китаплар яза. Лђкин дистђлђрчђ академикларныћ ул дарулары, педагогларныћ йљзлђрчђ акыллы китаплары ана сљтенећ бер тамчысына тормый. (Ô.ßруллин)
7. Оста рђссам кулы рђсемнђрне
Сызган кебек ап-ак кђгазьгђ,
Кышныћ салкын ќиле кљнлђшерлек
Бизђклђрен тљшерђ тђрђзгђ. (Ñ.Õђким)
Ялгызлык исемнђр
- Ялгызлык исемнђр џђрвакыт баш хђрефтђн языла.
- Ялгызлык исемнђргђ кеше исемнђре, фамилиялђр, географик атамалар, газета, журнал, китап исемнђре, тарихи вакыйга, истђлекле кљн исемнђре, мактаулы исемнђр, кинофильм, спектакль, предприятие исемнђре, кушаматлар керђ.
- Ялгызлык исемнђр бер сњздђн џђм берничђ сњздђн торырга мљмкин.
1. Ялгызлык исемнђр, гадђттђ, берлек санда гына кулланыла. | Марат, Гљлназ, Казан, Мђскђњ. |
2. Ялгызлык исемгђ ялганган књплек сан кушымчасы аћа ќыелмалык, књмђклек мђгънђсен бирђ. | Òåãå Шакир Рамазановлар ÿãû èåï êèòòå ä, Ôõðèíå åãûï ñàëäûëàð. (Ã.Èбраџимов) ûåëûð áåð êší Ђхмђт Симаевлар, Шабаевлар, Гайнан Курмашлар... (Ñ.Õђким) |
3. Ãàçåòà, æóðíàë, êèòàï, äáè ñð, êèíîôèëüì, ñïåêòàêëü, ûð, çàâîä, ôàáðèêà, êîëõîç, ñîâõîç èñåìíðå, òåõíèêà ìàðêàëàðû áàø õðåôòí ÿçûëà Ÿì êóø ÿëð ý÷åí àëûíà. | .Åíèêèíå «Бала», «Ана џђм кыз», «Бер генђ сђгатькђ», «Ялгыз каз», «Мђк чђчђге» џ.б. õèêÿëðå áàð. ×èÿ òšñåíäãå «Москвич-412» áåëí ñàðû «Жигули» áåðüþëû äèÿðëåê àëãà ûðãûëäû (À.Ãыйлђќев) |
Èгътибар: äáè ñðëðä äáè îáðàç áóëàðàê êóëëàíûëãàí çàò, ïðåäìåò, тереклек иясе àòàìàëàðû äà áàø õðåôòí ÿçûëà. | Êšíüÿãûííàí î÷ûï, Књгђрчен Êàéòûï êåðäå Ана éîðòûíà. (Ì.Ќђлил) Áåð çàìàí Арсланга Тљлке бèê îñòà àáçàð ÿñûé äèï êèëåï éòêííð... (êèÿò) |
Исемнђрнећ ясалыш ягыннан тљрлђре
- Исемнђр ясалышлары ягыннан 6 тљргђ бњленђ.
Исемнђр | Ничек ясалалар? | Ничек язылалар? | Мисаллар |
Тамыр | Лексик мђгънђгђ ия булган тљп берђмлеклђр | китап, дђфтђр, эш, бала, кош | |
Ясалма | Тамырга ясагыч кушымча ялганып (-чы, -че, -даш, -дђш, -таш, -тђш, -ык, -ек, -к, -гыч, -геч, -ма, -мђ, -ыч, -еч, -ыш, -еш, -ш, -лык, -лек) | кљрђшче, авылдаш, тљрдђш, якташ, миллђттђш, ертык, сњтек, кадак, сызгыч, сљзгеч, ваткыч, књрсђткеч, тартма, бњлмђ, ышаныч, њтенеч, ачыш, тљзелеш, караш, яктылык, књзлек | |
Кушма | Берничђ сњздђн | кушылып | кљнбагыш, аккош, ташбака, карабодай |
Парлы | Ике тамыр теркђлеп | сызыкча аша | ата-ана, кош-корт, кием-салым, тирђ-як |
Тезмђ | Берничђ сњздђн яки сњзтезмђдђн | аерым | драма тњгђрђге, кура ќилђге, сукыр кычыткан |
Кыскартылма | Тезмђ сњзнећ беренче хђрефлђреннђн Тезмђ сњзнећ беренче иќеклђреннђн Тезмђ сњзнећ башындагы сњзнећ (сњзлђрнећ) бер љлеше џђм тулы сњздђн | бер-бер артлы тезелеп кушылып кушылып | БДБ, КДПУ, КДУ колхоз, совхоз њзљйрђнгеч, драмтњгђрђк, телетапшыру |
Исемнећ сан белђн тљрлђнеше
- Исемнђр берлек яки књплек санда килђ.
- Берлек сандагы исемнђргђ -лар, -лђр, -нар, -нђр кушымчалары ялганып, књплек сандагы исемнђр ясала.
Кушымчалар | Мисаллар | Ќљмлђлђр |
Борын авазларына ([м], [н], [ћ]) беткђн исемнђргђ -нар, -нђр кушымчалары ялгана | урамнар, толымнар урманнар, тљннђр моћнар, ќићнђр | Малай чакта куна йљргђн аланнарга, њзем печђн чапкан болыннарга барып чыгам. (Г.Бђширов) Атлар адымнарын акрынайттылар, сагайдылар. (А.Гыйлђќев) Таћнар џаман матурмы? (Г.Ђпсђлђмов) |
Башка авазларга беткђн исемнђргђ -лар, -лђр кушымчалары ялгана | болытлар, балалар чђчђклђр, мђктђплђр књзлђр, тљслђр, эшлђр | Ђнилђр елмаюы кебек ягымлы ќылы кљннђре, кљмеш тоќымнары, салкын тљннђре белђн ђбилђр чуагы да узып киткђн. Тљнлђ белђн љй тњбђлђренђ, капка башларына — бљтен ќиргђ ќем-ќем иткђн ап-ак кырау тљшђ, агачларга бђс бђйлђнђ. (Г.Бђширов) |
Исемнђрнећ тартым белђн тљрлђнеше
- Тартым кушымчалары ярдђмендђ предметныћ кайсы затка караганлыгы белдерелђ.
Çàòëàð | Ñóçûêêà áåòêí èñåìíðã | Òàðòûêêà Ÿì -ó, -œ, -þ, -è õðåôëðåí áåòêí èñåìíðã | ||
áåðëåêò | êœïëåêò | áåðëåêò | êœïëåêò | |
ÿêà, êœëã | ÿêà, êœëã | áàø, òåø, ñó, ÿçó, аю | áàø, òåø, ñó, ÿçó, аю | |
ипи, сњрњ | íè, èïè, ñœðœ | |||
I çàò | -ì | -áûç, -áåç | -ûì, -åì | -ûáûç, -åáåç |
II çàò | -ћ | -ãûç, -ãåç | -û, -å | -ûãûç, -åãåç |
III çàò | -ñû, -ñå | -ñû, -ñå -ëàðû, -ëðå | -û, -å | -ëàðû, -ëðå |
Тартымлы исемнђрнећ килеш белђн тљрлђнеше
- Тартым белђн тљрлђнгђн исемнђр килеш белђн дђ тљрлђнђ ала.
Килешлђр | I зат | II зат | III зат | |||
Баш êèëåø | êèòàбûì китапларым | äôòðåì дђфтђрлђрем | êèòàáû китапларыћ | äôòðå дђфтђрлђрећ | êèòàáû китаплары | äôòðå дђфтђрлђре |
Иялек êèëåøå | -íû | -íå | -íû | -íå | -íû | -íå |
Юнђлеш êèëåøå | -à | - | -à | - | -íà | -í |
Тљшем êèëåøå | -íû | -íå | -íû | -íå | -í | -í |
Чыгыш êèëåøå | -íàí | -íђí | -íàí | -íí | -ííàí | -ííí |
Урын-вакыт êèëåøå | -äà | -дђ | -äà | -ä | -íäà | -íä |
1. Ќирем-суым љчен, ыруым љчен, мин туган углымны гына тњгел, њз-њземне дђ кызганмыйм.
(Н.Фђттах)
2. Авыру улыныћ тавышын ишетте. (Г.Бђширов)
3. Тирђ-якта ќыелып љлгергђн кешелђрнећ берсенђ дђ карамыйча, тљп юлга тљште. (Н.Фђттах)
4. Мин ђле ир тњгел, шулай да мин кулыма корал алдым. (Н.Фђттах)
5. Кабак шикелле бозланып каткан бишмђт итђклђремђ, идђндђ шакы-шокы килгђн итегемђ књз салды да телен чартлатты. (Г.Бђширов)
6. Аннары ул аныћ кљченђ, кыюлыгына да ышанды. (Н.Фђттах)
5. Иген љлгергђч, љч ќирдђн бер арба ашлыгыћны тљйим дђ китђм. (Г.Бђширов)
7. —Кайсы књлмђгећне киясећ? (Г.Бђширов)
8. Тљрле йортлардан арбаларына тырмаларын, сукаларын, орлык ашлыкларын тљяп, безнећ шикелле сабанчылар чыгып килђ. (Г.Бђширов)
9. —Егетлђрне бер дђ телећнђн тљшерми башладыћ. (Г.Бђширов)
10. Хђзер инде ќир башыннан узучылар минем њземђ дђшђлђр иде. (Г.Бђширов)
11. Кара бия, башын чайкый-чайкый, бђкђленнђн туфрак ерып атлый. (Г.Бђширов)
12. Кљз ахырында аныћ њзенећ бик сљйкемле бер вакыты бар. (Г.Бђширов)
13. Келђт кђрнизендђ, кызыл тђпилђрен корсак асларына яшереп, књгђрченнђр бљрешеп утыра.
(Г.Бђширов)
Áаш êилештђге исемнећ мђгънђлђре
- Баш килештђге исем ќљмлђдђ ия, тђмамлык, аергыч, хђбђр, эндђш сњз була ала, бђйлеклђр белђн кулланыла.
- Эндђш сњз ќљмлђ кисђге итеп каралмый.
Ия | Гариф áåëí Муса êåñëðåí êàðìàøòûðà áàøëàäûëàð. (Ø.Êамал) ûëû яћгырлар ÿóäû, ÿêòû êîÿø êàðàäû. (Ã.Èбраџимов) Шђмсетдин òàðòêàëàøûï òîðìàäû. (Ã.Áђширов) Äîøìàííû уты òàãûí äà êš÷ÿ. (Ã.псђлђмов) |
Тђмамлык | Øóë âàêûòòà ìèí êóëûìà китап àëàì. Àíû èçãå ñõèôëðåí àêòàðàì. (Ã.Òукай) Êšøåë òèðñåíä ìø êèëåï бодай œë÷èëð èäå. (Ã.Áђширов) |
Аергыч | Завод òàâûíà òèêëåì øï êåí áàðäûê. (À.Ãыйлђќев) Êóíàê êûç Ÿàìàí äà éšçåí êœðñòìè èäå ëå. (Ã.Áђширов) |
Хђбђр | — Берсе озын гына буйлы кара егет. (Ђ.Еники) Њги ана яфрагы, ут чђчђге, тузганак, сукыр кычыткан — шифалы њлђннђр. |
Эндђш сњз | — Êåøå òœãåë, óò ñèí, Гљлђндђм. (Í.Èхсанова) — Солтан, ñèíå ÿêòàø êèëãí, òîð. (Ã.Èбраџимов) — Ñèí, Књгђрчен, áåëì, êœðãíñå, Ñàëìà ìèíå ñàãûø óòûíà. (Ì.ђлил) |
Иялек килешендђге исем
- Иялек килешендђге исем ќљмлђдђ аергыч џђм тђмамлык була.
- Иялек килешендђге исем -ныћ, -нећ кушымчалары ярдђмендђ ясала, икенче бер исемне яки исем урынында килгђн кисђкне ачыклап килђ, ачыкланган исем тартым белђн тљрлђнгђн була.
1. Наташаныћ ñèïêåëëå бите, çãðñó књзлђре êóàíû÷òàí áàëêûéëàð èäå.
(Ã.Áђширов)
2. Àê êàåíãà àñûëûï ìåíãí êåáåê,
Ìèí òîðìûøòà Ÿàìàí ÿêòûãà,
Þãàðûãà òàáàí þë àëäûì,
Ìåíãí ñàåí, ќирнећ матурлыгын,
Яктылыгын êœáðê êœðђëäåì. (.Òакташ)
3. Ђткђйнећ вафатын, Êîë÷àê ñóãûøû âàêûòûíäà òóï òšøåï, áåçíå ýëåêêå šéíå ÿíûï áåòœåí èøåòêí èäåì, ђнинећ êàéäà урнашуын áåë àëìûé èäåì.
(Ã.Èбраџимов)
4. Солдатныћ ќавабы òåãåëðíå Ÿóøûíà êèòòå. (Ø.Êамал)
5. Зђћгђр Чишмђнећ бакчаларында ÷÷êëð àäì êœçå êàðàï òóÿ àëìàñ äðä êóå òšñò ÷èáð áóëûï èòåøëð. (Ã.Èбраџимов)
6. Габдулланыћ кайтып тљшње šéã Ÿì љйдђгелђрнећ œçàðà мљнђсђбђтенђ èêåí÷å òšñ êåðòòå (. Ôéçè).
7. Габдулланыћ књзе апасыныћ йљзенђ òšøòå (. Ôéçè).
8. Иптђшлђренећ, àëàð áåëí áåðã Талипныћ êûðûñ ìšíñáòå Ãàáäóëëàíû ášòåíëé ÿëãûç êàëäûðäû (. Ôéçè).
9. Ќизнђсенећ áó карары Ãàáäóëëàãà øàêтûé ñåð òîåëäû (.Ôéçè).
10. Óë âàêûòòà ëå Сђлахинећ
Кеме ä þê èäå ÿøü òœêêí. (Ñ.Õђким)
11. Кешенећ кадере þê èëä áåðâàêûòòà äà œñåø áóëìàÿ÷àê. (Ô.ßруллин)
12. Œç миллђтећнећ Ÿð гадђте àíãà ÿêûí øóë. (Ô.ßðóëëèí)
Юнђлеш килешендђге исемнећ мђгънђлђре
- Юнђлеш килешендђге исем -га, -г, -ка, -кђ, -на, -нђ, -а, -ђ кушымчалары ярдђмендђ ясала џђм:
I. Эш яки хђлнећ билгеле бер урынга юнђлешен белдерђ. | Ќљмлђдђ |
ßçûí, бакчага êàéòàëàð êîøëàð — Áåçíå êàäåðëå êàíàòëû äóñëàð. (Ì.Ќђлил) | 1. Õë áóëûï êèë: а)óðûí õëå |
á) вакыт хђле | |
×èøì, ÷àéêàëûï, Ярларга òàøëàíà. (Ì.ëèë) | â) ñáï õëå 2. Òìàìëûê áóëûï êèë |
II. Эш яки хђлнећ билгеле бер затка яки предметка юнђлгђнлеген белдерђ. | |
куркакка сер сљйлђмђ; адымына иярдем; ђнигђ ђйттем; укытучыга сљйлђдем. | Кыек тìàìëûê áóëûï êèë |
III. Эш яки хђлнећ вакытын белдерђ. | |
язга éëíåï êàéòó; кљзгђ óêûðãà êèòœ | Âàêûò õëå áóëûï êèë |
IV. Эш яки хђлнећ максатын, сђбђбен белдерђ: | 1. Õë áóëûï êèë: |
Сугышка àëàëàð, њлемгђ êóàëàð. (Ã.Èбраџимов) Ñîãû êšííðä, òšíãå эшкђ ÷ûêêàíäà, àíû óÿòìûé äà êàëäûðãàëûé áàøëàäûëàð. (Ã.Áђширов) Ìåí êåøåëð икендегђ ûåëà. (Ø.Êамал) | à) ìàêñàò õëå á) ñáï õëå |
Òšøåì êèëåøåíäђãå èñåì
- Тљшем килешендђге исем -ны, -не, -н кушымчалары ярдђмендђ ясала; эш яки хђлнећ туры объектын белдерђ, ќљмлђдђ тђмамлык була.
- Тљшем килеше кушымчасы исемне фигыльгђ генђ бђйли.
1. Ìàëàéëàð талашны, сугышны ášòåíëé îíûòòûëàð. (Ã.Èбраџимов)
2. Íèê, Ìîêàìàé, ñî ñèí тормышыћны
×àáàòàäàé ìàòóð œðìђäå?! (.Òàêòàø)
3. Ñљìáåë áó сњзлђрне øóíäûé ûøàíûï éò. (Ã.Áøèðîâ)
4. Ãàçèíóð сњгышчыларны Ÿàìàí àëãà àøûêòûðäû. (Ã.псђлђмов)
5. Ý÷ðã äèï, åãåò
×îêûðãà èåë
Џì êèïêí иренен
×èøìã òèäåð. (Ì.ђлил)
6. Ãàáäóëëà áó êûçûê тамашаны êàðàï òóÿðãà šëãåðìäå. (. Ôéçè)
7. Ãàáäóëëà скрипканы àëûï êœêðãåí êóéäû, сызгычны êûëëàð šñòåí ñàëäû. (. Ôéçè)
8. Ñãúäè àáçûé Ãàáäóëëàíû éîðò ýøëðåíäãå сђлђтен, àíû øàêòûé ућганлыгын êœðåï áèê êèííäå. (. Ôéçè)
9. Òîðà-áàðà àâûëäà ÷ûêêàí Ÿðáåð òàïêûð сњзне, ќырны, такмакны Ãàáäóëëàãà ñûëòûé áàøëàäûëàð. (. Ôéçè)
10. Øóë кљннђрне õçåð êè÷åð Ñëèì,
Áåð øèê áîð÷ûé àíû йљрђген. (Ñ.Õђким)
11. Óçãàí êšçä ÿøü алмагачларны
Òšïëäåëð, èðã êœìäåëð. (Ñ.Õêèì)
Чыгыш килешендђге исемнећ мђгънђлђре
- Чыгыш килешендђге исем -дан, -дђн, -тан, -тђн, -нан, -нђн, -ннан, -ннђн кушымчалары ярдђмендђ ясала џђм:
I. Эш яки хђлнећ башлану, чыгу урынын белдерђ: | šìëä |
Тыкрыктагы бормалы сукмактан чуп-чуар казлар тљркеме килеп чыкты. (Г.Бђширов) Бакчадагы њлђннђрдђн, чђчђклђрдђн тљнге тђмле, лђкин юеш хуш ис књтђрелђ башлады. (Г.Ибраџимов) | уðûí õëå òìàìëûê |
II. Эш яки хђлнећ вакытын белдерђ: Êè÷òí áàøëàíãàí ÿãûð òóêòàìàäû. (Ã.Èбраџимов) | вàêûò õëå |
III. Эш яки хђлнећ кыек объектын белдерђ: Àéòóãàí êàðò, ÷àë áàøûí ñåëêè-ñåëêè, Íôèñíå башыннан ñšéäå. (Ã.Áђширов) Књннђн, агачтан, резиннан ìèà àÿê ÿñàäûëàð. (Ã.Èбраџимов) | òìàìëûê |
IV. Чагыштыру объектын белдерђ: Áœãåíãå êší кичђгесеннђн ìàòóð; êå÷å ìàëàé абыйларыннан óãàíðàê áóëãàí. | тìàìëûê |
V. Эш яки хђлнећ сђбђбен белдерђ: Êûçûé куанычыннан î÷ûï êèò ÿçäû. (Ã.Áђширов) Ачуымнан íðñ éòåðã ä áåëìäåì. (Ã.Èбраџимов) Î÷ó рђхђтеннђн õòòà éšðãå êûñûëûï êèë, êœçëðå éîìûëà. (Ã.Áђширов) | сáï õëå |
Урын-вакыт килешендђге исемнећ мђгънђлђре
- Урын-вакыт килешендђге исем -да, -дђ, -та, -тђ, -нда, -ндђ кушымчалары ярдђмендђ ясала џђм:
šìëä | |
I. Эш яки хђлнећ урынын белдерђ: | |
Èêå óëûì êèðå êàéòìàäû, Êåøíï éšðè кырда àòëàðû (Ì.ђлил) Идарђдђ áåðêåì ä þê èäå. (À.Ãыйлђќев) Еракта, дићгез ярында колга тора, колга башында кызыл яулык ќилферди. (М.Хђбибуллин) — Тимер Капкада минем тарханым утыра. (М.Хђбибуллин) | óðûí õëå |
II. Эш яки хђлнећ вакытын белдерђ: Þë êœðñò àäàøêàíãà Èìí êûøêû бураннарда. (Ì.ëèë) Сугыш вакытында Лђйлђ њзе дђ ире белђн кайсыдыр илдђ торган. (Ђ.Еники) | âàêûò õëå |
III. Эш яки хђлнећ кыек объектын белдерђ: Карлыганда «Ñ» âèòàìèíû êœï áóëà. Нђфисђдђ êûçûêëû êèòàï áàð. | òìàìëûê |
Урын-вакыт килешендђге исемнђргђ -гы, -ге, -кы, -ке кушымчалары ялганып, урын яки вакыт буенча билге белдерђ торган нисби сыйфатлар ясала:
1. Агыйдел аръягындагы Óðàë òàðìàêëàðû àðòûííàí êûçàðûï àé êàëûêòû. (Ã.Èбраџимов)
2. — Син иптђшкђем, болганчык бер замандагы нахакка сљрелгђн ирлђр урынына килеп утырдыћ. (Ђ.Еники)
3. Šéíå, êåëòíå, таудагы òàøíû äà šì áåëí òàøûäûê. (Ã.Èбраџимов)
4. Књктђге ñàëûíêû ñîðû áîëûòëàð, êåìãäåð þë à÷êàíäàé, èêåã àåðûëäûëàð. (.Åники)
5. Íôèñíå êóëû кесђсендђге êîíâåðòêà ñóçûëäû. (Ã.Áøиров)
6. Кечкенђ бњлмђнећ бер почмагындагы идђндђ аћа да урын табылды. (Ш.Маннур)
7. Алар берсе дђ аныћ эзлђнњчђн књћелендђге чын хислђрне уята алмадылар. (Ш.Маннур)
Исемнђргђ морфологик анализ ясау њрнђге
Исем | Ялгызлык | Уртаклык | Ясалышы буенча | Берлек | Књплек | I (II, III) зат тартым белђн | Килеше |
тамыр исем | баш килештђ | ||||||
ясалма исем | иялек килешендђ | ||||||
исем | кушма исем | санда | тљрлђнгђн | юнђлеш килешендђ | |||
парлы исем | тљрлђнмђгђн | тљшем килешендђ | |||||
тезмђ исем | чыгыш килешендђ | ||||||
кыскартылма исем | урын-вакыт килешендђ |
1. Ќђяњлелђр дђ књп њткђн булса кирђк: дымлы комда солдат итеклђреннђн, хатын-кыз ботинкаларыннан калган эзлђр дђ ярылып ята.
2. Ярты сђгатьтђн соћ рота, агачлыкны њтеп, ачык ќиргђ чыкты.
3. Мулланурныћ кићђше белђн, Маликов Казанга књчеп килде, џђм алар, бергђлђп, Мљселман социалистлар комитетында эшли башладылар. (М.Юхма)
4. —Ђ-ђ-ђ ... Ђхмђтвђли, мђрхњм Ђхмђтгђрђйнећ Ђхмђтвђлиемени бу?
- Колхозда эшлђрнећ бик тыгыз чагы шул. (Ђ.Еники)
- Ђле аныћ философка бер тапкыр да оттырганы юк иде. (М.Хђбибуллин)
Итеклђреннђн — исем, уртаклык исем, тамыр исем, књплек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, чыгыш килешендђ.
Хатын-кыз — исем, уртаклык исем, парлы исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ.
Агачлыкны — исем, уртаклык исем, ясалма исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, тљшем килешендђ.
Мљселман социалистлар комитетында — исем, ялгызлык исем, тезмђ исем, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, урын-вакыт килешендђ.
Ђхмђтгђрђйнећ — исем, ялгызлык исем, кушма исем, тартым белђн тљрлђнмђгђн, иялек килешендђ.
Колхозда — исем, уртаклык исем, кыскартылма исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, урын-вакыт килешендђ.
Философка — исем, уртаклык исем, тамыр исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, юнђлеш килешендђ.
Исемнђргђ морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
Исем | Ялгызлык | Уртаклык | Ясалышы буенча | Берлек | Књплек | I (II, III) зат тартым белђн | Килеше | Ќљмлђдђ |
тамыр исем | баш килештђ | |||||||
ясалма исем | иялек килешендђ | ия | ||||||
кушма исем | юнђлеш килешендђ | тђмамлык | ||||||
исем | парлы исем | санда | тљлђнгђн | тљшем килешендђ | хђбђр | |||
тезмђ исем | тљлђнмђгђн | чыгыш килешендђ | аергыч | |||||
кыскартылма исем | урын-вакыт килешендђ | хђл |
1. òèíå картлыгы èò áàøëàäû, àõðû. (Ã. Áøèðîâ)
2. Кайчагында, Гатаулла абзый, эштђн арып, сары ярма кебек сап-сары пычкы чњбе љстенђ кырын яткан кље, ерактагы зђћгђр тауларга карап, сузып-сузып ќырларга яраткан. (Г.Ђпсђлђмов)
3. Минем ђткђйнећ бабасы Пугач янында йљзбашы булган. (Г.Ђпсђлђмов)
4. Чђчђк авыруыннан соћ калган биш-алты бљртек шадрасы аныћ йљзен аз гына да ямьсезлђми, киресенчђ, аћа ниндидер њткенлек, батырлык, гайрђтлелек тљсе бирђ иде кебек. (Г.Ђпсђлђмов)
Ђтинећ — èñåì, óðòàêëûê èñåì, òàìûð èñåì, áåðëåê ñàíäà, òàðòûì áåëí òšðëíìãí, èÿëåê êèëåøåíä, šìëä àåðãû÷.
Картлыгы — èñåì, óðòàêëûê èñåì, ÿñàëìà èñåì, áåðëåê ñàíäà, III зат òàðòûì áåëí òšðëíãí, áàш êèëåøò, šìëä èÿ.
Гатаулла — исем, ялгызлык исем, кушма исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ аергыч.
Эштђн — исем, óðòàêëûê исем, тамыр исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, чыгыш килешендђ, ќљмлђдђ аерымланган сђбђп хђле составында.
Ярма — исем, óðòàêëûê исем, ясалма исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ аергыч составында.
Тауларга — исем, óðòàêëûê исем, тамыр исем, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, юнђлеш килешендђ, ќљмлђдђ аерымланган рђвеш хђле составында.
Йљзбашы — исем, óðòàêëûê исем, кушма исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ хђбђр составында.
Авыруыннан — исем, óðòàêëûê исем, ясалма исем, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, чыгыш килешендђ, ќљмлђдђ вакыт хђле функциясен њти.
Шадрасы — исем, óðòàêëûê исем, тамыр исем, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ ия.
Йљзен — исем, óðòàêëûê исем, тамыр исем, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, тљшем килешендђ, ќљмлђдђ тамамлык.
Гайрђтлелек — исем, óðòàêëûê исем, ясалма исем, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ тезмђ ия составында.
СИНОНИМ ИСЕМНЂР
1. Васыяте, ђйтер сњзе була 2. Књпме мине азапладыћ –
Сугышларда њлгђн џђр ирнен. (И.Юзеев) Ни ачуым, ни њчем. (И.Юзеев)
3. Ташларны йомшартты 4. Кирђк тњгел хђзер бу икђњгђ
Чыдамлык, сабырлык. (И.Юзеев) Сњзлђр, њгет, вђгазь. (И.Юзеев)
5. Егъламыйм мин кљннђрем 6. Тђн фани! Тик њлми ќан,
Сыргак, суык, салкын љчен. (Ш.Бабич) Њлми шљџрђт, изге дан. (С.Сњнчђлђй)
7. Кљн чыгышы дуслар кулындагы 8. Бервакыт кояш чыгышыннан
Байрак булып кљн дђ кызара. (М.Ќђлил) Бик зур “бљркет” књренђ башлады. (Ш.Маннур)
8. Њзећ коткар бђла џђм афђттђн,
Ярдђмчем бул, нилђр књрсђм дђ. (Н.Арсланов)
9. Намус эше – ил эше,
Њлем юктыр илчегђ.
Ђќђл тансык, њлње артык
Илен ќуйган кешегђ. (Р.Вђлиева)
10. Солдаткалар… солдат хатыннары 11. Њрнђк тњгел, миннђн була –
Ќинњ кљнне ничек тњзђдер?! (Р.Мићнуллин) Бары гыйбрђт алып. (И.Юзеев)
12. Ђбугалисина шђџђргђ бернинди начарлык, кешелђргђ бернинди усаллык эшлђмђде. (К.Насыйри)
АНТОНИМ ИСЕМНЂР
1. Ђйлђндермђ шатлыкны син хђсрђткђ, 2. Ќитмеш яшьлек абзый йљзлђрендђ
Ђйлђндермђ мђхђббђтне нђфрђткђ. (И.Юзеев) Ђллђ кайгы, ђллђ шатлыкмы? (И.Юзеев)
3. Њз дђрђќђсен белгђн ќаныма 4. Авырлыклар тулы бу тормышта
Нигђ дђрђќђ, нигђ соћ даннар? (И.Юзеев) Бер ќићеллек булсын, дисећме... (И.Юзеев)
5. Кљн – авыр, тљн – бер кабер, бер 6. Ничек яшьлек тђмен без белмибез,
Ел тоела сђгатем. (С.Рђмиев) Картлык килми торып. (А.Алиш)
7. Чын шатлыкны белер љчен, 8. Ќићеллеккђ илтер авырлык бу,
Кайгы мића юлдаш иде. (Н.Дђњли) Азатлыкка илтђ бу газап. (Л.Зљлкарнђев)
9. Ђйтегез: 10. Књћлем минем – чиксез кара урман:
ќан нидђн яралган? шаулый, тына,
Мђхђббђттђн? њрли, сына,
Нђфрђттђн? сайрый, кљлђ,
Шатлыктан? туа, њлђ. (И.Юзеев)
Хђсрђттђн?
Ачыдан?
Татлыдан? (И.Юзеев)
11. Язлар килђ, язлар китђ, – мин калам. (И.Юзеев) 12. Уйныйм яшьлек, картлык кљендђ. (И.Юзеев)
АНТОНИМ ЯРДЂМЧЕ ИСЕМНЂР
1. Алда, артта, ућда џђм сулымда
Киселсђ дђ юлым, књкрђгем
Яраланып канга тљрелсђ дђ,
Кљчсезлђнеп, мин яшь тњкмђдем. (М.Ќђлил)
2. Кљнбатыштан кљнчыгышка, књк љстеннђн ќир астына књчеп, ђлеге хђлвђфрњш йортын эзлђргђ кереште.
(К.Насыйри)
3. Бу оя. Шундый тын –
Эче дђ, тышы да. (Р.Мићнуллин)
4. Яралылар, хђллђре бетеп, џаман артка кала баралар. ... Коллона алга узган саен, юлда ятып калган солдат гђњдђлђре књбђя бара. (Н.Дђњли)
5. Безне тагын барак алдына стройга тезделђр. ... Стена буена ятып, шуыша-шуыша лагерь артына таба киттек. (Н.Дђњли)
Сыйфат
- Предметныћ билгесен белдереп, нинди? кайсы? кайдагы? сорауларына ќавап бирњче мљстђкыйль сњз тљркеме сыйфат дип атала.
- Сыйфат ачыклаган исем сыйфатланмыш була.
- Сыйфат ќљмлђдђ аергыч, хђбђр, хђл булып килђ.
1. Äšíüÿ éšçå матур, йомшак íóðãà ÷óìäû. (Ã.Èбраџимов) | |
Àåðãû÷ | 2. Шома åãåòëðíå áåðñå àÿãœð áàñòû, êûãûðàó øàëòûðàòòû äà матур, øîìà òàâûø áåëí ñšéëï êèòòå. (Ã.Èбраџимов) |
3. Ñàôàíû кљлђч éšçå œçãðãí, уйчан Ÿì кайгылы òšñ àëãàí èäå. (Ø.Êамал) | |
1. Šé чибђр генђ, пљхтђ генђ. (Ã.Èбраџимов) | |
Õáð | 2. Áàðàê ямьсез, кызганыч, буш. (Ø.Êамал) |
3. Èðòí аяз, ëêèí øàêòûé салкын Ÿì ќилле иде. (Ø.Êамал) | |
1. Ãàçèç књћелсез генђ åëìàéäû. (Ø.Êамал) | |
Õë | 2. èë œëí áàøëàðûí, ÷÷êëðíå ñåëêåòåï, йомшак кына èñ. (.Åники) |
3. Áó àç ñœçëå, êûñêà ûåëûø àíû чиксез äóëêûíëàíäûðãàí èäå. (Ã.псђлђмов) |
Сыйфатларныћ ясалыш буенча тљрлђре
- Сыйфатлар тљзелешлђре буенча тамыр, ясалма, кушма, парлы, тезмђ була.
Ñûéôàòëàð | Íè÷åê ÿñàëà? | Íè÷åê ÿçûëà? | Ìèñàëëàð | |
Тамыр | àê, êûçûë, ìàòóð, çóð, þìàðò, çèðê | |||
Ясалма | Ñœçíå тамырына ÿñàãû÷ êóøûì÷à ÿëãàó ÿðäìåíä (-лы, -ле, -сыз, -сез, -лык, -лек, -гы, -ге, -кы, -ке, -чан, -чђн, -ык, -ек, -ынкы, -енке, -лач, -лђч, -даш, -дђш, -гыч, -геч) | êóøûëûï | àêëû, êœåëëå, êîìñûç, òìñåç, êûøëûê (óòûí), êûøêû, óé÷àí, ñœç÷í, òšçåê, åðòûê, áàñûíêû, êœòðåíêå, éîíëà÷, êšë÷ | |
Кушма | Èêå òàìûðíû êóøó þëû áåëí ÿñàëà | êóøûëûï | œçñœçëå, êœïìèëëòëå, êœïáåëäåêëå, œçèðåêëå, áåðêàòëû | |
Парлы | Èêå ñœçíå òåçœ þëû áåëí ÿñàëà | ñûçûê÷à àøà | î÷ñûç-êûðûéñûç (þë), èñïñåç-õèñàïñûç (ýø), àðêûëû-òîðêûëû (òàêòà), áàëà-÷àãàëû (ãàèë), êèëäåëå-êèòòåëå (ñšéëøœ), àêëû-êûçûëëû (êœëìê) | |
Тезмђ | Ñœçëðíå òåçœ þëû áåëí яки сњзтез-мђлђрдђн ÿñàëà | аåðûì | êœç à÷êûñûç (áóðàí), êûçó êàíëû (êåøå), êœï èåêëå (ñœç), àç ñœçëå (áàëà) | |
Òàáèãàòüò áåðíè àðòûê òœãåë, Òàáèãàòüò êèðê ášòåíåñå: Караћгы òší, озын кышкы þëëàð, Зђџђр ñàëêûí, тњзалмаслык ýññå. | Êàé÷àí êàðàìà, ямь-яшел Тђрђз тљбемдђ гљллђр. Рђхђт, ќылы љй эчендђ Исми шул усал ќиллђр, Ямь-яшел тора гљллђр. (Ф.Яруллин) |
Сыйфат дђрђќђлђре
- Сыйфатларныћ гади, чагыштыру, артыклык, кимлек дђрђќђлђре бар.
- Гади дђрђќђдђн калганнары махсус кушымчалар яки кисђкчђлђр ярдђмендђ белдерелђ.
Ñûéôàò äðëðå | Íè÷åê ÿñàëà? | Íðñíå áåëäåð? | Ìèñàëëàð |
Гади äðäãå ñûéôàò | — | Ïðåäìåòíû ãàäòè áèëãåñåí áåëäåð | ìàòóð, àê, áõåòëå, ñàðû, êàðà, à÷ûê, êàðàãû, çóð, êûçûë, ÿøåë, ÷å |
Чагыштыру äðñåíäãå ñûéôàò | -рак, -рђк êóøûì÷àëàðû ÿðäìåíä ÿñàëà | Áåð ïðåäìåòòàãû áèëãåíå èêåí÷å áåð ïðåäìåòòàãû øóíäûé óê áèëãåäí ÷àãûøòûðìà÷à àðòûê èêíëåãåí áåëäåð | ìàòóððàê, îëûðàê, áõåòëåðê, êœåëëåðê |
Артыклык äðñåíäãå ñûéôàò | 1) ñûéôàòíû êàáàòëàíûï êèëãí áåðåí÷å èåãåí [ï] яки [ì] àâàçëàðû šñòђëåï (ап-, ямь-, кып-, кап-, сап- џ.б.) 2) ић, ќете, њтђ, Ÿ.á. êèñê÷ëð ÿðäìåíä 3) áåð œê ñûéôàòíû êàáàòëàó þëû áåëí ÿñàëà | Áåð ïðåäìåòòàãû áèëãåíå áàðëûê áàøêà ïðåäìåòòàãû øóíäûé óê áèëãåäí êœïê àðòûê èêíëåãåí áåëäåð | àï-àê, ÿìü-ÿøåë, êûï-êûçûë, ñàï-ñàðû è ìàòóð, åòå êàðà, œò à÷ûê, äљì-êàðàãû ìàòóðíû ìàòóðû, ÿõøûíû ÿõøûñû, àêûëëûíû àêûëëûñû |
Кимлек äðñåíäãå ñûéôàò | -гылт, -гелт, -кылт, -келт, -ылќым, -елќем, -ча, -чђ, -кылтым, -келтем, -кыл, -кел, -сыл, -сел, -су êóøûì÷àëàðû ÿðäìåíä ÿñàëà | Áåð ïðåäìåòòàãû áèëãåíå èêåí÷å áåð ïðåäìåòòàãû ãàäòè áèëãåäí êèìëåãåí áåëäåð | êûçãûëò, ÿøüêåëò, àêñûë, êœêñåë, çãðñó, ñàëêûí÷à, ÷êåëòåì, êœãåëåì |
Синоним џђм антоним сыйфатлар
Синоним сыйфатлар — ìãúíëðå áóåí÷à îõøàø ñûéôàòëàð àëàð.
1. Õàëûê — õóäîæíèê óë. Óë, õòòà, òàáèãàòüíå è íàçëû èðêñå, è íôèñ ñíãàòå – ÷÷êëðíå ä матуррак, чибђррђк, сљйкемлерђк èò. (Ã.ïñëìîâ)
2. Ìèíå íèåì ëå Ÿàìàí нђнием, äè. Ìèí àíû тљпчек êûçû. Øóàìûäûð, ìèíå Ÿàìàн кечкенђ èòåï êœðñå êèë. (. Áàÿíîâ)
3. Ишектђ гњзђллђрнећ гњзђле – патша кызы књренде.
— И егетлђрнећ асылы, яшь йљрђклђрдђ ут кабызучы матурларныћ матуры! (К.Насыйри)
4. Кая барсам да, 5. Шуннан да пакъ уйлар,
Мин шат канатлы, Саф хислђр булмастыр.
Ирекле, азат, (И.Юзеев)
Џаман њз кеше.
(С.Хђким)
6. Уйларны да, керлђр кебек, 7. Шул якта ул
ак иткђнче, пакъ иткђнче, Арык, ябык љйле
ах, чайкарга иде. (Р.Фђйзуллин) Казан кызы – њги Бишбалта. (Х.Туфан)
Антоним сыйфатлар — êàïìà-êàðøû ìãúííå áåëäåðãí ñûéôàòëàð àëàð.
1. Åãåò яшь ò òœãåë, карт òà òœãåë, боек òà òœãåë, шат òà òœãåë, биек ò òœãåë, тђбђнђк ò òœãåë, чирле ä òœãåë, сђламђт ò òœãåë èêí. (Ô. ßðóëëèí)
2. Èäðèñíå ïåñíãå áàð. Êîéðûãû кап-кара, òœøëðå ñàï-ñàðû, ÿàêëàðû ап-ак. (Ð.Õàôèçîâà)
3. Урамнарда, урманнарда 4. Бђхетле минутлар,
Соћгы кар, тђњге яћгыр. Бђхетсез сђгатьлђр
(И.Юзеев) Барысы да мизгелдђй бер уза. (И.Юзеев)
5.Ќир йљзе булды карангы, инде якты кљн кая? (М. Гафури)
6. Сљрелгђн ќир кап-кара,
Ќир љстендђ ап-ак ат. (Рђшит Ђхмђтќанов)
7. Бђхетлеме соћ син, бђхетсезме? –
Мин тик сине генђ яратам. (Рђшит Ђхмђтќанов)
8. Эндђшмђњчелђр турында
Бернђрсђ дђ уйламагыз:
Яхшы дип тђ, яман дип тђ,
Башлы дип тђ, надан дип тђ,
Олы дип тђ, эре дип тђ,
Њле дип тђ, тере дип тђ –
Бернђрсђ дђ уйламагыз:
Њз сњзен ђйтмђгђн кеше
Ул беркем дђ тугел ђле. (Н.Измайлова)
9. И яшел моћ!
Џђрбер яфрак ќырлый,
Кайсы таныш, кайсы чит аныћ. (Г.Моратов)
Сыйфатларга морфологик анализ ясау њрнђге
Ñûéôàò | ßñàëûøû áóåí÷à | Äðñå | Сыйфат- ланмышы | Èñåìëøêí | |||
áåðëåê | êœïëåê | òàðòûì áåëí | кèëåøе | ||||
тамыр ñûéôàò ясалма сыйфат кушма ñûéôàò парлы ñûéôàò тезмђ ñûéôàò | гади äðä артыклык äðñåíä чагыштыру äðñåíä кимлек äðñåíä | ñàíäà | òšðëíãí òšðëíìãí | баш êèëåøò иялек êèëåøåíä юнђлеш êèëåøåíä тљшем êèëåøåíä чыгыш êèëåøåíä урын-вакыт êèëåøåíä |
1. — Аргы якныћ яланы, ди, ђче була баланы, ди, ай, кояшым, кыйгач кашым, тилмертмђ бу баланы, ди. (М.Фђйзи)
2. — Ходай ућайлы урынын насыйп итсен. (М.Фђйзи)
3. — Бер солтанатрак чалбар да алып тектерми хђл юк. (М.Фђйзи)
4. Тик шђрђ агачлар шаулыйлар да, ќирдђн књз ачкысыз ќђяњле кар себертђ. (Г.Ђпсђлђмов)
5. Колынныћ ялына аллы-кызыллы чуклар бђйлђдем. (Г.Бђширов)
6. Лђкин бњгенге мђќлескђ ул башта ук књћеле тартмыйча килде. (Ђ.Еники)
Ђче – сыйфат, тамыр сыйфат, гади дђрђќђдђ.
Ућайлы — сыйфат, ясалма сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы урынын сњзе.
Солтанатрак — сыйфат, ясалма сыйфат, чагыштыру дђрђќђсендђ, сыйфатланмышы чалбар сњзе.
Књз ачкысыз — сыйфат, тезмђ сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы кар сњзе.
Аллы-кызыллы — сыйфат, парлы сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы чуклар сњзе.
Бњгенге— сыйфат, ясалма сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы мђќлескђ сњзе.
Сыйфатныћ исемлђшње
- Сыйфат сыйфатланмыштан башка кулланылганда исемлђшђ џђм сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђ, ќљмлђдђ ия, хђбђр яки тђмамлык була.
Ñûéôàò | Èñåìëøêí ñûéôàò |
Áîëàð матур êåøåëð, ђйбђт èïòøëð. Êœðøå àïàíû зур óëû áåëí уртанчы óëû êàéòêàí. | Áîëàð матурлар, ђйбђтлђр: èðêëï ñœç êóøàëàð, íè éòñ ä, ìèíóòû áåëí ýøëðã òûðûøàëàð. (Ã.Èбраџимов) Êàéòàëìàäû šéã çóð óëûì, Ñóãûøûï œëäå, áãúðåì, êœç íóðûì. Уртанчысы, áëêè, èñíäåð, Ќèë аћарäàí ìèà èñäåð. (Ì.ëèë) |
Болар янына књн курткалы, картузлы, књрер књзгђ утыз яшьлђр тирђсендђге бер кеше килеп туктады. (Г.Ђпсђлђмов) | — Эшнећ беркайда да ќићеле юк аныћ, абзый, — диде књн курткалы. (Г.Ђпсђлђмов) |
Исемлђшкђн сыйфатларга морфологик анализ ясау њрнђге
1. Авырулар — бђладђн, языклылар — языктан котылу турында уйлап юаналар иде. (Н.Фђттах)
2. Арттан килњчелђр дђ, алдагыларга якынлашып, шулай ук туктый башладылар. (Н.Фђттах)
3. Ханныћ якыннары шулай ук атларыннан тљштелђр. (Н.Фђттах)
4. — Башкалар укый, мин больницада ауныйм. (Г.Ђпсђлђмов)
5. Ниџаять, Мансур љс киемен салды, олылар бар да залга кереп китте. (Г.Ђпсђлђмов)
Языклылар– исемлђшкђн сыйфат, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ.
Алдагыларга – исемлђшкђн сыйфат, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, юнђлеш килешендђ.
Якыннары – исемлђшкђн сыйфат, књплек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ.
Башкалар — исемлђшкђн сыйфат, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ.
Олылар — исемлђшкђн сыйфат, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ.
Сыйфатларга морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
Ñûéôàò | ßñàëûøû áóåí÷à | Äðñå | Ñûéôàò-ëàíìûøû | Èñåìëøêí | šìëä | |||
áåðëåê | êœïëåê | òàðòûì áåëí | êèëåøе | |||||
тамыр ñûéôàò ясалма сыйфат кушма ñûéôàò парлы ñûéôàò тезмђ ñûéôàò | гади äðä артыклык äðñåíä чагыштыру äðñåíä кимлек äðñåíä | ñàíäà | òšðëíãí òšðëíìãí | баш êèëåøò иялек êèëåøåíä юнђлеш êèëåøåíä тљшем êèëåøåíä чыгыш êèëåøåíä урын-вакыт êèëåøåíä | àåðãû÷ õáð õë |
1. Áåð àòíàäàí матур ñàáàêëàð, ÿøåë ÿôðàêëàð ÷ûêòû, é êšíå аллы-гљлле êûçûë ÷ђ÷ђêëђð ášòåí áàê÷àìà ÿìü áèðäå. (Ã.ÈáðàŸèìîâ)
2. Бите дђ тњгђрђк тњгел, ак та, озынчарак та, књзлђре дђ књк тљсле. (Г.Бђширов)
3. Урамнардагы, ишегалларындагы, басулардагы барлык кешелђр барысы да ќиргђ егылдылар. (Н.Фђттах)
4. Атлар ќигњле, капка ачык. (Ќ.Рђхимов)
5. Бу тљнге саяхђтнећ асылына тљшенђ алмады Батырша. (Ќ.Рђхимов)
6. Гњзђллђр гњзђле, газђллђр газђле Лђйлђнећ дђ багышы шулай моћлы булдымы икђн? (Ќ.Рђхимов)
7. Бљтен љс-башлары ап-ак булды. (Ш.Маннур)
8. Чыннан да, бер танк кызгылт-кара тљтенен љскђ суза башлаган иде. (Ш.Маннур)
Матур – ñûéôàò, òàìûð ñûéôàò, ãàäè äðä, ñûéôàòëàнìûшы сабаклар ñœçå, šìëä àåðãû÷.
Аллы-гљлле – ñûéôàò, ïàðëû ñûéôàò, ãàäè äðä, ñûéôàòëàíìûøû чђчђклђр ñœçå, šìëä àåðãû÷.
Тњгђрђк – сыйфат, тамыр сыйфат, гади дђрђќђдђ, ќљмлђдђ хђбђр составында.
Ишегалларындагы – сыйфат, кушма сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы кешелђр сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Ќигњле — сыйфат, ясалма сыйфат, гади дђрђќђдђ, ќљмлђдђ хђбђр.
Тљнге — сыйфат, ясалма сыйфат, гади дђрђќђдђ, сыйфатланмышы сђяхђтнећ сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Гњзђллђр гњзђле — сыйфат, тезмђ сыйфат, артыклык дђрђќђсендђ, сыйфатланмышы Лђйлђнећ сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Ап-ак — сыйфат, тамыр сыйфат, артыклык дђрђќђсендђ, ќљмлђдђ хђбђр составында.
Кызгылт-кара — сыйфат, парлы сыйфат, кимлек дђрђќђсендђ, сыйфатланмышы тљтенен сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Исемлђшкђн сыйфатларга морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
1. Тырыштан òèð êèïìñ. (Ìêàëь)
2. Тљс аермый икђн егет, дальтоник икђн! Кызылы белђн яшеле бер икђн тегенећ. (А.Гыйлђќев)
3. — Атлылар очраганда, таптап китмђгез! — дип кычкырды кемдер. (А.Гыйлђќев)
4. — Нђзарђ динендђгелђр — ђле дђ шул томанлыкларында. (Ќ.Рђхимов)
Тырыштан — èñåìëøêí ñûéôàò, áåðëåê ñàíäà, òàðòûì áåëí òšðëíìãí, ÷ûãûø êèëåøåíä, šìëä òìàìëûê.
Кызылы— исемлђшкђн сыйфат, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ ия составында.
Атлылар — исемлђшкђн сыйфат, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, иярчен ќљмлђнећ иясе.
Нђзарђ динендђгелђр — исемлђшкђн тезмђ сыйфат, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ ия.
Сан
- Предметныћ якынча яки тљгђл исђбен белдереп, ничђ? ничђнче? ничђшђр? ничђњ? ничђлђп? кебек сорауларга ќавап бирњче мљстђкыйль сњз тљркеме сан дип атала.
- Сан белђн ачыкланган исем саналмыш дип йљртелђ.
1. Ôàçûéëíû биш êší ýçëäåì. (Ã.Èбраџимов)
2. Óë, êóëëàðû áåëí èøàðëï, áàøûí ñåëêè Ÿì ûíäûð òàáàãûíà икенче êšøåë ñàëà áàøëûé. (Ã.Áђширов)
3. Àíû áåëí áåð œê âàêûòòà áðóñòâåð šñòåí йљзлђрчђ êåøåëð ñèêåðåï ìåíäåëð, àëãà òàøëàíäûëàð. (Ã.псђлђмов)
4. Õéðóëëà àáûé љч áàëà òðáèÿëï œñòåðäå. (À.Øамов)
5. Áåð åë óçãà÷, êœ÷òå ìäðñã
Џì áèê éáò áàðäû äðåñåííí. (Ñ.Õђким)
6. Áåëåãåç!
Ñûéíôûé êšðø òàðèõûíäà беренче êàò
èœ÷åëð áóëûï ÷ûêòûê áåç,
Œçåáåç š÷åí дњрт êàò ÷œêå÷ ñóêñàê,
Ñåçíå š÷åí биш êàò ñóêòûê áåç! (.Òакташ)
7. Òûðûøëûãû áóøêà êèòìäå åãåòíå, икенче êóëãà äà áåðàç àí êåðäå. (Ô.ßðóëëèí)
8. Ãàðèô љч-дњрт èïòøå áåëí àëäàí êèòòå. (Ø.Êамал)
9. Џђр самолет ќидешђр-сигезђр прожектор белђн сукырайтыла, аћа дистђлђрчђ туптан тљбђп аталар. (Ш.Рђкыйпов)
10. Эшне алып баручылар икђњ. (Г.Ђпсђлђмов)
Ñàííàð яçóäà öèôð џђì ñњç áåëђí áåëäåðåëђ
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 — ãàðђï öèôðëàðû
I (1), V (5), X (10), L (50), С (100), D (500), M (1000) — рим цифрлары
- Ãàðï öèôðëàðûííàí ñî êóøûì÷à àåðûì ÿçûëà: 5 нче êåøå, 6 нчы êëàññ, 8 нче áàëà, 1994 нче åë. Ãàðï öèôðëàðû áåëí êœðñòåëãí òåçì ñàííàðíû çóððàêëàðû êàòíàø — öèôð Ÿì ñœç ÿðäìåíä ä ÿçûëûðãà ìšìêèí: 7 ìåћ , 140 ìåћ , 1 ìèëëèîí.
- Âàêûò ÷èãåí áåëäåðãí ñàííàð ñûçûê àøà ÿçûëà: Ã. Òóêàé 1886 — 1913 í÷å åëëàðäà, Ìóñà ëèë 1906 — 1944 í÷å åëëàðäà ÿøãí.
- Ðèì öèôðëàðûííàí ñî êóøûì÷à ÿçûëìûé, ñûçûê÷à êóåëìûé: V ãàñûð , VIII òîì , XX ãàñûð.
- Ïàðàãðàô Ÿì áœëåêëðíå òðòèáå òœáíäãå÷ ÿçûëà Ÿì óêûëà:
Яçûëà | Уêûëà |
§ 5 § á III áœëåê 7 í÷å áœëåê | áèøåí÷å ïàðàãðàô àëòûí÷û ïàðàãðàô š÷åí÷å áœëåê èäåí÷å áœëåê |
- Ìàòóð äáèÿò ñðëðåíä äàòàëàðäàí áàøêà ñàííàð, êàãûéä áóëàðàê, ñœç áåëí ÿçûëà:
Ýëåê, 1927 í÷å åëãà õòëå, Êàçàí óíèâåðñèòåòûíû йљз åëëûê òàðèõûíäà áåç áàðû биш-алты ãûíà òàòàð ñòóäåíòû êœðáåç. (Ã.Êутуй)
1941 í÷å åëíû èþëü àå èäå. Áåç љч åãåò — љч ñóãûø÷û — äîøìàí òûëûíäà ðàçâåäêàäà êàëäûê. (À.Øàìîâ)
Саннарныћ тљзелеше
- Саннар тљзелешлђре буенча дњрткђ бњленђ: гади, кушма, парлы, тезмђ.
Òšçåëåøå áóåí÷à | Íè÷ ñœçäí òîðà | Íè÷åê ÿçûëà | Ìèñàëëàð |
тамыр | бåð | 1. Ќиде êàò œë÷, бер êàò êèñ. (Ìêàëü) 2. Êîëàê ике, òåë áåð. Èêå òûëà, бер ñšéë. (Ìêàëü) 3. Мећ åë ýëåê êåìäåð ìîíäà èð êàçûãàí, òèð òàìûçãàí. (Ì.ђлил) | |
кушма | иêå (11 äђí 19 ãà êàäðãå ñàííàð) | кóøûëûï | 1. Ìàðàòíû œçåí унбер ÿøü, àïàñûíà ундњрт òóëäû, àáûéñû унтугызда èíäå. 2. Уникегђ унљчне êóøñà, егерме биш áóëà. 3. Унсигездђн унќидене àëñà, áåð êàëà. 4. Уналты унбиштђн çóððàê. |
парлы | èêå | сûçûê÷à àøà | 1. Óë ÷àêòà ìèà дњрт-биш ÿøü áóëãàíäûð. (Ø.Êàìàë) 2. Áàëûêíû ÷ûãóû биш-алты òà÷êàäàí àðòìàäû. (Ø.Êамал) 3. Дњрт-биш êšííí ñî Ìðôóãàãà òàãûí ýø àðòà. (Ø.Êамал) |
тезмђ | èêå, èêåäí êœáðê | аåðûì | 1. ×óðòàí óðòà÷à љч йљз, êàðï йљз илле, àò егерме биш, òèëãí йљз унсигез, ášðêåò йљз дњрт åë ÿøè. 2. Ãàáäóëëà Òóêàé мећ сигез йљз сиксђн алтынчы åëäà òóãàí, мећ тугыз йљз унљченче åëäà œëãí. |
Сан тљркемчђлђре
- Саннар белђн микъдар, тђртип, бњлем, чама, ќыю мђгънђлђре белдерелђ.
Òšðêåì÷ñå | Ñîðàâû | Íинди мђгънђ áåëäåð? | Êóøûì÷àñû | Ìèñàë | Êàéñû êèñђêíå à÷ûêëûé? | šìëä |
1. Микъдар ñàíû | íè÷? êœïìå? | ïðåäìåòíû òšãë èñáåí | — | š÷ óí љчтђн ике | мљстђкыйль кулланыла, èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ |
2. Тђртип ñàíû | íè÷í÷å? | пðåäìåòíû òðòèï áóåí÷à ñàíûí | -ûí÷û, -åí÷å -í÷û, -í÷å | š÷åí÷å ќиденче àëòûí÷û тугызынчы | èñåìíå фигыльне | õë õáð |
3. Бњлем ñàíû | íè÷øð? êœïìåøð? | пðåäìåòíû òèãåç šëåøëðã áœëåíåøåí | -àð, -ð -øàð, -øð | š÷ð àëòûøàð | èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ õë |
4. Ќыю ñàíû | íè÷œ? | пðåäìåòëûê òљøåí÷ñåí | -àó, -œ | š÷œ àëòàó | ìšñòêûéëü êóëëàíûëà, фигыльне | èÿ , õáð õë |
5. Чама ñàíû | íè÷ëï? кœïìå? | пðåäìåòíû ÿêûí÷à èñáåí | -ëàï, -ëï -íàð÷à, -íð÷ -ëàãàí, -ëãí -ëàðäà, -ëðä -íàðäà, -íðä | áèøëï óнíàрча éšçëãí алтыларда уннарда | èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ õë õáð |
Игътибар! Тљрле саннардан тљзелгђн парлы саннар да (љч-дњрт) чама саны итеп карала.
Микъдар саны
- Саннар белђн микъдар, тђртип, бњлем, чамалау, ќыю мђгънђлђре белдерелђ.
- Микъдар саны ђйбернећ тљгђл исђбен белдерђ.
- Микъдар саны белђн ачыкланган саналмыш џђрвакыт берлектђ килђ.
- Микъдар саны саналмышсыз килгђндђ исемлђшђ.
Òšðêåì÷ñå | Ñîðàâû | Êóøûì÷àñû | Êàéñû êèñђêíå à÷ûêëûé | šìëä |
Ìèêúäàð ñàíû | íè÷? êœïìå? | — | мљстђкыйль кулланыла, èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ õë õáð |
I. 1. ØàŸáàç бер õàò ÿçäûðãàí èäå. (Ã.Èбраџимов)
2. Ике óë, áåð êûç œñòåðäåëð. (Á.Êамал)
3. Кыш кљне ул, этлђр ќигеп, кораллы йљз ир белђн, илле йљк товар белђн тљн кешелђренђ сату-алуга барды. (Н.Фђттах)
4. Љч áàëàìíû, î÷àð êîø èòåï,
Ìèí î÷ûðäûì èðêåí äàëàãà. (Ì.ëèë)
II. 1. Ñóãûøêà óë åãåðìå ÿøåíä ìå òóãûç éšç êûðûê š÷åí÷å åëíû êåðäå. (Á.Êамал)
2. Сиксђн биш ñóìãà þãàðû î÷ Ãàëâèíå алты ïî÷ìàêëû šåí àëäûê.
(Ã.Èбраџимов)
3. Сђњдђгђрлђрдђн љчтђн бер љлеш товар алалар. (М.Хђбибуллин)
III. 1. Úëíàç šñòåíäãå êœëìêíå áђÿñå алты йљз òîðà.
2. Àëòû àëòû утыз алты.
Òђртип саны
- Тђртип саны ђйбернећ тђртип буенча санын белдерђ.
- Тђртип саны саналмышсыз килгђндђ исемлђшђ.
Òšðêåì÷ñå | Ñîðàâû | Êóøûì÷àñû | Êàéñû êèñêíå à÷ûêëûé | šìëä |
Òђртип ñàíû | íè÷í÷å? | -ûí÷û, -åí÷å -í÷û, -í÷å | èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ õë õáð |
Икенче ìàëàé Âêèëíå óçûï òà êèòòå. (Á.Êамал)
Ïóëåìåò беренче ëåíòàíû áèê òèç éîòòû äà òóêòàäû. (Ã.псђлђмов)
Âêèë ôèíèø ñûçûãûíà икенче êèëäå. (Á.Êамал)
Óë унтугызынчы åëäà Âëè Õñíîâ áåëí ôðîíòòà очðàøêàí èäå.
(Ã.Èбраџимов)
Éšãåðœ÷åëðíå áàðûñû äà êèëåï áåòòå. Ìàðàò љченче.
Какканда, авызын ђле бер якка, ђле икенче якка кыйшайта. (Ђ.Еники)
Бњген дњртенче тђњлек инде бер локма икмђк капканнары юк. (Ђ.Еники)
Бу вакыйганы мића мећ тугыз йљз кырык алтынчы елныћ язында госпитальдђ ишетергђ туры килде. (Ђ.Еники)
Янђшђ торган алты баракны — беренче, ќиденче, унљченче, унтугызынчы, егерме бишенче џђм утызынчы номерлы баракларны кабат чђнечкеле тимер чыбык киртђсе белђн урап алып, шунда ябалар.
(Ш.Маннур)
Назимов гомеренећ утыз љченче яше белђн бара иде. (Г.Ђпсђлђмов)
Петропавел каланчасын шул утызынчы апрель тљнендђ яшен суккан иде.
(Ќ.Рђхимов)
Áњлем саны
- Бњлем саны тљрдђш ђйберлђрнећ, затларныћ тигез љлешлђргђ бњленешен белдерђ.
Òšðêåì÷ñå | Ñîðàâû | Êóøûì÷àñû | Êàéñû êèñêíå à÷ûêëûé | šìëä |
Áœëåì ñàíû | íè÷øð? êœïìåøð? | -àð, -ð, -øàð, -øð | èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ õë |
1. Áåçíå èøåãàëäûíà òóãûç êàòëû èêå, бишђр êàòëû š÷ šйíå òðçëðå êàðàï òîðà. (Ë.Èхсанова)
2. Àëòûí÷û êëàññëàðäà åãåðìå èäåøð áàëà óêûé.
3. Éšãåðœ÷åëð алтышар-алтышар áóëûï òåçåëåï áàñòûëàð.
4. — Ñåç áåð þë êàéòêàí÷û, àìàëè ìàëàéëàðû икешђр óðûéëàð.
(Ã.Èбраџимов)
5. Àòíàãà бишђр, àéãà егермешђр êší ýøëèáåç.
6 Ïàêåòëàðãà икешђр àëìà, љчђр êûÿð, бишђр êèøåð ñàëûíãàí èäå.
7. Сљтле чђйгђ дђ риза булып, унар, унбишђр кљн утыручылар да булгалый.
(Г.Бђширов)
8. Џђр бњлектђ ќидешђр ќен егете булып, алар барымтачыларны дњрт яктан урап алырга тиеш иде. (Р.Батулла)
9. Эттерсберг тавыныћ кљньяк-кљнчыгыш ягын йљзђр еллык бњк џђм нарат агачлары каплаган. (Г. Ђпсђлђмов)
10. Йљз метр саен љчђр катлы вышкалар. (Г. Ђпсђлђмов)
11. Соћга таба монда икешђр џђм берђр катлы итеп алтмышлап барак салына. (Г. Ђпсђлђмов)
×ама саны
- Чама саны ђйберлђрнећ якынча исђбен белдерђ.
Òšðêåì÷ñå | Ñîðàâû | Êóøûì÷àñû | Êàéñû êèñêíå à÷ûêëûé | šìëä |
Чама саны | íè÷ëï? кœïìå? | -ëàï, -ëï -íàð÷à, -íð÷ -ëàãàí, -ëãí -ëàðäà, -ëðä -íàðäà, -íðä | èñåìíå фигыльне | àåðãû÷ õë õáð |
- Тљрле саннардан тљзелгђн парлы саннар да чама саны итеп карала.
1. ßíûáûçäàí унлап êåøå œòåï êèòòå. (Ã.псђлђмов)
2. Унбиш-егерме ìèíóò âàêûò óçäû. (Ã.Êóòóé)
3. Сђгать уннарда êèëåï ÷ûãàðãà âãúä áèðåï êèòåï áàðäû.
4. Љч-дњрт áœðå óòûðãàííàð êàðøû óòêà,
Òûðûøûï-òûðûøûï ïåøåðìêò àëàð áîòêà. (Ã.Òукай)
5. Сђгать љчлђрдђ êœðåøåðáåç.
6. ØàŸáàçíû áàøû š÷åí мећнђрчђ àëòûííàð âãúä êûëûíãàí èêí.
(Ã.Èбраџимов)
7. Àíû êœç àëëàðû êàðàãûëàíäû, áàøû éëíäå. Ике-љч ìèíóòòàí àðòûê òœç àëìàäû. (Ô.ßруллин)
8. Њргђ таба, ђкрен генђ кыймылдап, унлап-унбишлђп каек килђ иде.
(Н.Фђттах)
9. Књп булса, аћа утыз биш-кырык яшьлђр чамасы булыр.
(Н. Фђттах)
Ќыю саны
- Ќыю санына предметлык тљшенчђсе хас.
- Ќыю саныныћ саналмышы булмый.
- Ул ќљмлђдђ мљстђкыйль рђвештђ (исемнђн башка) яки хђбђр белђн кулланыла.
Òšðêåì÷ñå | Ñîðàâû | Êóøûì÷àñû | Êàéñû êèñêíå à÷ûêëûé | šìëä |
ûþ ñàíû | íè÷œ? | -àó, -œ | ìšñòêûéëü кулланыла, фигыльне ачыклый | èÿ õáð õë |
1. Áåçíå àâûëäà Íàèëëð ãåí ä ќидђњ. (Í.Ê.)
2. Éîðòêà áàøòà áåð êåøå êåðåï êèòòå, ñîðàê òàãûí икђњ êèëäå.
3. Áåð êûç áàëà ûð ÷ûãàðãàí,
Áàãûøëàï íèñåí.
Икђњ áåðã ûðëûéê äèåï,
Šéðòêí ýíåñåí. (Ã.Çђйнашева)
4. Áåç икђњ ìêòïê áàðäûê.
5. Кñòì êœçëðåí éîìäû Ÿì, ñóçûï-ñóçûï, берђњ, икђњ, љчђњ äèï ñàíàðãà òîòûíäû. (Ã.Êутуй)
6. Эшне алып баручылар икђњ: берсе Трапезников — тљп оста, икенчесе — Шакир Сираев — тљп останыћ ярдђмчесе. (Г.Ђпсђлђмов)
7. — Кызганыч. Љчђњ бергђ сљйлђшкђндђ ђйбђтрђк буласы иде. (М.Юхма)
Саннарга морфологик анализ ясау њрнђге
Ñàí | ßñàëûøû áóåí÷à | Òšðêåì÷ñå | Ñàíàëìûøû | Èñåìëøêн | |||
áåðëåê | êœïëåê | òàðòûì áåëí | килеше | ||||
баш êèëåøò | |||||||
тамыр ñàí | микъдар ñàíû | иялек êèëåøåíä | |||||
ясалма ñàí | тђртип ñàíû | санда | òšðëíãí | юнђлеш êèëåøåíä | |||
кушма ñàí | бњлем ñàíû | òšðëíìãí | тљшем êèëåøåíä | ||||
парлы ñàí тезмђ ñàí | чама ñàíû ќыю ñàíû | чыгыш êèëåøåíä урын-вакыт êèëåøåíä |
1. Тиешле бурычны дњрт кљндђ њзем илтеп тњлђрмен, диде.
2. Тотыш углан беренче адымыннан ук ялгыш ќибђрде.
- Моннан унтугыз ел элек мин берни аћламыйдырыем. (Н.Фђттах)
4. Иртђгђдђн љч йљз центнер солы орлыгы язганнар. (А.Гыйлђќев)
5. Унлап ир-ат каяндыр караћгыдан килеп чыктылар.
6. Озатучы аларга бер-ике сњз белђн генђ аћлатып бирде. (Н.Фђттах)
7. Берсе артыннан берсе икешђр, љчђр, дњртђр булып керђ торалар, књчтђнђч алып чыга торалар. (Г.Бђширов)
8. Кђнсђлђрдђн без икђњ чыктык. (А.Гыйлђќев)
9. Менђ љченче ..., бишенче, алтынчы дђрес тђ њтеп китте. (Ђ.Еники)
10. Уракка тљшкђн кљнне, ић элек агроном килеп суктырды – анда йљз утыз бишђр пот чыкты. Бераздан њзлђре сугып карадылар — йљз кырыгар пот булды. (Г.Бђширов)
Дњрт – сан, тамыр сан, микъдар саны, саналмышы кљндђ сњзе.
Беренче – сан, тамыр сан, тђртип саны, саналмышы адымыннан сњзе.
Унтугыз – сан, кушма сан, микъдар саны, саналмышы ел сњзе.
Љч йљз – сан, тезмђ сан, микъдар саны, саналмышы центнер сњзе.
Унлап – сан, тамыр сан, чама саны, саналмышы ир-ат сњзе.
Бер-ике – сан, парлы сан, чама саны, саналмышы сњз сњзе.
Икешђр – сан, тамыр сан, бњлем саны.
Икђњ – сан, тамыр сан, ќыю саны.
Алтынчы — сан, тамыр сан, тђртип саны, саналмышы дђрес сњзе.
Йљз утыз бишђр — сан, тезмђ сан, бњлем саны, саналмышы пот сњзе.
Саннарга морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
Ñàí | ßñàëûøû áóåí÷à | Òšðêåì÷ñå | Ñàíàë-ìûøû | Èñåìëøêн | šìëä | |||
áåðëåê | êœïëåê | òàðòûì áåëí | килеше | |||||
тамыр ñàí | микъдар ñàíû | баш êèëåøò иялек êèëåøåíä | àåðãû÷ | |||||
кушма ñàí | тђртип ñàíû | санда | òšðëíãí | юнђлеш êèëåøåíä | õáð | |||
парлы ñàí | бњлем ñàíû | тљшем êèëåøåíä | õë | |||||
тезмђ ñàí | чама ñàíû | òšðëíìãí | чыгыш êèëåøåíä | èÿ | ||||
ќыю ñàíû | урын-вакыт êèëåøåíä | òìàìëûê |
1. Авыру ђнисен, ике сећлесен џђм дњрт энесен карый иде ул.
2. Кырык дњртенче елны безгђ военкоматтан повестка килде. (М.Юныс)
3. Ђти аныћ њзенђ дђ, малаена да икешђр йомырка сузды. (Г.Бђширов)
4. Спектакль нинди генђ булса да, беренче егерме-утыз минуты бара ђле.
5. Икенчесе — утызлар тирђсендђге ир кеше. (М.Маликова)
6. Ќитмеш биш ќан арасында барсак та, без икђњ! (А.Гыйлђќев)
7. Без аннан унбер кеше ќђяњ кайтып киттек. (Ш.Камал)
8. Чынлап та, мђйданга ќиде-сигез атлы якынлашып килђ иде. (М.Хђбибуллин)
9. — Сђњдђгђрлђрдђн љчтђн бер љлеш товар алалар, хан сараена аныћ бер љлеше дђ кайтмый. (М.Хђбибуллин)
10. Баџадир кул астында дњрт йљзлђп кенђ алып калган иде. (М.Хђбибуллин)
11. Бер, ике, љч, дњрт, биш, алты, ќиде. Ќиде — тђћре саны, ќиде — такмак саны. (М.Хђбибуллин)
12. Без анда љчђњ тудык: ике малай, бер кыз. (А.Шамов)
13. Безнећ љйдђ без ќидђњ: безнећ песи ќиденчесе. (Г.Тукай)
Ике – сан, тамыр сан, микъдар саны, саналмышы сећлесен сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Кырык дњртенче — сан, тђртип саны, саналмышы елны сњзе, ќљмлђдђ вакыт хђле составында.
Икешђр — сан, тамыр сан, бњлем саны, саналмышы йомырка сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Егерме-утыз — сан, микъдар саны, парлы сан, чама саны, саналмышы минуты сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Утызлар (тирђсендђге) — исемлђшкђн сан, тамыр сан, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ аергыч составында.
Икђњ — сан, тамыр сан, ќыю саны, ќљмлђдђ хђбђр.
Унбер — сан, кушма сан, микъдар саны, саналмышы – кеше сњзе, ќљмлђдђ књлђм хђле составында.
Ќиде-сигез — сан, парлы сан, чама саны, саналмышы атлы сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Љчтђн бер — сан, тезмђ сан, микъдар саны, саналмышы – љлеш сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Дњрт йљзлђп— сан, тезмђ сан, чама саны, саналмышы алып сњзе, ќљмлђдђ аергыч.
Ќиде — сан, тамыр сан, микъдар саны, ќљмлђдђ ия.
Љчђњ — сан, тамыр сан, ќыю саны, ќљмлђдђ хђл.
Ќидђњ — сан, тамыр сан, ќыю саны, ќљмлђдђ хђбђр.
Саннарныћ исемлђшње
- Саналмышсыз килгђн саннар исемлђшђ. Исемлђшкђн саннар, исем кебек, сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђ. Ќљмлђнећ телђсђ кайсы кисђге була ала.
- Ќыю саныныћ саналмышы булмый.
1. Êè÷ê òàáà š÷ àò êšòœäí àåðûëûï êèòêí. Êœï ò œòìãí, љчесе дђ èðí Êàøêàíû òóðû ñœçëðåí èñëðåí òšøåðãííð. (À.Àлиш)
2. Аларныћ берсе итекче, икенчесе тегњче, љченчесе Иван повар иде.
(Ђ.Еники)
3. Ñóêìàêòà š÷œ êèëëð. Àëäà ìåõ ÿêàëû êûñêà êóðòêà êèãí èêå îôèöåð, àðòòà áåð ñîëäàò. Áåðåí÷å îôèöåð икенчесенђ íèäåð ñšéëè.
(Ã.псђлђмов)
4. Ñîûííàí çåìëÿíêà ý÷åííí êîòû î÷êàí áåð ôèííû ñšéðï ÷ûãàðäûëàð. Êàëãàí алтысы œëå èäå. (Ã.псђлђмов)
5. Óë áåð ó÷ êàð àëäû Ÿì øóíû áåëí êóëûí þàðãà òîòûíäû. Àëàð икесе дђ êšðíñó òšñòãå õòôäé éîìøàê ìàéãà áóÿëãàí èäå. (Ã.Àхунов)
6. Ђткђй, ђнкђй, мин, апай, ђби, бабай џђм бер песи —
Безнећ љйдђ без ќидђњ: безнећ песи ќиденчесе.
(Г.Тукай)
7. Гадђттђ, бер ућыш икенчесен китерђ. (Ф.Яруллин)
8. Икесе дђ мамык шђлдђн,
Шђллђре ак бђс кенђ. (С.Хђким)
9. Берсе суга, унысы бармак тырпайтып тора.(Г.Ђпсђлђмов)
Исемлђшкђн саннарга морфологик анализ ясау њрнђге
Ñàí | ßñàëûøû áóåí÷à | Òšðêåì÷ñå | Ñàíàëìûøû | Èñåìëøêн | |||
áåðëåê | êœïëåê | I (II, III) зат òàðòûì áåëí | килеше | ||||
тамыр ñàí | микъдар ñàíû | баш êèëåøò иялек êèëåøåíä | |||||
кушма ñàí | тђртип ñàíû | санда | òšðëíãí | юнђлеш êèëåøåíä | |||
парлы ñàí | бњлем ñàíû | тљшем êèëåøåíä | |||||
тезмђ ñàí | чама ñàíû | òšðëíìãí | чыгыш êèëåøåíä | ||||
ќыю ñàíû | урын-вакыт êèëåøåíä |
Багана кебек ике агач, икесе дђ шоп-шома итеп юнылган. (Ђкият)
Шушы кђмитне ђле бер књзне, ђле икенчесен каплап карап кына торганда, абый, шалт иттереп, маћгайга чиертте. (Г.Бђширов)
Сђгать алты.
Хђят апаныћ
Сменасы бњген ќидедђ. (К.Нђќми)
Ике дусныћ икесе дђ артка чигенђ. (Н.Дђњли)
Бик ућган безнећ бакчачы бабай,
Яше њзенећ туксанда бугай. (М.Ќђлил)
Ул шактый яшь иде. Аћа, бђлки, егерме биш - утызлардан ары булмагандыр. (Н.Дђњли)
Беренче инфаркттан соћ ул байтак уйланды, шулай булгач, нигђ икенчесеннђн соћ уйланмаска. (Г.Ђпсђлђмов)
Тарих тынды, ђткђй, синећ љчен
Кырык љчнећ июнь аенда. (Ш.Галиев)
Икесе — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ.
Икенчесен — исемлђшкђн тђртип саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, тљшем килешендђ.
Ќидедђ — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, урын-вакыт килешендђ.
Туксанда — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, урын-вакыт килешендђ.
Егерме биш–утызлардан — исемлђшкђн чама саны, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, чыгыш килешендђ.
Икенчесеннђн — исемлђшкђн тђртип саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, чыгыш килешендђ.
Кырык љчнећ — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, иялек килешендђ.
Исемлђшкђн саннарга морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
Ñàí | ßñàëûøû áóåí÷à | Òšðêåì÷ñå | Ñàíàë- ìûøû | Èñåìëøêн | šìëä | |||
áåðëåê | êœïëåê | I (II, III) зат òàðòûì áåëí | килеше | |||||
тамыр ñàí | микъдар ñàíû | баш êèëåøò иялек êèëåøåíä | èÿ | |||||
кушма ñàí | тђртип ñàíû | санда | òšðëíãí | юнђлеш êèëåøåíä | òìàìëûê | |||
парлы ñàí | бњлем ñàíû | тљшем êèëåøåíä | õáð | |||||
тезмђ ñàí | чама ñàíû | òšðëíìãí | чыгыш êèëåøåíä | õë | ||||
ќыю ñàíû | урын-вакыт êèëåøåíä |
1. Беренче офицер икенчесенђ нидер сљйли. (Г.Ђпсђлђмов)
2. Минем Кифая љч йљз алтмыш биш кљннећ љч йљзен елап уздыра. (Ф.Садриев)
3. Сезнећ унбишендђ язган хатыгызны бњген алып бик шатландым. (А.Расих)
4. Шул рђвешле, бер, ике, љч поезд узды. Ђ дњртенчесе тђки тукталды. (Ђ.Баянов)
5. Сабирќан абзый кызы, дњртенче-бишенчелђрдђ укыганда ук, “Мирсђет бђете”н ќырлап карчык-корчыклардан балавыз сыктыра торган хисле, моћлы бала иде бит ул. (А.Гыйлђќев)
6. Ђле берсенђ, ђле икенчесенђ карап алды да кунак кызы да телгђ килде. (Г.Бђширов)
7. Берђњлђр тђћре тарафыннан — каган, икенчелђре — хан, љченчелђре — кавхан, дњртенчелђре — буйтур, алып, оста, кљтњче булып туалар икђн. (М.Хђбибуллин)
Икенчесенђ — исемлђшкђн тђртип саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, юнђлеш килешендђ, ќљмлђдђ тђмамлык.
Љч йљзен — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, тљшем килешендђ, ќљмлђдђ хђл.
Унбишендђ — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, урын-вакыт килешендђ, ќљмлђдђ вакыт хђле.
Дњртенчесе — исемлђшкђн тђртип саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ ия.
Дњртенче-бишенчелђрдђ — исемлђшкђн чама саны, књплек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, урын-вакыт килешендђ, ќљмлђдђ аерымланган вакыт хђле составында.
Берсенђ — исемлђшкђн микъдар саны, берлек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, юнђлеш килешендђ, ќљмлђдђ тђмамлык.
Икенчелђре — исемлђшкђн тђртип саны, књплек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ ия.
Љченчелђре — исемлђшкђн тђртип саны, књплек санда, III зат тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, ќљмлђдђ ия.
Рђвеш
- Рђвеш — эш яки хђлнећ, билгенећ билгесен белдерђ торган сњз тљркеме.
- Рђвешнећ тљп синтаксик функциясе — хђл, хђбђр яки аергыч була ала.
1. áœãàëèñèíà бик êàéãûðäû. (Ê.Íасыри)
2. Êšçãå âàê ÿãûð акрын, ëêèí туктаусыз ñèáëè èäå. (Ã.Èбраџимов)
3. Àíû äóñ-èøëðå, òàíûø-áåëåøëðå áèê књп. (È.Ãази)
4. Áåçíå çàìàíäà ìîãèçàãà ÿêûí õëëð аз òœãåë. (Á.Êамалов)
5. Быел áîëûí ìñüëñå êóçãàëäû. (. Ôéçè)
6. Ñêåäãå œç ïî÷ìàãûíà ђкрен ãåí ìåíåï ÿòòû äà óéëàðãà òîòûíäû. (. Ôéçè)
7. Œçåíå Ÿðâàêûò õðìëøœå áåëí äàí ÷ûãàðãàí õòђðè тљрлечђ àêëàíûðãà òîòûíäû. (. Ôéçè)
8. Ìàëàéëàðíû ìîíäà ìëåñíå бераз гадђтчђ áóëìàâû, татарча Ÿì русча ñœçëðíå, øóëàé óê ûðëàðíû кызык àðàëàøóû òàðòêàí. (. Ôéçè)
9. Øàòëûãûìíû êû÷êûðñûí óë ìèíåì,
ßêòû õûÿë ëå књп ìèíä. (Ñ.Õђким)
Рђвешнећ ясалышы
Тамыр рђвешлђр | àç, áèê, ãàÿòü, åø, êœï, ñèðê, ñî, òèç, øàêòûé, øï, ëå, ýëåê | Ìåí хђзер дђ àíû êàáåðå šñòåíä áåð áéëì ÷÷ê ÿòà. (À.Øамов) Ñðâð ìèíåì êœçëðåì туры êàðûé. (Ê.Òинчурин) Óë элек œçåíå ñëàìòëåãå òóðûíäà çàðëàíìûé èäå. (Ã.ÈáðàŸèìоâ) |
Ясалма рђвешлђр | Рђвеш ясагыч кушымчалар: -ча, -чђ, -лай, -лђй, -лата, -лђтђ -дай, -дђй, -тай, -тђй, -лап, -лђп -ын, -ен | Àëûãûç, сезнећчђ áóëäû. (Ò.Ìићнуллин) — Колчакка бирдек џђм азлап кына да бирмђдек, књплђп бирдек. (Ш.Камал) |
Парлы рђвешлђр | Ике тамырдан (сњздђн) ясалалар, сызыкча аша язылалар: à÷ûêòàí-à÷ûê, òšðêåì-òšðêåì, ýëåê-ýëåêòí, òîðà-áàðà | Ìîñàôèðëàð ашык-пошык àòêà ÷ûãûï óòûðûøòûëàð. (Ô.мирхан) Ул урамнан тиз-тиз бара иде. (И.Гази) |
Кушма рђвешлђр | Ике тамырны (сњзне) кушып ясалалар: áåðñœçñåç, êšíîçûí, áåðâàêûò, áåðàç, áåðçàìàí, áåðòóêòàìûé, áûåë, áœãåí | Àà бераз õëâ êèñåï áèðäå. (Ê.Íасыйри) Бервакыт ÷àáûï áàðãàí êóÿíãà àòûï èáðäåì. (êèÿò) Бњген äëå ÿíàäûð êœê Áåç êàáûçãàí ó÷àêëàð. (Ã.Êутуй) |
Тезмђ рђвешлђр | Ике яки берничђ тамырдан (сњздђн) тезелеп ясалалар: ÷ûí êœåëäí, ëë íèã áåð, óë àðàäà, øóë àðàäà, êšííðäí áåðêšííå, òèç àðàäà | Кљннђрнећ берсендђ êèÿœíå àòà-àíàëàðû ìëåñê ÷àêûðûëäûëàð. (Ô.мирхан) |
Рђвеш тљркемчђлђре
- Билге рђвешлђре эшнећ, хђлнећ, билгенећ сыйфатын, књлђмен, микъдарын, њтђлњ рђвешен белдерђлђр.
Сыйфатлау рђвешлђре: ђкрен, салмак, тиз, тын, кинђт, ачыктан-ачык, кызу, тегелђй, болай | Âàêûò áèê ђкрен œòòå. (Ã.псђлђмов) èëëð, èëëð, ñåç èòåç — Ñåç èññåç íèíäè тиз! (Ì.ђлил) Àëàð àíû òåðåëé ïëåíãà àëìàê÷ûëàð. (Ã.псђлђмов) Ќир љстенђ чњгђлђгђн килеш, кулындагы туфракны бер болай, бер тегелђй китереп, ″бњреге белђн кићђшергђ″ тотынды. (Г.Бђширов) |
Књлђм-чама рђвешлђре: књп, аз, байтак, шактый, кљн-тљн, вакыт-вакыт, сирђк-мирђк, еш-еш, озак, искиткеч | Áœëêíå бик књп àëãàíñû (Ê.Òинчурин) Àëàð áèê аз àøûéëàð Ÿì áèê аз ý÷ëð. (Ê.Íасыйри) Óë Àðäóàíîâíû åãà àëìàäû, ëêèí ќитђрлек àçàïëàäû. (Ã.Àхунов) Áó ñîðàó àíû áàøûííàí áèê озак ÷ûêìàäû. (Ê.Íасыйри) |
Охшату-чагыштыру рђвешлђре: олыларча, кешечђ, њзенчђ, алтындай, кљндђй, яшьлђрчђ, сљлектђй, кљзгедђй, ќырдай | Èêå àÿãûí хђрбилђрчђ êóéäû. (Ã.Áђширов) Òåëåãðàììàëàð òàøó÷û Ëàëíå òàâûøûíäàãû сабыйларча òœçåìñåçëåêíå ñèçäå. (Ã.Ђпсђлђмов) Ирлђрчђ êàòû èòåï êóë êûñûøòûëàð. (Ã.Àхунов) Кљмештђй àê áñ áåëí óðàëãàí íôèñ êàåííàð. (Ã.псђлђмов) Íóðèñëàìîâ балаларча åëìàåï êóéäû. (Ã.Àõóíîâ) Ñîëäàò ќил очыргандай þêêà ÷ûêòû. (Ã.псђлђмов) Äîöåíòíû áàðìàêëàðû агачтай êàòûëàíäû. (Ì.Ìђџдиев) |
Рђвеш тљркемчђлђре
- Хђл рђвешлђре эш яки хђлнећ урынын, вакытын, сђбђбен, максатын белдерђ.
Вакыт рђвешлђре: былтыр, кичђ, бњген, элек, кышын, кљзен, башта, књптђн, тиздђн, хђзер, соћ, бераздан, аннары, яћа гына џ.б. | кайчан? | Иртђгђ èðòíãå ïàðîõîä áåëí êèòðáåç. (Ô.ìèðõàí) Бњген ìîíäà êàëàì, иртђгђ áàðñàì áàðûðìûí, äèäåì. (Ã.Èбраџимов) Ñìèãóëëà àáçûé яћадан ÷é-øèêð ìñüëñå áåëí øšãûëüëí áàøëàäû. (Ô.мирхан) Àëàð хђзер àðà-òèð ãåí ñœç àëûøàëàð èäå. (À.Ðасих) Бераздан Õëâôðœøíå çà ìéäàíûíà êèòåðäåëð. (Ê.Íасыйри) |
Урын рђвешлђре: еракта, ары, бире, югарыда, тњбђндђ, якында џ.б. | кайда? | Берзаман югарыдан éãí óðûí šñòåí äšáåðäï òåãåðìí òàøû êèëåï òšøòå. (Ђкият) — Килегез бирегђ, биредђ, књрђсезме, шоссе юллары. (И.Гази) |
Сђбђп, максат рђвешлђре: кирђккђ, бушка, кирђкмђскђ, юкка, юри џ.б. | нигђ? ни љчен? | — Ñèí œçå êèëãí àâûðóëàðíû юкка Äœëòøèíãà èáðñå. (Ì.Ìђџдиев) — Юкка гына Êàçàíäà óêûï êàéòìàãàíñû èêí. (Ò.Ìићнуллин) |
Рђвешлђргђ морфологик анализ ясау њрнђге
Ðâåø | ßñàëûøû áóåí÷à | Ìãúíñå áóåí÷à | À÷ûêëàãàí ñœç òšðêåìå | |
áèëãå ðâåøëðå | õë ðâåøëðå | |||
тамыр рђвеш | сыйфатлау ðâåøå | вакыт ðâåøå | ||
ясалма ðâåø | књлђм-чама ðâåøå | урын ðâåøå | ôèãûëü | |
кушма ðâåø | охшату-чагыштыру | сђбђп-максат | ñûéôàò | |
парлы ðâåø | ðâåøå | ðâåøå | ðâåø | |
тезмђ ðâåø |
1. Электђгечђ, иртђнге сђгать дњрттђ урыныннан сикереп тора иде. (М.Мђџдиев)
2. Ќир йљзендђ сулар бертуктаусыз агалар да агалар. (Н.Фђттах)
3. Тљрле якта сабаннар челтери, ара-тирђ атлар пошкырып куя. (Г.Бђширов)
4. Без юкка суган сатып йљргђндђ, ул менђ дигђн кипкђннђрен бер кђлђпњш тутырып та љлгергђн. (Г.Ибраџимов)
5. Байтак баргач, атларын салмак адымга куеп, бераз хђл алдылар. (Р.Батулла)
Электђгечђ — рђвеш, ясалма рђвеш, охшату-чагыштыру рђвеше, ачыклаган сњзе сикереп тора иде фигыле.
Бертуктаусыз — рђвеш, кушма рђвеш, сыйфатлау рђвеше, ачыклаган сњзе агалар да агалар фигыле.
Ара-тирђ — рђвеш, парлы рђвеш, вакыт рђвеше, ачыклаган сњзе пошкырып куя фигыле.
Юкка — рђвеш, ясалма рђвеш, сђбђп-максат рђвеше, ачыклаган сњзе йљргђндђ фигыле.
Байтак — рђвеш, тамыр рђвеш, књлђм-чама рђвеше, ачыклаган сњзе баргач фигыле.
Салмак — рђвеш, тамыр рђвеш, сыйфатлау рђвеше, ачыклаган сњзе адымга исеме.
Бераз — рђвеш, кушма рђвеш, књлђм-чама рђвеше, ачыклаган сњзе хђл алдылар фигыле.
Рђвешлђргђ морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
Ðâåø | ßñàëûøû áóåí÷à | Ìãúíñå áóåí÷à | À÷ûêëàãàí ñœç òšðêåìå | šìëä | |
áèëãå ðâåøëðå | õë ðâåøëðå | ||||
тамыр ðâåø | сыйфатлау ðâåøå | вакыт ðâåøå | |||
ясалма ðâåø | књлђм-чама ðâåøå | урын ðâåøå | ôèãûëü | õë | |
кушма ðâåø | охшату-чагыштыру | сђбђп-максат | ñûéôàò | õáð | |
парлы ðâåø | ðâåøå | ðâåøå | ðâåø | аергыч | |
тезмђ ðâåø |
1. Òší êàðàãûëàíà áàðà, áîëûòëàð êóåðà, êšçãå âàê ÿãûð акрын, ëêèí туктаусыз ñèáëè èäå. (Ã.ÈáðàŸèìîâ)
2. Яћгыр тљнозын дљбер-шатыр килеп яуды. (Т. Мићнуллин)
3. Ђледђн-ђле караћгыдан каравылчы-књзђтчелђр килеп чыкты. (Н. Фђттах)
4. Кљмештђй ак бђс белђн уралган нђфис каеннар. (Г.Ђпсђлђмов)
5. Лђкин юкка баш ваттылар. (М.Мђџдиев)
6. Муса аны башкачарак кыяфђттђ књргђн иде шикелле бит. (Ш.Маннур)
7. Яћа чыгып килђ торган кояштай, Ђминђ кайтып керде (Ш.Маннур).
Акрын — ðâåø, òàìûð ðâåø, ñûéôàòëàó ðâåøå, ôèãûëü áåëí áåëäåðåëãí õáðíå à÷ûêëàãàí, šìëä õë.
Туктаусыз — ðâåø, ÿñàëìà ðâåø, ñûéôàòëàó ðâåøå, ôèãûëü áåëí áåëäåðåëãí õáðíå à÷ûêëàãàí, šìëä õë.
Тљнозын – рђвеш, кушма рђвеш, књлђм-чама рђвеше, фигыль белђн белдерелгђн хђбђрне ачыклаган, ќљмлђдђ хђл.
Ђледђн-ђле – рђвеш, парлы рђвеш, сыйфатлау рђвеше, фигыль белђн белдерелгђн хђбђрне ачыклаган, ќљмлђдђ хђл.
Кљмештђй – рђвеш, ясалма рђвеш, охшату-чагыштыру рђвеше, исем белђн белдерелгђн тђмамлыкны ачыклаган, ќљмлђдђ аергыч.
Юкка – рђвеш, ясалма рђвеш, сђбђп-максат рђвеше, фигыль белђн белдерелгђн хђбђрне ачыклаган, ќљмлђдђ хђл.
Башкачарак — рђвеш, ясалма рђвеш, сыйфатлау рђвеше, кыяфђттђ сњзен ачыклаган, ќљмлђдђ аергыч.
Кояштай — рђвеш, ясалма рђвеш, охшату-чагыштыру рђвеше, фигыль белђн белдерелгђн хђбђрне ачыклаган, ќљмлђдђ хђл.
СИНОНИМ РЂВЕШЛЂР
1. Бервакытны шулай сабан љсте, Ђ берчакны минем атым њлде,
Кырда бергђ сабан сљрђбез. Карчык елый, карчык њкерђ.
(Џ.Такташ)
2. Безнећ ђле килер язлар алда,
Вђгъдђ бирсђк – ялган сњз тњгел.
Без ђлегђ сукбай малай гына,
Без хђзергђ ђле без тњгел. (М.Ђгълђмов)
Антоним рђвешлђр
1. Кичен књзен йомып, 2. Тынычлык юк бу књћелгђ,
Иртђн керфеклђрен тынычлык юк.
Ача торган серле чђчђгем. (И.Юзеев) Анда тетри, монда књкри ќир дђ књк. (С.Сљлђйманова)
3. Сулкылдар инде йљрђгем 4. Чын мђхђббђт – иртђ йђ соћмы –
Азга тњгел, озакка. (И.Юзеев) Сафландыра ќанны – суынмый. (И.Юзеев)
5. Шундый ерак – еллар артында сез, 6. Бала чакта вакыт озак њтђ. –
тавышыгыз инде якында. (Роберт Ђхмђтќанов) Хђзер вакыт никтер бик тиз њтђ. (Н.Измайлова)
7. “Элек чакта мин бер кеше идем, 8. Џич ударник итеп булмый шуны,
Хђзер, малай, миндђ ике “мин”. (Џ.Такташ) Йђ тегелђй ди шунда, йђ болай. (Ш.Маннур)
9. Чигенђм, карыйм. Соклангыч.
Якыннан – буяу гына.
Ерактан кђшмир яулыклы
Бер карчык карап тора. (М.Ђгълђмов)
10. Ђбњгалисина мђктђпкђ килђ, урынына килеп утра, аннары бер югары, бер тњбђн карап тора. (К.Насыйри)
11. Чынлап ђйттеме ул, юри генђ ђйттеме? (Ђ.Еники)
Алмашлык тљркемчђлђре
- Исем, сыйфат, рђвеш, сан кебек сњз тљркемнђрен алмаштырып килђ ала торган сњз тљркемнђрен алмаштырып килђ ала торган сњз тљркеме аламашлык дип атала. Алмашлык ќљмлђдђ ия, хђбђр, аергыч, тђмамлык, хђл булып килђ. Мђгънђ џђм вазифаларына карап, алмашлыклар 7 тљркемчђгђ бњленђ:
Зат àëìàøëûêëàðû | ìèí, ñèí, óë, áåç, ñåç, àëàð |
Тартым àëìàøëûêëàðû | ìèíåêå, ñèíåêå, àíûêû, áåçíåêå, ñåçíåêå, àëàðíûêû ìîíûêû, òåãåíåêå |
Књрсђтњ àëìàøëûêëàðû | áó, òåãå, óë, øóë, í, àíäûé, øóøû, øóëàé, òåãåëé, áîëàé |
Сорау àëìàøëûêëàðû | êåì, íðñ, íèíäè, êàéñû, íè÷, íè÷åê, êàÿ, êàéäà, êàé÷àí |
Билгелђњ àëìàøëûêëàðû | áàðû, áàð÷à, áàðëûê, ášòåí, Ÿìì, Ÿð, Ÿðáåð, œç(å) Ÿðêåì, Ÿðíðñ |
Билгесезлек àëìàøëûêëàðû | ëë êåì, ëë íðñ, ëë íèíäè, ëë íè÷åê, ëë êàÿ ëë êàé÷àí, êåìäåð, íðñäåð, íèäåð, íè÷åêòåð, êàÿäûð êàéñûäûð, ниндидер |
Юклык àëìàøëûêëàðû | Ÿè÷êåì, Ÿè÷íðñ, áåðêåì, áåðíðñ, Ÿè÷íèíäè, áåðíèíäè, Ÿè÷íè÷åê, áåðíè÷åê, Ÿè÷êàÿ, áåðêàÿ, Ÿè÷êàé÷àí, áåðêàé÷àí |
Зат алмашлыклары
- Зат алмашлыклары сљйлђшњдђ катнашучы затларны — сљйлђњчелђрне (мин, без), тыћлаучыларны (син, сез), алар турында сњз барган зат, предметларны (ул, алар) белдерђлђр.
- Зат алмашлыклары ќљмлђдђ ия, хђбђр, аергыч, тђмамлык, хђл булырга мљмкин.
- Берлек сандагы зат алмашлыкларыныћ килеш белђн тљрлђнеше књплек сандагы зат алмашлыклары џђм исемнђр тљрлђнешеннђн аерыла.
Êèëåøëð | Ñîðàóëàðû | Çàò àëìàøëûêëàðûныћ килеш белђн тљрлђнеше | ||
I | II | III | ||
баш êилеш | кем | ìèí без | ñèí сез | óë алар |
иялек килеше | кемнећ | ìèíåì безнећ | ñèíå сезнећ | àíûћ аларныћ |
юнђлеш êèëåøå | кемгђ | ìèà безгђ | ñèà сезгђ | àà (ààðãà) аларга |
тљшем êèëåøå | кемне | ìèíå безне | ñèíå сезне | àíû аларны |
чыгыш êèëåøå | кемнђн | ìèííí бездђн | ñèííí сездђн | àííàí (ààðäàí) алардан |
урын-вакыт êèëåøå | кемдђ | ìèíä бездђ | ñèíä сездђ | анда (аћарда) аларда |
1. Ул êûø êšíå óðìàí ñàêëûé èäå. (Ã.Èбраџимов) 2. Син ëìå? Íèê êèëäå? Мин сине ÷àêûðìàäûì. (Ò.Ìићнулин) 3. — Без ÷é-øèêðíå þêêà ñàêâîÿæãà ñàëãàíáûç, аларны ìåí øóøû òšåíã áéëðã êèðê. (Ô.мирхан) 4. Èøåêòí ÷ûãó÷û êåøå ул èäå. (Ø.Êамал) 5. — Áåëåøåðã òåëìèì ä: алар безгђ, без аларга áóëàñû òœãåë áèò èíäå. (Ô.мирхан) 6. Алар ñšéëøåï òîðãàí àðàäà, ул êèëäå. (Ø.Êамал) 7. Сез óéíàãûç, êšëåãåç, мића êàðàìàãûç. Мин сезгђ óàéñûçëàìàì. (Ê.Òинчурин) 8. Ул аларныћ ÷àêûðóûí èëòèôàòñûç êàëäûðûðãà óàéñûçëàíäû. (Ø.Êамал)
9. Òûëàãûç÷û, êîøëàð, ûðëàðûìíû,
Òûëàñàãûç, сезгђ ûðëàðìûí!
Сез ñàéðàðñûç, ñîðà мин òûëàðìûí,
Òûëàï, œêñåï-œêñåï åãъëàðìûí. (Ø.Áабич)
Тартым алмашлыклары
- Тартым алмашлыклары предметныћ кайсы затныкы икђнен белдерђ.
- Алар -ныкы, -неке, -еке кушымчалары ярдђмендђ ясала (минеке, синеке, аныкы, безнеке, сезнеке, аларныкы), килеш џђм сан белђн тљрлђнђлђр, ќљмлђдђ ия, хђбђр џђм тђмамлык булып килђлђр.
Êèëåøëð | Òàðòûì àëìàøëûêëàðûныћ килеш белђн тљрлђнеше | ||
I | II | III | |
баш килеш | минеке безнеке | синеке сезнеке | аныкы аларныкы |
иялек килеше | минекеíå безнекенећ | синекенећ сезнекеíå | аныкыныћ аларныкыныћ |
юнђлеш êèëåøå | минекеí безнекенђ | синекенђ сезнекенђ | аныкына аларныкына |
тљшем êèëåøå | минекеí безнекен | синекен сезнекен | аныкын аларныкын |
чыгыш êèëåøå | минекеííí безнекеннђн | синекеннђн сезнекеннђн | аныкыннан аларныкыннан |
урын-вакыт килеше | минекеíä безнекендђ | синекендђ сезнекендђ | аныкында аларныкында |
1. Минем éîëäûçûì äà ñœíäå, синеке ä. (Ê.Òинчурин)
2. Áó òàóëàð äà синеке,
Åëãàëàð äà, òàëëàð äà. (Ð.Ôђйзуллин)
3. Ìàòóð áàøìàêíû êœðã÷, êûçëàð áàðûñû äà «минеке» äèï êû÷êûðàëàð èêí, äè. (êèÿò)
4. éä, êûçûì, áåçã,
Безнекелђр áàéëàð. (кият)
5. Ñèí минеке, ìèí синеке. (ыр)
Књрсђтњ алмашлыклары
- Књрсђтњ алмашлыклары затка яки предметка, аларныћ билгелђренђ ишарђ итђлђр.
- Књрсђтњ алмашлыклары исемне алмаштырып килсђ — сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђ, ќљмлђдђ ия, тђмамлык, хђбђр булып килђ. Предметныћ билгесенђ яки рђвешенђ књрсђтњче тартым алмашлыклары тљрлђнми, ќљмлђдђ аергыч яки хђл булып килђ.
Êœðñòœ àëìàøëûêëàðû | Ìèñàëëàð | |
Зàòêà ÿêè ïðåäìåòêà êœðñòœ÷å àëìàøëûêëàð | í, áó, óë, òåãå, ìåí øóë, øóøû | éëíåï êèëåï ќиò áó теге åãåò ÿíûíà. (êèÿò) Менђ óë ñœíãí éîëäûçëàð êàÿí êèëåï ÷ûêòû. Éîìûøûì ìåí шул. (Ê.Òинчурин) |
Ïðåäìåòíû áèëãåñåí êœðñòœ÷å àëìàøëûêëàð | øóíäûé, òåãåíäè, àíäûé ìîíäûé | Áåç андый ìàëàé òœãåë, Áåç мондый ìàëàé òœãåë. (Ò.Ìићнуллин) |
Ïðåäìåòíû ýøåí, õëåí (ðâåøåí) êœðñòœ÷å àëìàøëûêëàð | øóëàé, øóøûëàé, àëàé áîëàé, òåãåëé | Алай òœãåë, болай óë: àðïà òœãåë, áîäàé óë. (Ìђкаль) Íèã шулай ñèáåëãí óë, Íèã шулай òàëêûíãàí? (.Ãадел) |
Искђрмђ: ул àëìàøëûãû, исемне алмаштырып êèëñ — зат алмашлыгы, ђ предметныћ билгесен алмаштырып килсђ — књрсђтњ алмашлыгы була.
Сорау алмашлыклары
Ñîðàó àëìàøëûêëàðû | Òšðëíåøå | šìëäге функциясе | Ìèñàëëàð |
кем нђрсђ ни (исем àëìàøëûêëàðû) | ñàí, òàðòûì, êèëåø белђн тљрлђнђ | èÿ õáð àåðãû÷ òìàìëûê õë | Ìèíå кем òîòêàíäûð, ìîíû õçåðã÷ áåë àëìàäûì. (Ã.Èбраџимов) Èõ ìàëàé, áîð÷àãû нђрсђ áèò. (Ã.Èбраџимов) Ìîíû š÷åí нилђр ãåí êœðìäåì. (Ã.Èбраџимов) Кем êóøêàí ñèà, êèðêëå ýø ýøëï éšðìèñå. (Ò.Ìићнуллин) |
нинди кайсы (сыйфат àëìàøëûêëàðû) | òšðëíìè | àåðãû÷ õáð õë | Êûçûãû ìåí нинди áóëà àíû. (Ò.Ìићнуллин) Áîëàðíû кайсы ÷ûí ãàñêð áàøû èêíåí áåëìè, àïòûðàï êàëäûëàð. (Ê.Íасыйри) |
ничђ ничђнче (сан àëìàøëûêëàðû) | òšðëíìè | àåðãû÷ õë | Ничђ ìå åëëûê òðèá èñêå þëëàðíû õàòàñûí à÷ìàäû. (Ã.ÈáðàŸèìîâ) Ничђнче åë œòåï êèòòå èíäå. |
ничек кая кайда кайчан (рђвеш àëìàøëûêëàðû) | òšðëíìè | õë | ßøåí ñóãó ничек ñð èòñ, ïàòøàíû áó ôðìàíû ààðäàí ÿìàíðàê áóëäû. (Ã.Èбраџимов) Ìèíåì š÷åí кайда êóë êóéñà äà áàðûáåð. (Ò.Ìићнуллин) Êàðà ñèí àà, кайда êà÷ûï ÿòêàí. (Ò.Ìèíóëëèí) Кайчан äà áåç øóà èðåøåðáåç. (Ã.Èбраџимов) |
Билгелђњ алмашлыклары
- Билгелђњ алмашлыклары – зат яки предметларны аерым-аерым яисђ гомумилђштереп белдерђ торган алмашлыклар.
- Ќљмлђдђ исемне ачыклап килсђлђр — аергыч ролендђ, исем урынында килсђлђр — сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђлђр џђм ќљмлђнећ барлык кисђге булып килђ алалар.
Çàò ÿêè ïðåäìåòëàðíû àåðûì-àåðûì áåëäåðœ÷å áèëãåëœ àëìàøëûêëàðû: џђр, џђркем, џђрнђрсђ, џђрбер џђртљрле, џђркайсы, џђрберсе | Џђр ќèëã êàëòûðàíûï, џђр ÿãûðíû ý÷åí àëûï ãîìåð èòëð. (Ã.Èбраџимов) Џђркем џђрчак ñèíå ќûðíû ñšåï óêûé, Ñèíå éšðê ќûðëàðûäà òèá, Òóêàé. (ß.Í.) Џђрнђрсђгђ èñåáåç êèò èäå. (.Òакташ) Áó âàêûéãàëàðíû џђркайсында íèíäè ä áóëñà êàðøûëûê áàð. (Ò.Ìићнуллин) |
Çàò ÿêè ïðåäìåòëàðíû ãîìóìèëøòåðåï (ќûåï) áèðœ÷å áèëãåëœ àëìàøëûêëàðû: џђммђ, џђммђсе, бар, барлык, барлыгы, барча, барсы, бљтен, бљтенесе | Џђммђбез ä øóë áõåòëå èïòøåáåç ÿíûíà êèëäåê. Çàêèð òóðûíäà џђммђсе éáò ñœç éòåðã èñïëè èäå. (Á.Êамалов) Барысын да œç àðøûíû áåëí œë÷ì. (Ìêàëü) Óë àðàäà áàéðàê ÿíûíà бљтен áðèãàäà ûåëäû. (Ã.Áђширов) Бљтенесе áàñêàí óðûííàðûíäà êàòûï êàëäûëàð. (Ã.Áђширов)Џђммђ øêåðòíå àíû êœç àëäûíäà œòêðëð. (Ã.Èбраџимов) |
Билгесезлек алмашлыклары
- Зат, предмет, билге, сан, рђвеш, хђллђрнећ билгесезлегенђ књрсђтњче алмашлыклар билгесезлек алмашлыклары дип атала.
- Билгесезлек алмашлыклары сорау алмашлыкларына -дыр, -дер, -тыр, -тер, ђллђ кисђкчђлђре ялгап ясала.
Билгесезлек алмашлыклары: êåìäåð, íèíäèäåð, ëë íèíäè, ëë íè÷åê, êàé÷àíäûð, íè÷äåð, íèäåð Ÿ.á. | Ìå åë ýëåê кемдер ìîíäà èð êàçûãàí, òèð òàìûçãàí. (Ì.ëèë) Êœïåðíå ÷ûêêà÷ òà, ниндидер çóð ãàóãà, øàó-øó èøåòåëäå. (Ã.ÈáðàŸèìîâ) Ђллђ ничек áóëäû ñèíå ãîìåð, Ñèí, Ìîêàìàé, ëë íèøëäå. (.Òакташ) |
Билгесезлек алмашлыклары урынында йљрњче саннар џђм тезмђлђр: áåð, áåð-áåð, áåðð, áåðœ, êåì ä áóëñà, íè ä áóëñà, íè÷åê ò áóëñà, êàé÷àí äà áóëñà Ÿ.á. | Кайберђњлђр éšãå êœòðåø, Берђњлђргђ ßðäì êóëûí œçå ñóçàñû. (Ô.ßруллин) Ìèí ñèííí ни дђ булса ñîðàìûéì áèò. (Ã.Êутуй) — Áàð, òóãàíûì, áàð! Áàðûáåð кайчан да бер áàðìûé õë þê, — äèäå. (Ô.мирхан) |
Юклык алмашлыклары
- Юклык алмашлыклары зат, предмет, билге, сан, рђвеш яки хђлнећ булмавын, кире кагылуын белдерђ.
- Юклык алмашлыклары сорау алмашлыкларына џич-, бер- сњзлђрен ялгап ясала.
- Ќљмлђнећ телђсђ нинди кисђге булып килђ алалар.
è÷êåì Êàðíû áèê à÷êàí ïåñèíå, áèðìãí џичкем дђ àø. (Ã.Òукай)
Џичкемгђ џичбер ñœç éòìè, џичкем áåëí èñïëøìè, àâûëäàí ÷ûêêàíìûí äà êèòêíìåí.
(Ã.Èбраџимов)
áåðêåì Àëàðíû беркем дђ êœðìäå. (Ê.Íасыйри)
Àíäà беркем дђ þê. (Ò.Ìићнуллин)
áåðíðñ Ìèà äèñ, ášòåíëé бернђрсђ дђ êèì. (Ã.Êутуй)
берни Ђйе, башка берни дђ калмады. (Ђ.Еники)
Ÿè÷íðñ Орудиялђрне яћадан корып љлгергђн тупчылар немец ягына карадылар, лђкин књћел
сљендерерлек џичнђрсђ књрђ алмадылар. (Ш.Маннур)
џични Гљлнар ђле сабый, ул џични аћламый, ишекле-тњрле йљрњен белђ. (Р.Мљхђммђдиев)
Ÿè÷íèíäè — Џичнинди аерма юк дигђн фикерлђре белђн килешђ алмым. (Р.Мљхђммђдиев)
џичкайчан — Мљлкђтемне Исмђгыйль мирзага њз ихтыярым илђ џичкайчан бирмђсмен, атам! (Р.Батулла)
áåðíèíäè Ђлегђ бернинди теориядђ мондый тљшенчђ юк иде кебек. (Р.Мљхђммђдиев)
áåðíè÷åê Úëíóð ìîíû берничек тђ àëûé àëìàäû. (Ã.Àфзал.)
џичбер Џè÷êåìã џичбер ñœç éòìè êàéòûï êèòì. (Ã.Èбраџимов)
áåðêàÿ Беркая да þë êœðìäå, êàÿ áàðûï, êåìã êèø èòðã àïòûðàäû. (Ã.Èбраџимов)
Ÿè÷êàÿ Џичкая ашыкмый ул бњген. (Р.Мљхђммђдиев)
беркайда — Эшнећ беркайда да ќићеле юк аныћ, абзый, — диде књн курткалы. (Г.Ђпсђлђмов)
џичкайда — Џичкайда китђргђ ќыенмый иде, югыйсђ, — диде Елизавета Ивановна. (Р.Мљхђммђдиев)
Зат яки предметларны гомумилђштереп (ќыеп)
бирњче билгелђњ алмашлыклары
- Ќљмлђдђ исемне ачыклап килсђлђр — аергыч, исем урынында килсђлђр — сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђлђр, ќљмлђнећ барлык кисђге булып килђ алалар.
Џìì Џђммђбез ä øóë áõåòëå èïòøåáåç ÿíûíà êèëäåê. (Ã.Èбраџимов)
Џђммђ øêåðòíå àíû êœç àëäûíäà œòêðëð. (Ã.Èбраџимов)
ììñå Çàêèð òóðûíäà џђммђсе éáò ñœç éòåðã èñïëè èäå. (Á.Êамалов)
Áàð
Áàðëûê Џљќњм барлык хђрби частьларныћ бердђм хђрђкђте белђн алып барыла. (Ш.Рђкыйпов)
Бàðëûãû
Áàð÷à Барча кош-корт йоклаган булганга, урман тын икђн. (Г.Тукай)
Бàðûñû Барысын да œç àðøûíû áåëí œë÷ì. (Ìêàëü)
Ìîíû áåç барыбыз да øàòëàíûï êàðøû àëàáûç. (Ì.Ìаликова)
Ášòåí Бљтен èð-êœãå íóðãà ÷îðíàëãàí. (Ø.Áабич)
Èñ-èñ бљтен äšíüÿ áóå êèò. (Ã.Òукай)
Óë àðàäà áàéðàê ÿíûíà бљтен áðèãàäà ûåëäû. (Ã.Áђширов)
Бšòåíåñå Бљтенесе áàñêàí óðûííàðûíäà êàòûï êàëäûëàð. (Ã.Áøèðîâ)
Зат яки предметларны аерым-аерым белдерњче билгелђњ алмашлыклары
- Ќљмлђдђ исемне ачыклап килсђлђр — аергыч, исем урынында килсђлђр — сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђлђр, ќљмлђнећ барлык кисђге булыпкилђ алалар.
ð Џђр èëã êàëòûðàíûï, џђр ÿãûðíû ý÷åí àëûï ãîìåð èòëð. (Ã.ÈáðàŸèìîâ)
Øóíëûêòàí џђр øêåðò ý÷òí òûћíàðãà ìáœð èäå. (Ã.Èбраџимов)
Ÿðêåì Џђркем Ÿð÷àê ñèíå ûðíû ñšåï óêûé,
Ñèíå éšðê ûðëàðûäà òèá, Òóêàé. (ß.Í.)
Џђркемнећ àâûçûíäà øóë ñœç èäå. (Ø.Êамал)
Ÿðíðñ Џђрнђрсђгђ èñåáåç êèò èäå. (.Òакташ)
Ÿðáåð Êèÿœíå ìàòóðëûãûí Ÿì àêûëëûãûí êœðãí џђрбер êåøå ãàïê êàëäû. (Ê.Íасыйри)
Ÿðòšðëå
Ÿðêàéñû Áó âàêûéãàëàðíû џђркайсында íèíäè ä áóëñà êàðøûëûê áàð. (Ò.Ìићнуллин)
Óðûíäûêëàðû, êšçãåëðå — џђркайсы àãà÷òàí, äè. (Ã.Êутуй)
Ÿðáåðñå Чегђннђр кебек џаман књченеп йљрсђлђр дђ, кызлар љй рђхђтеннђн ваз кичмђгђннђр иде:
џђрберсенђ аерым койка, ак ќђймђлђр, чигњле мендђрлђр, челтђр пђрдђлђр бар. (Ш.Рђкыйпов)
Билгесезлек алмашлыклары урынында йљрњче тезмђлђр џђм саннар
Áåð Òàãûí êèëãí êåøåëðíå бере áó ÿêòàí êàòû òàâûø áåëí êû÷êûðäû. (Ø.Êамал)
Êåì ä áóëñà Àíû õçåð êœåëåí êèòåðãí кем дђ булса áàðìû èêí? (Ø.Êамал)
Íè ä áóëñà Ìèí ñèííí ни дђ булса ñîðàìûéì áèò. (Ã.Êутуй)
Без хђтта њзебез аныћ ни дђ булса сљйлђвен њтенђ идек. (Г.Ђпсђлђмов)
Áåðð ßðûé, òàãûí àëûéì áåðð ñšëãå. (Ê.Òинчурин)
Òåãåðìííð, áåðð òàâûø òûћлàãàí øèêåëëå, òóêòàï êàëãàí èäåëð. (Ø.Êамал)
Íè÷åê ò áóëñà Лђкин ничек тђ булса Мђрфуга апага њземнећ батыр икђнемне књрсђтњ уеннан мин кайта
алмадым. (Ф.Ђмирхан)
Áåð-áåð Бер-бер фаќига кљтђме ђллђ кљзгедђге кыз баланы? (Р.Батулла)
Кайчан да бер — Áàð, òóãàíûì, áàð! Áàðûáåð кайчан да бер áàðìûé õë þê,— диде. (Ф.Ђмирхан)
Нинди дђ булса Нинди дђ булса яћа нђрсђ уйлап табарга аныћ башы ќитмђде. (Н.Фђттах)
Берђњ Берђњ табына матурлыкка,
Берђњ табына батырлыка. (Ф.Яруллин)
Алмашлыкларга морфологик анализ ясау њрнђге
Àëìàøëûê | Òšðêåì÷ñå áóåí÷à | Òšçåëåøå áóåí÷à | Áåðëåê | Кœïëåê | Òàðòûì áåëí | Êèëåøе |
зат àëìàøëûãû | ||||||
сорау алмашлыгы | тамыр àëìàøëûê | òšðëíãí | баш êèëåøò | |||
тартым àëìàøëûãû | ясалма àëìàøëûê | ñàíäà | иялек êèëåøåíä | |||
књрсђтњ àëìàøëûãû | кушма àëìàøëûê | òšðëíìãí | юнђлеш êèëåøåíä | |||
билгелђњ | парлы | тљшем êèëåøåíä | ||||
àëìàøëûãû | àëìàøëûê | |||||
билгесезлек | тезмђ | чыгыш êèëåøåíä | ||||
àëìàøëûãû | àëìàøëûê | |||||
юклык | урын-вакыт кèëåøåíä | |||||
àëìàøëûãû |
1. Ул кемнедер шелтђли, кайсыларына йомыш куша. (Р.Батулла)
2. Бу болгарларныћ алдыра башлаган вакытына туры килде. (Р.Батулла)
3. Нђрсђ булгандыр сабыйга, ул атка менгђннђн бирле еламый башлады, ђллђ биеклектђн, ђллђ ыргып чапканнан куркып тын калган иде. (Р.Батулла)
4. — Син мине њзећ белђн алып кит, Акмирза! (Р.Батулла)
5. Џђрнђрсђгђ исебез китђ иде. (Џ.Такташ)
6. —Аныкын да яздым, синекен дђ язам. (Г.Ибраџимов)
7. Џичкемгђ џичбер сњз ђйтми, авылдан чыкканмын да киткђнмен. (Г.Ибраџимов)
Ул — зат алмашлыгы, тамыр алмашлык, баш килештђ.
Кемнедер — билгесезлек алмашлыгы, тамыр алмашлык, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, тљшем килешендђ.
Бу — књрсђтњ алмашлыгы, тамыр алмашлык, тљрлђнми.
Нђрсђ — сорау алмашлыгы, тамыр алмашлык, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ.
Син — зат алмашлыгы, тамыр алмашлык, баш килештђ.
Мине — зат алмашлыгы, тамыр алмашлык, тљшем килешендђ.
Џђрнђрсђгђ — билгелђњ алмашлыгы, кушма алмашлык, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, юнђлђш килешендђ.
Аныкын — тартым алмашлыгы, тамыр алмашлык, берлек санда, тљшем килешендђ.
Џичкемгђ — юклык алмашлыгы, кушма алмашлык, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, юнђлеш килешендђ.
Џичбер — юклык алмашлыгы, кушма алмашлык.
Алмашлыкларга морфологик-синтаксик анализ ясау њрнђге
Àëìàøëûê | Òšðêåì÷ñå áóåí÷à | Òšçåëåøå áóåí÷à | Áåðëåê | Кœïëåê | Òàðòûì áåëí | Êèëåøе | šìëä |
зат | |||||||
àëìàøëûãû | |||||||
сорау алмашлыгы | тамыр àëìàøëûê | баш êèëåøò | èÿ | ||||
тартым àëìàøëûãû | ясалма àëìàøëûê | ñàíäà | òšðëíãí | иялек êèëåøåíä | õáð | ||
књрсђтњ àëìàøëûãû | кушма àëìàøëûê | òšðëíìãí | юнђлеш êèëåøåíä | òìàìëûê | |||
билгелђњ | парлы | тљшем êèëåøåíä | |||||
àëìàøëûãû | àëìàøëûê | àåðãû÷ | |||||
билгесезлек | тезмђ | чыгыш êèëåøåíä | |||||
àëìàøëûãû | àëìàøëûê | õë | |||||
юклык | урын-вакыт кèëåøåíä | ||||||
àëìàøëûãû |
Èñåãåçä òîòûãûç!
- Исемне алмаштырып килгђн алмашлыклар сан, тартым, килеш белђн тљрлђнђ.
- Зат, тартым алмашлыклары тартым белђн тљрлђнми.
1. Ул òàÿêíû œçåí òàáà òàðòà áàøëàäû. (Ì.Ãафури)
2. Ìåí бу èïòøíå èñåìåí áåëìèì. (Ø.Êамал)
3. Законныћ теле бар, закон телен барысы да аћлый. (М.Хђбибуллин)
4. Илханнар аны беркайчан да чит итмђделђр, њз иттелђр. (М.Хђбибуллин)
5. Бљркемне дђ кертмђ. (М.Хђбибуллин)
6. Њзлђре џау-џаулап кычкыра, кайсы, казанга арба кендеге белђн сугып, чаћ тавышы чыгара; кемдер чуен таба кага. (Р.Батулла)
Ул — çàò àëìàøëûãû, òàìûð àëìàøëûê, áàø êèëåøò, šìëä èÿ.
Бу — êœðñòœ àëìàøëûãû, òàìûð àëìàøëûê, šìëä àåðãû÷.
Барысы — билгелђњ àëìàøëûãû, òàìûð àëìàøëûê, тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, šìëä ия.
Беркайчан — юклык àëìàøëûãû, кушма алмашлык, šìëä вакыт хђле.
Беркемне —юклык àëìàøëûãû, кушма алмашлык, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, тљшем килешендђ, šìëä тђмамлык.
Њзлђре — билгелђњ àëìàøëûãû, тамыр алмашлык, књплек санда, тартым белђн тљрлђнгђн, баш килештђ, šìëä ия.
Кайсы — сорау àëìàøëûãû, тамыр алмашлык, берлек санда, баш килештђ, šìëä ия.
Кемдер — билгесезлек àëìàøëûãû, тамыр алмашлык, берлек санда, тартым белђн тљрлђнмђгђн, баш килештђ, šìëä ия.
Синоним алмашлыклар
1. Кайсы юллар, 2. Кайсы гына якка карасаћ да,
Нинди упкын Бары таныш, бар да яп-якын.
Тарта безне ќан сорап?! (С.Рђмиев) (Ш.Маннур)
3. Ни уйлап, нђрсђ карап йљри торгандыр карт – белњче юк. (Ђ.Еники)
4. Џичнигђ карамыйча, аныћ тизрђк торасы, кадерле кунаклары љчен ђњвђлгечђ бљтерелеп йљрисе килђ иде... Бернигђ исе китмичђ, рђхђтлђнеп яши иде. (Ђ.Еники)
5. Ђ нигђ соћ шундый мђкаль: Дљньяда џичнђрсђ юктыр
– џичкем Аћарга тић булырлык. (Ф.Яруллин)
њз илендђ булмый пђйгамбђр! (Р.Гатауллин)
6. Дђшмђњчелђр беркемне дђ тыћламый дип уйламагыз. Нђрсђ ђйтсен: берни белми ул,
Дђшмђњчелђр бернђрсђ дђ аћламый дип уйламагыз. Хђбђре юк минем йљрђктђн.
(Н.Измайлова) (Х.Туфан)
7. Кљндезлђрен барсы да хезмђтлђренђ китеп беткђч, телђсђ књпме уйланып ятарга мљмкин... Бљтенесе – яланы-кыры, авылы-урамы, кешелђре, маллары – бер генђ минутка да исеннђн чыкмый. (Ђ.Еники)
Антоним алмашлыклар
1. Син џђркемгђ очрыйсыћдыр, ђнкђй,
Мљлдерђмђ килеш чилђгећ. (С.Хђким)
Шул чыгып китњдђн, беркемгђ дђ ђйтмичђ, мин тагын Донбасс ягына юл тоттым. (Ф.Хљсни)
2. Ђ бљркеткђ џђрчак ук тљбђлђ. Тап тљшермђдек беркайчан
Очып тљшђ кызыл каурыйлар. (С.Сљлђйманова) Бригада байрагына. (М.Ногман)
3. Масаясыћ икђн данга, – Ќырлары аныћ – шђхси њзенеке дђ,
Бел: беркемнећ, беркайчан да Шул вакытта – џђркемнеке дђ! Мактанып ућганы юк. (Н.Арсланов) (Р.Фђйзуллин)
4. Бљтен тирђ-якта дан тоткан Књк бияне узып килњ Алмачуар љчен џичкемнећ акылына килмђгђн бер бђхет иде. ... Бичаракаем, адђмнђн болай акыллырак књзлђре белђн џђркемгђ мљлдерђтеп карап, бер атнага якын ыћгырашып ятты. (Г.Ибраџимов)
ФИГЫЛЬ
- Фигыльлђр предметныћ яки затныћ эшен, хђлен, хђрђкђтен белдерђ.
Фигыль тљркемчђлђре
Фигыль тљркемчђлђре | Нђрсђне белдерђ (ачыклый) | Сораулары | Мисаллар |
Боерык ôèãûëü | áîåðóíû, êóøóíû áåëäåð | íèøë íèøëì | áàð, кил áàðìà, êèëì |
Хикђя ôèãûëü | ýø ÿêè õë, õðêòíå áóëóûí ÿêè áóëìàâûí õèêÿëè, õáð èò | нèøëè, íèøëìè, íèøëãí, íèøëìãí, íèøëð, íèøëìñ, íèøëäå, нишлђмђде, íèøëÿ÷ê, íèøëìÿ÷ê | óêûé, óêûìûé óêûãàí, óêûìàãàí укыр, укымас óêûäû, óêûìàäû êàéòачак, êàéòìàÿ÷àê |
Шарт ôèãûëü | ýø ÿêè õëíå áóëóû ÿêè áóëìàâû š÷åí êèðêëå øàðòíû áåëäåð | íèøëñ íèøëìñ | áàðñà, êšëñ áàðìàñà, êšëìñ |
Сыйфат ôèãûëü | ïðåäìåòíû áèëãåñåí àíû ýøåí, õëåí, õðêòåí êàðàï áåëäåð | íèíäè (êèòàï) íèíäè (áàëà) íèíäè (ýø) | óêûé òîðãàí êèòàï éîêëàó÷û áàëà ýøëèñå ýø |
Хђл ôèãûëü | òšï ôèãûëüíå âàêûò ÿêè ýøëíœ ðâåøå џђм башка яктан à÷ûêëûé | íè÷åê кайчан | ÿòûï óêûé êšë-êšë êèë кайткач књрде |
Исем ôèãûëü | ýø ÿêè õëíå èñåìåí áåëäåð | íèøëœ íèøëìœ | ýøëœ, óêó ýøëìœ, óêûìàó |
Инфинитив | íèÿòíå, ìàêñàòíû, áîåðóíû šíäœíå, òåëêíå, áåëäåð | íèøëðã íèøëìñê | áàðûðãà, êèëåðã áàðìàñêà, êèëìñê |
Фигыль тљркемчђлђре
Ôèãûëüëð | Ìãúíñå | Ìèñàëëàð |
Боерык ôèãûëü | бîåðó, ýø êóøóíû; ÷àêûðó, šíäœ, êèøëøœ, èñêðòœíå; ðšõñò ñîðàóíû; õšðìòëï, îëûëàï ìšðãàòü èòœíå; œòåíœíå áåëäåð | кèòàï ал, øèãûðü сљйлђ, ишетегез, уйлагыз; áœãåíãå ýøíå èðòã калдырма; äôòðåíå алып торыйм ђле, керим ђле óðìàííàðãà; êèíîãà керик ђле; утырыгыз, àïà; ђйтче, êîø÷ûê; кайт инде, кайт |
Хикђя ôèãûëü | ýø, õë, õðêòíå áóëóûí (áóëìàâûí) õèêÿëè, õáð èò | ßãûð яуды. Êîÿø чыкты. Êèòàáûí алмады. Óë áœãåí äðåñê килмђячђк. |
Шарт ôèãûëü | тšï ôèãûëüäí àëàøûëãàí ýø, õë, õðêòíå œòëœåí (œòëìâåí) øàðò áóëãàí ýøíå, õëíå áåëäåð | áàðñà, êèëñ; àëñà äà, áèðñ ä, êàëñàê òà, êšòñê ò Ñåç њлсђгез, ìèí ä îíòûëûðìûí, Яшђсђгез, ìèí ä ÿøðìåí. (Ì.ђлил) |
Сыйфат ôèãûëü | ýøíå, õðêòíå ïðåäìåòíû áèëãåñå èòåï áèð | Êœïòí књрешмђгђн äóñëàðäà сљйлђшер ñœçëð êœï òàáûëäû. (Ô.мирхан) Õûÿëûíäà œçåí õàëûê àçàòëûãû š÷åí кљрђшњче åãåò èòåï êœç àëäûíà êèòåð. (Ã.Èбраџимов) |
Хђл ôèãûëü | ýøíå, õðêòíå áàøêà áåð ýø ÿêè õðêòíå áèëãåñå èòåï áèð | áœãàëèñèíà œçåíå òóãàíûí áèê олылап êàðøû àëäû. (Ê.Íасыйри) |
Исем ôèãûëü | ýøíå, õðêòíå (èñåì êåáåê) ïðåäìåòëàøòûðûï áèð | òèñå âàñûÿòåí œòœíå íèíäè íòèã китерњен áåð àáçûéãà ñšéëãí. (êèÿò) |
Инфинитив | ìàêñàò òšñìåðå áàð | Áåðêšííå åãåò, øóíäûé êûçíû эзлђргђ дип, þëãà ÷ûãûï êèòêí. (êèÿò) |
Фигыльнећ барлык, юклык формалары
Алар эøíå, õëíå œòëœå ÿêè œòëìвен белдерђ
Барлык ôîðìàñûíäàãû ôèãûëüíå ìàõñóñ êœðñòêå÷å þê. Óë ýøíå, õëíå áóëóûí, œòëœåí áåëäåð. | Юклык ôîðìàñûíäàãû ôèãûëü -ма, -мђ êóøûì÷àëàðû ÿðäìåíä ÿñàëà. Óë ýøíå, õëíå áóëìàâûí, œòëìâåí áåëäåð. |
Àííàí ñîãû åëëàðäà äšíüÿ кайнады. Åëëàð њтте, õëëð њзгђрде. Àðàëàðäà óïêûííàð ясалды. (Ã.Èбраџимов) Àéëàð, åëëàð њтеп киттелђр, áàëàëàð äœðò ÿøüê ќиттелђр. Àëàðíû ìêòïê óêûðãà бирделђр. (Ê.Íàñûéðè) Ишеттећме, áåð õáð áàð, êàðäø, Ќыям, туплыйм ášòåí àûìíû, Áàð äà кљтђ, áàð äà тыћлый òûíûï, Êîðèäîðäà Òóêàé àäûìû. (Ñ.Õђким) Òóêàéíû çóð ìãå òåðå àíû Øóíäà ята, кара, бар, ýíåì. (Ñ.Õêèì) | Óë Ìšíâðíå àíûí аћламады. (Í.Ãыйматдинова) Àòà áåëí àíà àëàðíû ÿõøû òåëêëðåí каршы килмилђр. (Ê.Íасыйри) Áó êèì÷åëåê àíû òíåí сызландырмый, ììà êœåëåí Ÿè÷ тындырмый èäå. (Ì.ÌŸäèåâ) Áóê÷à ý÷åííí èãúòèáàðãà àëûðäàé áåð ÿçó äà чыкмады. (Ã.Êутуй) Œëäå ášåê òîêûì... Êåì ä ђйтмђс: Óëëàðûíàí ñèí, äèï, ућмадыћ, — Õàëêûì, àëäà óëëàðûíû ñàêëà, Àâûð ÷îðíû êè÷åð óëëàðû. (Ñ.Õђким) Êàéòêàíäà онытма êåðåðã, Èïèåì ìè÷åìä, ÷é áóëà. (Ñ.Õђким) |
Фигыль юнђлешлђре
- Юнђлеш кушымчасы затка яки предметка каратылган процессларны белдерњче фигыльгђ генђ ялгана.
- Юнђлеш категориясе эш-хђлнећ њтђњчесенђ яки объектка карата булган мљнђсђбђтне белдерђ.
Фигыль юнђлешлђре | Кушымчасы | Мисаллар |
Тљп юнђлеш | — | эшлђде, укыган, бара, килеп, карап, ятканда |
Тљшем юнђлеше | -ыл, -ел, -л -ын, -ен, -н | ачыла, бирелгђн, каралачак салына, беленђ, башлана, эшлђнде |
Кайтым юнђлеше | -ын, -ен, -н | юына, ќыена, сљртенђ, киенђ, бизђнђ, сљйлђнде |
Уртаклык юнђлеше | -ыш, -еш, -ш | юыша, сатышты, тљрешер, бирешкђн, эшлђштек, караштылар |
Йљклђтњ юнђлеше | -т -тыр, -тер -дыр, -дер -дар -кђр -кыр, -кер -гер, -герт -ыр, -ер -кыз, -кез -гыз, -гез -ыз, -ез -сђт | ашаткан, карата, эшлђткђн, сљйлђтер саттырган, ачтырыр, њстергђн, кистерер, ђйттереп алдыра, яздырган, салдырды, бирдергђн, белдерђ аудара њткђргђн яткыра, ќиткерђ менгерде, белгертте (тормышка) ашырды, эчерде яткыза, ќиткезђ торгызыр, кигезер тамызган, имезгђн књрсђткђн |
Фигыль юнђлешлђренђ мисаллар
1. Клара озак кына Каракошны эзлђде. (Ђ.Еники)
2. Ул йљрде тегендђ дђ монда боргаланып. (Г.Бђширов)
3. Тау менњ читтђн караганда гына ансат булып књренђ икђн ул. (Г.Бђширов)
4. Табылыгыз, бары табылыгыз!
Ић кыены — ќирдђ бар булуы. (Рђшит Ђхмђтќанов)
5. Уйлашыр чак тњгел. (Н.Фђттах)
6. Тђрђзђ тирђсендђ гел кыштыр-мыштыр егетлђр кайнаша. (Г.Бђширов)
7. Чакматашлардан кабынган
Утлар сњнмђде миндђ. (Рђшит Ђхмђтќанов)
8. Рђхмђт абыйсы атын кибет алдында туктатты. (Ђ.Еники)
9. Ќићгђчђсе кибеттђн, зур бер яулыкка барысын бергђ салдырып, чиклђвек, йљзем, кипкђн љрек кебек нђрсђлђр алды. (Ђ.Еники)
10. — Мин дђ сића эзлђшимме? (М.Кђрим)
11. Сњндерергђ диеп, утка каршы
Йљгердем дђ ялкын ябындым. (Рђшит Ђхмђтќанов)
12. Бер ућайдан Кларага идарђ каршында торган мђчетне дђ књрсђттелђр. (Ђ.Еники)
13. — Егетлђрне бер дђ телећнђн тљшерми башладыћ. (Г.Бђширов)
14. Кипкђн иренгђ тигерер сулары булмаса да. (Рђшит Ђхмђтќанов)
Затланышлы фигыльлђр
Çàòëàíûøëû ôèãûëüëð | ßñàëûøû | Çàò-ñàí êóøûì÷àëàðû | Ìèñàëëàð | ||
áåðëåêò | êœïëåêò | ||||
Боерык фигыль | íóëü ôîðìà | I II III | -ûéì, -èì ... -ñûн, -ñåн | -ûéê, -èê -ûãûç, -åãåç, -гыз, -гез -сыннар, -сеннђр | áàðûéì, сљйлим, áàðûéê, ñšéëèê áàð, êèë, áàðûãûç, êèëåãåç аша, эшлђ, ашагыз, эшлђгез áàðñûí, êèëñåí, áàðñûííàð, êèëñåííð |
Шарт фигыль | -ñà, -ñ кушымчасы | I II III | -ì - ... | -к -ãûç, -ãåç -ëàð, -ëð | áàðñàì, êèëñì, áàðñàê, êèëñê áàðñà, êèëñ, áàðñàãûç, êèëñãåç áàрñà, êèëñ, áàрñàëàр, êèëñëр |
1. — Марта, исећђ кил! (Ш.Рђкыйпов)
2. — Аягыћ ќићел булсын, якташ! (Ш.Рђкыйпов)
3. Халык ђйтсђ — хак ђйтђ инде ул. (Ш.Рђкыйпов)
4. — Бу хакта бњген искђрмђсђћ дђ була. (Ш.Рђкыйпов)
5. — Хђзергђ ял итегез, иялђшђ торыгыз. (Ш.Рђкыйпов)
6. — Тњбђнђя башласак ничек булыр, Женя? (Ш.Рђкыйпов)
Затланышлы фигыльлђр
- Затлынышлы фигыльлђрдђ затныћ эше, хђрђкђте махсус кушымчалар ярдђмендђ белдерелђ.
Õèêÿ | ßñàëûøû | Çàò-ñàí êóøûì÷àëàðû | Ìèñàëëàð | ||
ôèãûëü | áåðëåêò | êœïëåêò | |||
Хђзерге заман | -à, -, -ûé, -è, -й | I II III | -ì; -ñû , -ñå ... | -áûç, -áåç -ñûç, -ñåç -лар, -лђр | ÿçàì, êœðì; ÿçàáûç, êœðáåç ÿçàñû, êœðñå; ÿçàñûç, êœðñåç ÿçà, êœð; ÿçàëàð, êœðëð |
Билгеле њткђн заман Билгесез њткђн заман | -äû, -äå, -òû, -òå -ãàí, -ãí, -êàí, -êђí | I II III I II III | -м -ћ ... -ìûí, -ìåí -ñû, -ñå ... | -к -гыз, -гез ...-лар, ...-лђр -áûç, -áåç -ñûç, -ñåç ...-нар, ...-нђр | бардым, килдем, бардык, килдек àëäû, êèëäå, àëäûãûç, êèëäåãåç ятты, китте, яттылар, киттелђр алганмын, биргђнмен, алганбыз, биргђнбез алгансыћ, биргђнсећ, алгансыз, биргђнсез алган, биргђн, алганнар, биргђннђр |
Билгеле килђчђк заман Билгесез килђчђк заман | -à÷àê, -ђ÷ê, -ÿ÷àê, -ÿ÷ê -àð, -ђð, -ÿð, -ûð, -åð, -р | I II III I II III | -ìûí, -ìåí -ñûћ, -ñåћ ... -мын, -мен -сыћ, -сећ ... | -áûç, -áåç -ñûç, -ñåç ...-лар, ...-лђр -быз, -без -сыз, -сез ...-лар, ...-лђр | куячакмын, киячђкмен, куячакбыз, киячђкбез куячаксыћ, киячђксећ, куячаксыз, киячђксез êàðàячак, êèë÷ê, ÿçàчаклар, êèëђчђклђр язармын, эшлђрмен, ÿçàðбûз, эшлђрбез ÿçàðñûћ,, ýøëðñå, язарсыз, эшлђрсез язар, эшлђр, язарлар, эшлђрлђр |
Хикђя фигыль
- Хикђя фигыль заман белђн тљрлђнђ. Заман категориясе эшнећ сљйлђњ моментына мљнђсђбђтен белдерђ.
Хикђя фигыль | Кушымчалары | Эшнећ њтђлњ вакыты (Заманы) |
Õçåðãå çàìàí õèêÿ ôèãûëü | -à, -, -ÿ, -ûé, -è, -й | Сљйлђњ моментында башкарылган эшлђр белдерелђ. Тыћлыйм ñåçíå, ôíäå. Èøåãàëäûíà óç, Õìäåáàíó, ñšéëøåï утырыйк. Авырыйм äèï, šéä ятасыћ. (Ò.Ìићнуллин) Áàëà-÷àãà èëê ќыя. Гљлназ китап укый. |
Áèëãåëå œòêí çàìàí õèêÿ ôèãûëü | -äû, -äå, -òû, -òå | Эшнећ сљйлђњ моментына кадђр башкарылганын белдерђ. Ìèí ìîíäà ÿëãûç њстем. Óë âàêûò áåç òèðìä яшђдек. |
Áèëãåñåç œòêí çàìàí õèêÿ ôèãûëü | -ãàí, -ãí, -êàí, -êђí | Íàìàçäàí êàéòûøëûé, ÇàŸèò õçðò áàê÷àíû êîéìàñûííàí карап торган. (Ã.Èбраџимов) |
Áèëãåëå êèë÷ê çàìàí õèêÿ ôèãûëü | -à÷àê, -ђ÷ê, -ÿ÷àê, -ÿ÷ê | Сљйлђњ моментыннан соћ башкарылачак эшне белдерђ. — Чама белђн алты кеше кара шар салачак. (М.Мђџдиев) |
Áèëãåñåç êèë÷ê çàìàí õèêÿ ôèãûëü | -ûð, -åð, -яр, -àð, -ð, -ð | — Àø àøàï, íàìàçûíû óêûï барырсыћ. (Ô.мирхан) Èðòã òàãûí ÿêòû, øàò êší туар. (Ã.ÈáðàŸèìîâ) |
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Тестовое задание по теме "Морфология" 5 класс
Тестовое задание "Морфология" к уроку русского языка в 5 классе "Самостоятельные и служебные части речи"...
Урок русского языка по теме "Морфология. Имя существительное. Повторение изученного в начальной школе"
Урок русского языка в 5 классе. "Морфология. Имя существительное. Повторение изученного в начальной школе"....
Презентация "На корабле по морю Морфологии"
Презентация помогает в занимательной форме повторить и обобщить сведения об имени прилагательном...
морфология буенча тестлар
исем,сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык буенча тестлар...
морфология буенча тестлар
исем,сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык буенча тестлар...
Обобщающий урок по русскому языку в 6 классе по теме "Морфология" ("Космическое путешествие в страну Морфологию")
Обобщающий урок по теме "Морфология" ("Космическое путешествие по морфологическим планетам"). 6-й классЦели и задачи урока: Образовательная – обобщение темы “Морфология”; закрепление ...
Урок- представление в 7 классе по теме «Морфология» «В гостях у Морфологии»
Цели урока: содержательная: повторить, обобщить, систематизировать изученное ранее в разделе «Морфология»; повторить ключевые термины темы, орфограммы; совершенствовать умение различать ча...