Фонетика
олимпиадные задания

 АВТОРДАН

Татар теле дђреслђрендђ укытучы, балалар белђн берлектђ, тљрле грамматик эшлђр башкара. Ана теле курсында программа буенча бирелгђн белемнђрнећ књбесе фонетика, морфология, синтаксис бњлеклђренђ караганлыктан, тљп игътибар да фонетик, морфологик, морфологик-синтаксик, синтаксик тикшерњлђргђ бирелђ.

Ана теле укытучысыныћ тљп бурычы – бала сљйлђмен ђдђби тел нормаларына якынайту. Аћа бу максатка ирешњ љчен  ярдђмне сњзлђргђ фонетик анализ ясау књнекмђлђре дђ бирђ ала.

Фонетик анализ ясау фонетика буенча тиешле белемнђр алынганнан соћ тђкъдим ителђ. Анализ љчен, нигездђ, язылышы ђйтелешенђ (яки ђйтелеше язылышына) туры килмђгђн (мђсђлђн: кораб, табиб, ќђза, бђла, калђм, галђм џ.б.ш.) сњзлђр, тљрле фонетик чолганышта иќек џђм ике сњз чигендђ барлыкка килгђн аваз чиратлашулары булган сњзлђр (тамыр, ясалма, кушма, парлы, тезмђ сњзлђр) алына.

Анализ љчен, басым тљрлечђ тљшњ сђбђпле, мђгънђ буталышы китереп чыгару мљмкинлеге булган сњзлђрне (мђсђлђн: алма, алма кебек сњзлђр) дђ алырга ярый. Мондый сњзлђр, кагыйдђ буларак, мђгънђсе дљрес аћлашылсын љчен, микротекст – ќљмлђ эчендђ бирелђ.

Татар урта мђктђплђре љчен тљзелгђн татар теле программасы, дђреслеклђр белђн танышканнан соћ, без, укучы љчен ућайлырак џђм отышлырак булыр дип, сњзгђ фонетик анализ ясау тњбђндђге тђртиптђ булырга тиеш дигђн нђтиќђгђ килдек: башта сњз дљрес итеп язып куела; аннан соћ сњздђге иќеклђр, хђрефлђр џђм (квадрат ќђялђр эчендђ) авазлар, аларныћ саны књрсђтелђ; хђреф саны белђн аваз саныныћ туры килње (яки килмђве) ђйтелђ; аннан соћ  сњздђге сузыклар књрсђтелђ, аларга карап, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланганлыгы (яки сакланмаганлыгы), ягъни сњзнећ сингармонизм законына буйсынуы яки буйсынмавы билгелђнђ; шуннан соћ сњздђге тартыклар књрсђтелђ; аннан соћ гына сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килње (яки килмђве) ђйтелђ; ахырдан басымныћ ничђнче иќеккђ тљшње књрсђтелђ.

Морфология — сњз тљзелешен љйрђнђ торган фђн ул. Анда сњзнећ џђр љлеше аныћ сљйлђм оештыруда тоткан ђџђмиятеннђн чыгып аћлатыла.

Морфологик анализ ясатуныћ максаты берничђ: беренчедђн, сњзнећ тљзелеше — тамыр џђм мђгънђле кисђклђре билгелђнелсђ, икенчедђн, ул сњзнећ кайсы сњз тљркеменђ караганлыгы ачыклана.

Морфологик-синтаксик анализ вакытында тагын сњзнећ ќљмлђдђге функциясе дђ књрсђтелђ. Шулай итеп, укучы бер њк ќљмлђ љстендђ эзлекле џђм тљрле яклы итеп эшлђп, сњзнећ морфология џђм синтаксис берђмлеге икђнлеген исбатлый ала.

Шуны истђ тотарга кирђк: мђгънђле кисђклђр (морфемалар) тамырга бик тљгђл эзлеклелек белђн ялгана. Шућа књрђ, морфологик (яки морфологик-синтаксик) анализ ясаганда, сњзне тикшерњ шул эзлеклелек буенча гына алып барылырга тиеш.

Књрсђтелгђн анализ њрнђклђрен тулы џђм љлешчђ анализ ясау љчен кулланырга мљмкин. Тулы анализны программа буенча тђкъдим ителгђн тема тулысынча њтелеп бетелгђч, љлешчђ анализны исђ тема буенча њтелгђн кайбер бњлеклђрнећ њзлђштерелњ дђрђќђсен тикшерњ максатыннан файдаланырга була. Љлешчђ яки тулы анализ ясауныћ ђџђмияте шунда: бер њк мђгълњмат, дљрес итеп даими кабатланып, бала хђтеренђ салынып барыла.

ФОНЕТИКА

Укытучы фонетик анализны башта, максатка ярашлы итеп, тљрле биремнђргђ бњлеп, љлешлђп эшлђтђ. Ул биремнђрнећ џђркайсы тулы фонетик анализныћ ниндидер бер љлешен тђшкил итђ, мђсђлђн:

1 нче бирем. Сњздђге сузык авазларга тулы характеристика бирегез.

Њрнђк. Ђй: [ђ] – тњбђн књтђрелешле, иренлђшмђгђн алгы рђт сузыгы;

2 нче бирем. Сњздђге тартык авазларга тулы характеристика бирегез.

Њрнђк. Балалар: [б] – шаулы, йомык, саф, яћгырау ирен-ирен тартыгы, [п] авазыныћ яћгырау пары; [л] – сонор, љрелмђле, яћгырау, тел-теш тартыгы, саћгырау пары юк; [р] – сонор, калтыраулы, яћгырау тел-аћкау тартыгы, саћгырау пары юк; …

3 нче бирем. Бирелгђн сњзлђрне иќеклђргђ бњлегез.

Балалар, књбђлђк, балыкчылар, тњземсезлек, уналтынчы, књтђренке, яшьлек, яшелчђ, мђсьђлђ, мђсђлђн, дљнья, кулъюгыч, кулында, тђэсир, њзешчђн, њзенчђ.

Њрнђк. Балалар – ба-ла-лар, …

4 нче бирем. Бирелгђн сњзлђрдђ ничђ хђреф, ничђ аваз бар?

Яћа, янђ, юка, юкђ, эш, мђсђлђн, мђсьђлђ, ядкарь, яткыр, кђгазь, алмаз, тђэмин, элмђк, игълан, суган, якынаю, ерагаю, кыйммђт, кайнар.

Њрнђк. Яћа сњзендђ 3 хђреф, 4 аваз бар, …

5 нче бирем. Хђреф саны белђн аваз саны туры килгђн сњзлђрне  беренче, хђреф саны аваз саныннан књбрђк булган сњзлђрне икенче, аваз саны хђреф саныннан књбрђк булган сњзлђрне љченче баганага язып алыгыз.

Ђни, игълан, яшел, бабай, яшьлек, гарьлек, кулъязма, књндђм, гыйлем, яшђеш, янгыр, кыйммђт, гљлќимеш, янђшђ, мђсьђлђ, тљзелеш, колын, вђгъдђ, яфрак, елан, дђгъва, дићгезче, лачын, нђмђгълњм, юкђ.

Њрнђк.

6 нчы бирем. Калын сузыклардан торган сњзлђрне беренче, нечкђ сузыклардан торган сњзлђрне икенче, калын џђм нечкђ сњзыклардан торган сњзлђрне љченче баганага языгыз.

Бурыч, рђхмђт, китап, иман, ярканат, энќе, нђсел, илџам, озынча, очсыз-кырыйсыз, мђшђкать, нђшриятчы, кузгалак, мђшгульлек, илтифат, пакьлек, нибары, мияубикђ, нурланыш, нђкышле, књбђлђксыманнар, миџербан, остабикђ, рђсњл, рђхим-шђфкать, сау-сђламђт, кыяфђт.

Њрнђк.

7 нче бирем. Ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланган сњзлђрне беренче, сузыклар гармониясе сакланмаган сњзлђрне икенче баганага языгыз.

Табак-савыт, табигать, талиб, такмакчы, тасма, тасмачђчђк, утызмећче, ташбака, умарталык, фидакарь, фаќигале, фикердђш, кодрђт, кардђш, кеше-кара, канђгать, гарђп, кием-салым, гаделлек, каракњл, гадилек, газиз.

Њрнђк.

8 нче бирем. Яћгырау (саћгырау) тартыклардан гына, яћгырау џђм саћгырау тартыклардан торган сњзлђрне љч баганага аерып языгыз.

Бала, китап, мђктђп, хљрмђт, уйнап-кљлеп, шапшак, язгы, ышкы, инсафлы, зинџар, агай, ќилбердђњ, хисап, гомер, хђтта, димђк, абыстай, баскыч-баскыч, дљнья, узган-барган, саташу, хат, ефђк, авыз, уйламаганда, елга, сипкеч, тљпчек, агай-энелек, урман, тђхет, ипсез, балыкчы, жђллђњ, хаста, учак, барабан, ялагайлану, искечђ, ерагаю, хуш, галим, башваткыч, тђнђфес.

Њрнђк.

Шундый ук биремне кеше исемнђрен^[1]* тикшертеп тђ њтђтергђ  мљмкин.

9 нчы бирем. Яћгырау (саћгырау) тартыклардан гына, яћгырау џђм саћгырау тартыклардан торган кеше исемнђрен љч баганага аерып языгыз.

Гђдел, Исхак, Марат, Мљршидђ, Гали, Такташ, Ђлфия, Камил, Ринат, Хатыйп, Роза, Гњзђл, Гата, Тимур, Фђттах, Габдулла, Гыймади, Сафа, Зљлфия, Фђйзи, Ќђлил, Ђмирхан, Тукай, Исхакый, Ђгълђм, Ярулла, Ибраџим, Исђнбђт, Кутуй, Сђхаб, Мирвђли, Мингалим, Фатыйх, Хђким, Гљлбикђ, Йљзлебикђ, Гђрђй, Галимќан, Џади, Солтангђрђй, Гљмђр, Чђчђк, Ђхмђтџади, Гыйлем, Мљхђммђтќан.

Њрнђк.

10 нчы бирем. Сњз басымы беренче (икенче, љченче, дњртенче) иќеклђргђ тљшкђн сњзлђрне баганалап язып алыгыз.

Нђрсђ, кљлђ, љченче, авылдашлар, якташларгамы, килђчђкме, баралар, керегез, ђнђ, барамы, кайталардыр, билгесездер, ишетерлђрме, нигђдер, беркемне, кљткђнсездер, ишеткђнчђ, якташлардыр, белгђнебезчђ, кадерсезлђмђгез, ишеткђнсездер, татарчалап, килгђнчђ, бармагыз, телђмибез, телђгђнчђ, сљйлђшкђндђй, сљйлђшмђгђндђй, књрешербез, кайткалагыз, минемчђ, кљтмђгђндђ, кадерле, яратыгыз.

Њрнђк.

Тулы анализ тњбђндђге тђртиптђ ясалырга мљмкин:

1) … (сњз язып куела);

2) хђрефлђр: … ;

3) авазлар; … :

4) сњздђ … хђреф, … аваз;

5) хђреф саны белђн аваз саны туры килђ (туры килми);

6) … – (калын, нечкђ) сузык (-лар);

7) сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе (саклана, сакланмый);

8) … – (парлы, парсыз, яћгырау, саћгырау) тартык (-лар);

9) сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ (туры килми);

10) басым … иќеккђ тљшђ.

Шундый тђртиптђ эшлђнгђн фонетик анализ баланыћ хђреф-аваз тљшенчђсен аћлау яки аћламавын, сњзне дљрес яки ялгыш ђйтњен ачыкларга ярдђм итђ. Анализ укытучыга баланыћ сљйлђмендђге џђм язмасындагы ялгышларныћ сђбђбен аћларга мљмкинлек бирђ.

Укучы, программа талђбе буенча, џђр авазга тулы характеристика да бирђ белергђ тиеш. Тњбђндђ сузык џђм тартык авазларга характеристика бирњ њрнђклђре тђкъдим ителђ.

Сузык авазларга тулы характериститка бирү таблицасы

[њ] — югары књтђрелешле, иренлђшкђн алгы рђт сузыгы

[љ] — урта књтђрелешле, иренлђшкђн алгы рђт сузыгы

[и] — югары књтђрелешле, иренлђшмђгђн алгы рђт сузыгы

[э] — урта књтђрелешле, иренлђшмђгђн, кыска, алгы рђт сузыгы

[] — урта књтђрелешле, иренлђшмђгђн, озын, алгы рђт сузыгы

[ђ] — тњбђн књтђрелешле, иренлђшмђгђн алгы рђт сузыгы

[у] — югары књтђрелешле, иренлђшкђн арткы рђт сузыгы

[о] — урта књтђрелешле, иренлђшкђн, кыска, алгы рђт сузыгы

[ō] — урта књтђрелешле, иренлђшкђн, озын, алгы рђт сузыгы

[] — югары књтђрелешле, иренлђшмђгђн, озын, арткы рђт сузыгы

[ы] — урта књтђрелешле, иренлђшмђгђн, кыска, арткы рђт сузыгы

[а] — тњбђн књтђрелешле, иренлђшмђгђн арткы рђт сузыгы

Тњбђндђ тљрле сњз тљркеменђ караган татар телендђ ђйтелеше белђн язылышы туры килгђн џђм килмђгђн кайбер сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре китерелђ.

Сњзлђргђ тулы фонетик анализ ясау њрнђклђре^[2]*

1. Бер иќекле сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.

Ат – сњздђ 1 иќек бар: ат; хђрефлђр: а, т; авазлар: [а], [т]; сњздђ 2 хђреф, 2 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; [т] – парлы саћграу тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; сњз калын ђйтелешле.

Эт – сњздђ 1 иќек бар: эт; хђрефлђр: э, т; авазлар: [э], [т]; сњздђ 2 хђреф, 2 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык; [т] – парлы саћграу тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; сњз нечкђ ђйтелешле.

2. Берничђ иќекле сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре.

2.1. Ђйтелеше белђн язылышы туры килгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.

Мђктђп – сњздђ 2 иќек бар: мђк-тђп; хђрефлђр: м, ђ, к, т, ђ, п; авазлар: [м], [ђ], [к], [т], [ђ], [п]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м] – парсыз яћгырау тартык, [к], [т], [п] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [мђктђп].

Бала – сњздђ 2 иќек бар: ба-ла; хђрефлђр: б, а, л, а; авазлар: [б], [а], [л], [а]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [бала].

2.2. Ђйтелеше белђн язылышы туры килмђгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.

Бђла – сњздђ 2 иќек бар: бђ-ла; хђрефлђр: б, ђ, л, а; авазлар: [б], [ђ], [л], [ђ]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [бђлђ].

Хђтта – сњздђ 2 иќек бар: хђт-та; хђрефлђр: х, ђ, т, т, а; авазлар: [х], [ђ], [т], [т], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [х] – парсыз саћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [хђттђ].

Ќђза – сњздђ 2 иќек бар: ќђ-за; хђрефлђр: ќ, ђ, з, а; авазлар: [ќ], [а], [з], [а]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ќ], [з] – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќаза].

Тартыкка беткђн сыйфатларга џђм рђвешлђргђ чагыштыру дђрђќђсе кушымчасы ялганганда, кушымча алдыннан [ы] яки [э] авазы ишетелсђ дђ, язуда алар књрсђтелми.

Зуррак – сњздђ 2 иќек бар: зур-рак, хђрефлђр: з, у, р, р, а, к; авазлар: [з], [у], [р], [ы], [р], [а], [къ]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [у], [ы], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [зурыракъ].

Яшелрђк – сњздђ 3 иќек бар: я-шел-рђк, хђрефлђр: я, ш, е, л, р, ђ, к; авазлар: [й], [ђ], [ш], [э], [л], [э], [р], [ђ], [к]; сњздђ 7 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [л], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йђшэлэрђк].

Азрак – сњздђ 2 иќек бар: аз-рак, хђрефлђр: а, з, р, а, к; авазлар: [а], [з], [ы], [р], [а], [къ]; сњздђ 5 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [азыракъ].

Књбрђк – сњздђ 2 иќек бар: књб-рђк, хђрефлђр: к, њ, б, р, ђ, к; авазлар: [к], [њ], [б], [э], [р], [ђ], [к]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [њ], [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [књбэрђк].

2.3. “К” хђрефе ике авазга ([къ], [к] авазларына) билге булып йљри.

Калђм – сњздђ 2 иќек бар: ка-лђм; хђрефлђр: к, а, л, ђ, м; авазлар: [къ], [ђ], [л], [ђ], [м]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къђлђм].

Дикъкать – сњздђ 2 иќек бар: дикъ-кать; хђрефлђр: д, и, к, ъ, к, а, т, ь; авазлар: [д], [и], [къ], [къ], [ђ], [т]; сњздђ 8 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [д] – парлы яћгырау тартык, [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [дикъкъђт].

Књке – сњздђ 2 иќек бар: књ-ке; хђрефлђр: к, њ, к, е; авазлар: [к], [њ], [к], [э]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [књкэ].

Кырык – сњздђ 2 иќек бар: кы-рык; хђрефлђр: к, ы, р, ы, к; авазлар: [къ], [ы], [р], [ы], [къ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ы] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кырык].

Кыйммђтле – сњздђ 3 иќек бар: кыйм-мђт-ле; хђрефлђр: к, ы, й, м, м, ђ, т, л, е; авазлар: [къ], [и], [м], [м], [ђ], [т], [л], [э]; сњздђ 9 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [м], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къиммђтлэ].

Рифкать – сњздђ 2 иќек бар: Риф-кать; хђрефлђр: Р, и, ф, к, а, т, ь; авазлар: [р], [и], [ф], [къ], [ђ], [т]; сњздђ 7 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р] – парсыз яћгырау тартык, [ф], [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар; басым соћгы иќеккђ тљшђ [рифкъђт].

2.4. “Г” хђрефе ике авазга ([гъ], [г] авазларына) билге булып йљри.

Галђм – сњздђ 2 иќек бар: га-лђм; хђрефлђр: г, а, л, ђ, м; авазлар: [гъ], [ђ], [л], [ђ], [м]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [гъ] – парлы яћгырау тартык, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [гъђлђм].

Игълан – сњздђ 2 иќек бар: игъ-лан; хђрефлђр: и, г, ъ, л, а, н; авазлар: [и], [гъ], [л], [а], [н]; сњздђ 6 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [гъ] – парлы яћгырау тартык, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [игълан].

Игътибар – сњздђ 3 иќек бар: игъ-ти-бар; хђрефлђр: и, г, ъ, т, и, б, а, р; авазлар: [è], [х], [т], [и], [б], [а], [р]; сњздђ 8 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [х] – парсыз саћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ихтибар].

Гђрђбђ – сњздђ 3 иќек бар: гђ-рђ-бђ; хђрефлђр: г, ђ, р, ђ, б, ђ; авазлар: [г], [ђ], [р], [ђ], [б], [ђ]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [г], [б] – парлы яћгырау тартыклар; [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [гђрђбђ].

Гасыр – сњздђ 2 иќек бар: га-сыр; хђрефлђр: г, а, с, ы, р; авазлар: [гъ], [а], [с], [ы], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [гъ] – парлы яћгырау тартык; [с] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [гасыр].

Гомер – сњздђ 2 иќек бар: го-мер; хђрефлђр: г, о, м, е, р; авазлар: [гъ], [љ], [м], [е], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [гъ] – парлы яћгырау тартык, [м], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [гъљмљр].

Гомђр – сњздђ 2 иќек бар: Го-мђр; хђрефлђр: Г, о, м, ђ, р; авазлар: [гъ], [љ], [м], [ђ], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [гъ] – парлы яћгырау тартык, [м], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [гъљмђр].

Гыйбрђтле – сњздђ 3 иќек бар: гыйб-рђт-ле; хђрефлђр: г, ы, й, б, р, ђ, т, л, е; авазлар: [гъ], [и], [б], [р], [ђ], [т], [л], [э]; сњздђ 9 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и], [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [гъ], [б] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [т] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [гъибрђтлэ].

Сђгать – сњздђ 2 иќек бар: сђ-гать; хђрефлђр: с, ђ, г, а, т, ь; авазлар: [с], [ђ], [гъ], [ђ], [т]; сњздђ 6 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сђгьђт].

2.5. “Я” хђрефе нечкђ сњзлђрдђ [йђ], калын сњзлђрдђ [йа] булып укыла.

Яшь – сњздђ 1 иќек бар: яшь; хђрефлђр: я, ш, ь; авазлар: [й], [ђ], [ш]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык, [й] – парсыз яћгырау тартык, [ш] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз нечкђ ђйтелешле [йђш].

Ярыш – сњздђ 2 иќек бар: я-рыш; хђрефлђр: я, р, ы, ш; авазлар: [й], [а], [р], [ы], [ш]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана;  [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [ш] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йарыш].

Ятмђ – сњздђ 2 иќек бар: ят-мђ; хђрефлђр: я, т, м, ђ; авазлар: [й], [ђ], [т], [м], [ђ]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми;
[ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [т] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йђтмђ].

Ятмаган – сњздђ 3 иќек бар: ят-ма-ган; хђрефлђр: я, т, м, а, г, а, н; авазлар: [й], [а], [т], [м], [а], [гъ], [а], [н]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [т] – парлы саћгырау тартык, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [йатмаган].

2.5. “Ю” хђрефе калын сњзлђрдђ [йу], нечкђ сњзлђрдђ [йњ] булып укыла.

Юл – сњздђ 1 иќек бар: юл; хђрефлђр: ю, л; авазлар: [й], [у], [л]; сњздђ 2 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [у] – калын сузык; [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми;  сњз калын ђйтелешле [йул].

Юкђ – сњздђ 2 иќек бар: ю-кђ; хђрефлђр: ю, к, ђ; авазлар: [й], [њ], [к], [ђ]; сњздђ 3 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йњкђ].

2.6. “Е” хђрефе калын сњздђге иќек башында [йы], нечкђ сњзнећ иќек башында [йэ]; иќек уртасында џђм азагында [э] авазы булып укыла.

Елама – сњздђ 3 иќек бар: е-ла-ма; хђрефлђр: е, л, а, м, а; авазлар: [й], [ы], [л], [а], [м], [а]; сњздђ 5 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ы], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [йылама].

Егерме – сњздђ 3 иќек бар: е-гер-ме; хђрефлђр: е, г, е, р, м, е; авазлар: [й], [э], [г], [э], [р], [м], [э]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [э] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [г] – парлы яћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йэгэрмэ].

Эшче – сњздђ 2 иќек бар: эш-че; хђрефлђр: э, ш, ч, е; авазлар: [э], [ш], [ч], [э]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ш], [ч] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [эшчэ].

2.7. “У” хђрефе [у], [w] авазларына билге булып йљри.

Урман – сњздђ 2 иќек бар: ур-ман; хђрефлђр: у, р, м, а, н; авазлар: [у], [р], [м], [а], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [урман].

Яћгырау – сњздђ 3 иќек бар: яћ-гы-рау; хђрефлђр: я, ћ, г, ы, р, а, у; авазлар: [й], [а], [ћ], [гъ], [ы], [р], [а], [w]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [ћ], [р], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йаћгыраw].

Бау – сњздђ 1 иќек бар: бау; хђрефлђр: б, а, у; авазлар: [б], [а], [w]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [a] – калын сузык, [б] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз калын ђйтелешле [баw].

Буяу – сњздђ 2 иќек бар: бу-яу; хђрефлђр: б, у, я, у; авазлар: [б], [у], [й], [а], [w]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а] – калын сузык, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [буйаw].

Аумый – сњздђ 2 иќек бар: ау-мый; хђрефлђр: а, у, м, ы, й; авазлар: [а], [w], [м], [ы], [й]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [аwмый].

2.8. “Њ” хђрефе [њ], [w] авазларына билге булып йљри.

Њрдђк – сњздђ 2 иќек бар: њр-дђк; хђрефлђр: њ, р, д, ђ, к; авазлар: [њ], [р], [д], [ђ], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р] – парсыз яћгырау тартык; [д] – парлы яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [њрдђк].

Дђњ – сњздђ 1 иќек бар: дђњ; хђрефлђр: д, ђ, њ; авазлар: [д], [ђ], [w]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; [д] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз нечкђ ђйтелешле [дђw].

Ђњвђл – сњздђ 2 иќек бар: ђњ-вђл; хђрефлђр: ђ, њ, в, ђ, л; авазлар: [ђ], [w], [w], [ђ], [л]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [ђwwђл].

Ќђяњ – сњздђ 2 иќек бар: ќђ-яњ; хђрефлђр: ќ, ђ, я, њ; авазлар: [ќ], [ђ], [й], [ђ], [w]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [й], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќђйђw].

2.9. Ирен гармониясе. “О” хђрефе тамыр сњзлђрнећ беренче иќегендђ генђ языла. Андый сњзнећ икенче џђм љченче  иќегендђ “ы” хђрефе язылса да [о] авазы ђйтелђ.

Колын –  сњздђ 2 иќек бар: ко-лын; хђрефлђр: к, о, л, ы, н; авазлар: [къ], [о], [л], [о], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кълон].

Боек – сњздђ 2 иќек бар: бо-ек; хђрефлђр: б, о, е, к; авазлар: [б], [о], [й], [о], [къ]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [й] – парсыз яћгырау тартык, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [бойокъ].

Колак – сњздђ 2 иќек бар: ко-лак; хђрефлђр: к, о, л, а, к; авазлар: [къ], [о], [л], [а], [къ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къолакъ].

Йокы – сњздђ 2 иќек бар: йо-кы; хђрефлђр: й, о, к, ы; авазлар: [й], [о], [къ], [о]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык; [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йокъо].

Озынборын – сњздђ 4 иќек бар: о-зын-бо-рын; хђрефлђр: о, з, ы, н, б, о, р, ы, н; авазлар: [о], [з], [о], [м], [б], [о], [р], [о], [н]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з], [б] – парлы яћгырау тартыклар, [м], [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [озомборон].

2.10. “Љ” хђрефе тамыр сњзлђрнећ беренче иќегендђ генђ языла. Андый сњзнећ икенче џђм љченче  иќегендђ “е” хђрефе язылса да [љ] авазы ђйтелђ.

Тљлке – сњздђ 2 иќек бар: тљл-ке; хђрефлђр: т, љ, л, к, е; авазлар: [т], [љ], [л], [к], [љ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар; [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тљлкљ].

Йљзенећ – сњздђ 3 иќек бар: йљ-зе-нећ; хђрефлђр: й, љ, з, е, н, е, ћ; авазлар: [й], [љ], [з], [љ], [н], [љ], [ћ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з] – парлы яћгырау тартык; [й], [н], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йљзљнљћ].

2.11. Сњз уртасындагы “э” хђрефе бугаз тартыгын (џђмзђне) белдерђ.

Тђэминат – сњздђ 3 иќек бар: тђэ-ми-нат; хђрефлђр: т, ђ, э, м, и, н, а, т; авазлар: [т], [ђ], [′], [м], [и], [н], [а], [т]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [и] – нечкђ сузыклар, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [т] – парлы саћгырау тартык, [′] – парсыз саћгырау тартык, [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тђ′минат].

Маэмай – сњздђ 2 иќек бар: маэ-май; хђрефлђр: м, а, э, м, а, й; авазлар: [м], [а], [′], [м], [а], [й]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [′] – парсыз саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелеше туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [ма′май].

Мљэмин – сњздђ 2 иќек бар: мљэ-мин; хђрефлђр: м, љ, э, м, и, н; авазлар: [м], [љ], [′], [м], [и], [н]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [′] – парсыз саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [мљ′мин].

Тђэсир – сњздђ 2 иќек бар: тђэ-сир; хђрефлђр: т, ђ, э, с, и, р; авазлар: [т], [ђ], [′], [с], [и], [р]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [′] – парсыз саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тђ′сир].

Тђэмин – сњздђ 2 иќек бар: тђэ-мин; хђрефлђр: т, ђ, э, м, и, н; авазлар: [т], [ђ], [′], [м], [и], [н]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [′] – парсыз саћгырау тартык, [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тђ′мин].

2.12. Аеру билгесе (ь, ъ) булган сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Дљнья – сњздђ 2 иќек бар: дљнь-я; хђрефлђр: д, љ, н, ь, я; авазлар: [д], [љ], [н], [й], [а]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [д] – парлы яћгырау тартык, [н], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [дљнйа].

Мђсьђлђ – сњздђ 3 иќек бар: мђсь-ђ-лђ; хђрефлђр: м, ђ, с, ь, ђ, л, ђ; ; авазлар: [м], [ђ], [с], [ђ], [л], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [мђсђлђ].

Дђрья – сњздђ 2 иќек бар: дђрь-я; хђрефлђр: д, ђ, р, ь, я; авазлар: [д], [ђ], [р], [й], [а]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [д] – парлы яћгырау тартык, [р], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [дђрйа].

Мђрьям – сњздђ 2 иќек бар: Мђрь-ям; хђрефлђр: М, ђ, р, ь, я, м; авазлар: [м], [ђ], [р], [й], [ђ], [м]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м], [р], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [мђрйђм].

Ильяс – сњздђ 2 иќек бар: Иль-яс; хђрефлђр: И, л, ь, я, с; авазлар: [и], [л], [й], [а], [с]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [л], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [илйас].

Яхъя – сњздђ 2 иќек бар: Яхь-я; хђрефлђр: Я, х, ъ, я; авазлар: [й], [а], [х], [й], [а]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми;
[а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык, [х] – парсыз саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йахйа].

Бишьеллык – сњздђ 3 иќек бар: бишь-ел-лык; хђрефлђр: б, и, ш, ь, е, л, л, ы, к; авазлар: [б], [и], [ш], [й], [ы], [л], [л], [ы], [къ]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и] – нечкђ сузык, [ы] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [б] – парлы яћгырау тартык, [ш], [къ] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бишйыллыкъ].

Берьюлы – сњздђ 3 иќек бар: берь-ю-лы; хђрефлђр: б, е, р, ь, ю, л, ы; авазлар: [б], [э], [р], [й], [у], [л], [ы]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык, [у], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бэрйулы].

Берьяклы – сњздђ 3 иќек бар: берь-як-лы; хђрефлђр: б, е, р, ь, я, к, л, ы; авазлар: [б], [э], [р], [й], [а], [къ], [л], [ы]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык, [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бэрйакълы].

Унъеллык – сњздђ 3 иќек бар: унъ-ел-лык; хђрефлђр: у, н, ъ, е, л, л, ы, к; авазлар: [у], [н], [й], [ы], [л], [л], [ы], [къ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н], [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [унйыллыкъ].

Елъязма – сњздђ 3 иќек бар: елъ-яз-ма; хђрефлђр: е, л, ъ, я, з, м, а; авазлар: [й], [ы], [л], [й], [а], [з], [м], [а]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ы], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [з] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [йылйазма].

Кулъязма – сњздђ 3 иќек бар: кулъ-яз-ма; хђрефлђр: к, у, л, ъ, я, з, м, а; авазлар: [къ], [у], [л], [й], [а], [з], [м], [а]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык; [л], [й], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [з] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [къулйазма].

Ашъяулык – сњздђ 3 иќек бар: ашъ-яу-лык; хђрефлђр: а, ш, ъ, я, у, л, ы, к; авазлар: [а], [ш], [й], [а], [w], [л], [ы], [къ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ш] – парлы саћгырау тартык; [й], [w], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [ашйаwлыкъ].

2.13. Сњз уртасындагы иќек башында “и” хђрефе язылган сњзлђргђ фонетик анализ ясау.

Гаилђ – сњздђ 3 иќек бар: га-и-лђ; хђрефлђр: г, а, и, л, ђ; авазлар: [гъ], [ђ], [и], [л], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [гъ] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [гъђилђ].

Наил – сњздђ 2 иќек бар: На-ил; хђрефлђр: Н, а, и, л; авазлар: [н], [а], [и], [л]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык, [и] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [н], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [наил].

Наилђ – сњздђ 3 иќек бар: На-и-лђ; хђрефлђр: Н, а, и, л, ђ; авазлар: [н], [а], [и], [л], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ;
[а] – калын сузык, [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [н], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [наилђ].

Фаил – сњздђ 2 иќек бар: Фа-ил; хђрефлђр: Ф, а, и, л; авазлар: [ф], [а], [и], [л]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ;
[а] – калын сузык, [и] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [ф] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [фаил].

Фаилђ – сњздђ 3 иќек бар: Фа-и-лђ; хђрефлђр: Ф, а, и, л, ђ; авазлар: [ф], [а], [и], [л], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык, [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [ф] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [фаилђ].

2.14. Тартыклар ассимиляциясе књзђтелгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре. [Н] авазыныћ [м] авазы белђн чиратлашуы.

[н] авазы, [б] авазы алдыннан килгђндђ, [м] авазы белђн алышына.

Унбер – сњздђ 2 иќек бар: ун-бер; хђрефлђр: у, н, б, е, р; авазлар: [у], [м], [б], [э], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у] – калын сузык, [э] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [м], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [умбэр].

Тљнбоек – сњздђ 3 иќек бар: тљн-бо-ек; хђрефлђр: т, љ, н, б, о, е, к; авазлар: [т], [љ], [м], [б], [о], [й], [о], [къ]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [љ] – нечкђ сузык, [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [т], [къ] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [тљмбойокъ].

2.15. Тел арты џђм кече тел ассимиляциясе.

[н] авазы, [г] яки [к] авазлары алдыннан килгђндђ, [ћ] авазы белђн чиратлаша.

Тљнге – сњздђ 2 иќек бар: тљн-ге; хђрефлђр: т, љ, н, г, е; авазлар: [т], [љ], [ћ], [г], [љ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармония саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [ћ] – парсыз яћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тљћгљ].

Алдынгы – сњздђ 3 иќек бар: ал-дын-гы; хђрефлђр: а, л, д, ы, н, г, ы; авазлар: [а], [л], [д], [ы], [ћ], [гъ], [ы]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [л], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар, [д], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [алдыћгъы].

Салынкы – сњздђ 3 ижек бар: са-лын-кы; хђрефлђр: с, а, л, ы, н, к, ы; авазлар: [с], [а], [л], [ы], [ћ], [къ], [ы]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [л], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар, [с], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [салыћкъы].

Књтђренке – сњздђ 3 ижек бар: књ-тђ-рен-ке; хђрефлђр: к, њ, т, ђ, р, е, н, к, е; авазлар: [к], [њ], [т], [ђ], [р], [э], [ћ], [к], [э]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [књтђрэћкэ].

Сљћге – сњздђ 2 сљћ-ге; хђрефлђр: с, љ, ћ, г, е; авазлар: [с], [љ], [ћ] [г] [љ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с] – парлы саћгырау тартык, [ћ] – парсыз яћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сљћгљ].

2.16. Борын ассимиляциясе.

[н] авазы, [л] авазы алдыннан килгђндђ, [н] авазы белђн чиратлаша.

Утынлык – сњздђ 3 ижек бар: у-тын-лык; хђрефлђр: у, т, ы, н, л, ы, к; авазлар: [у], [т], [ы], [н], [н], [ы], [къ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н] – парсыз яћгырау тартык, [т], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [утынныкъ].

Ялкынлы – сњздђ 3 иќек бар: ял-кын-лы; хђрефлђр: я, л, к, ы, н, л, ы; авазлар: [й], [а], [л], [къ], [ы], [н], [н], [ы]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йалкъынны].

Бљтенлек – сњздђ 3 иќек бар: бљ-тен-лек; хђрефлђр: б, љ, т, е, н, л, е, к; авазлар: [б], [љ], [т], [љ], [н], [н], [љ], [к]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [бљтљннљк].

2.17. [л] авазыныћ [н] авазы белђн чиратлашуы.

[н] авазы [л] авазы алдыннан килгђндђ, [н] авазы белђн охшашлана.

Юньле – сњздђ 2 иќек бар: юнь-ле; хђрефлђр: ю, н, ь, л, е; авазлар: [й], [њ], [н], [н], [э]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; [њ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йњннэ].

Сабынла – сњздђ 3 иќек бар: са-бын-ла; хђрефлђр: с, а, б, ы, н, л, а; авазлар: [с], [а], [б], [ы], [н], [н], [а]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз;; [а], [ы] – калын тартыклар; сњзнећ; [б] – парлы яћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми [сабынна].

Унлап – сњздђ 2 иќек бар: ун-лап; хђрефлђр: у, н, л, а, п; авазлар: [у], [н], [н], [а], [п]; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ [у], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н] – парсыз яћгырау тартык, [п] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми [уннап].

2.18. [з] авазыныћ саћгыраулашуы

Сњз азагындагы џђм саћгырау тартыкка башланган иќек алдындагы [з] авазы љлешчђ саћграулаша.

Кљз – сњздђ 1 иќек бар: кљз; хђрефлђр: к, љ, з; авазлар: [к], [љ], [с]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ ђйтелеше язылышына туры килми; сњз нечкђ ђйтелешле [кљс].

Тозсыз – сњздђ 2 иќек бар: тоз-сыз хђрефлђр: т, о, з, с, ы, з; авазлар [т], [о], [с], [с], [о], [с];

 [тоссос].

Кљзсез – сњздђ 2 èќåê áàð: кљз-сез; õðåôëð: к, љ, з, с, е, з; авазлар: [к], [љ], [с], [с], [љ], [с]; сњздђ 6 õðåô, 6 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèë; [љ] – нечкђ ñóçûê; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíà; [к] – парлы саћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøен òóðû êèëìè; áàñûì ñîžãû èќåêê òšø [кљссљс].

Сњзлексез – сњздђ 3 èќåê áàð: сњз-лек-сез; õðåôëð: с, њ, з, л, е, к, с, е, з; àâàçëàð: [ñ], [œ], [ç], [ë], [ý], [ê], [ñ], [ý], [ñ], 9 õðåô, 9 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèë; [œ], [ý] – íå÷ê ñóçûêëàð; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíà; [ë] – ïàðñûç ÿžãûðàó òàðòûê, [ñ], [ê] – ïàðëû ñàžãûðàó òàðòûêëàð; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøеí òóðû êèëìè; áàñûì ñîžãû èќåêê òšø [сњзлэксэс].

Тозлы – сњздђ 2 èќåê áàð: тоз-лы; õðåôëð: т, о, з, л, ы; àâàçëàð: [ò], [î], [з], [л], [î]; сњздђ 5 õðåô, 5 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèë;[î] – êàëûí ñóçûê; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíà; [ò] – ïàðëû ñàžãûðàó òàðòûê, [з] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåћ ÿçûëûøû éòåëåøен òóðû êèëìè; áàñûì ñîžãû èќåêê òšø [тозло].

2.19. [з] авазыныћ [ч] авазы белђн чиратлашуы.

Сњзчђн –  сњздђ 2 иќек бар: сњз-чђн; хђрефлђр: с, њ, з, ч, ђ, н; авазлар: [с], [њ], [ч], [ч], [ђ], [н]; 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сњччђн].

Кызчык – сњздђ 2 иќек бар: кыз-чык; хђрефлђр: к, ы, з, ч, ы, к; авазлар: [къ], [ы], [ч], [ч], [ы], [къ]; 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ы] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ], [с], [ч] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къыччыкъ].

2.20. “В” хђрефе 3 авазга ([в], [w], [ф]) билге булып йљри.

Вагон – сњздђ 2 иќек бар: ва-гон; хђрефлђр: в, а, г, о, н; авазлар: [в], [а], [г], [о], [н]; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [о] – калын сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [в], [г] – парлы яћгырау тартыклар, [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [вагон].

Ава – сњздђ 2 èќåê áàð: а-ва; õðåôëð: а, в, а; авазлар: [а], [w], [а]; сњздђ 3 õðåô, 3 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíà; [w] – ïàðñûç ÿžãûðàó òàðòûê; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøен òóðû êèëìè; áàñûì ñîžãû èќåêê òšø [аwа].

Галимов – сњздђ 3 èќåê áàð: Га-ли-мов; õðåôëð: Г, а, л, и, м, о, в; àâàçëàð: [ãú], [], [ë], [è], [ì], [î], [ô]; 7 õðåô, 7 àâàç; õðåô ñàíû àâàç ñàíûíà òóðû êèë; [], [è] – íå÷ê ñóçûêëàð, [î] – êàëûí ñóçûê; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíìûé; [ãú] – ïàðëû ÿžãûðàó òàðòûê, [ë], [ì] – ïàðñûç ÿžãûðàó òàðòûêëàð, [ф] – ïàðлы ñàžãûðàó òàðòûê; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøеí òóðû êèëìè; áàñûì èêåí÷å èќåêê òšø [гъђлимоф].

2.21. Яћгыраулыкта – саћгыраулыкта охшашлану.

[т] авазы [д] авазы алдыннан килгђндђ, [д] белђн охшашлана.

Матдђ – сњздђ 2 èќåê áàð: мат-дђ; хђрефлђр: м, а, т, д, ђ; авазлар: [м], [а], [д], [д], [ђ]; ñœçä 5 õðåô, 5 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык, [ђ] – нечкђ сузык, [м] – парсыз яћгырау тартык, [д] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; áàñûì соћгы èќåêê òšø [маддђ].

Ќитди – сњздђ 2 èќåê áàð: ќит-ди; хђрефлђр: ќ, и, т, д, и; авазлар: [ќ], [и], [д], [д], [и]; ñœçä 5 õðåô, 5 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ќ], [д] – парлы яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì соћгы èќåêê òšø [ќидди].

Гайнетдин – сњздђ 3 èќåê áàð: Гай-нет-дин; хђрефлђр: Г, а, й, н, е, т, д, и, н; авазлар: [гъ], [ђ], [й], [н], [э], [д], [д], [и], [н]; ñœçä 9 õðåô, 9 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ], [э], [и] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [гъ], [д] – парлы яћгырау тартыклар; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì соћгы èќåêê òšø [гъђйнэддин].

2.22. [д] авазыныћ [т] авазы белђн чиратлашуы.

[д] авазы саћгырау тартык алдыннан килгђндђ, [т] белђн охшашлана.

Ядкяр – сњздђ 2 èќåê áàð: яд-кяр; õðåôëð: я, д, к, я, р; àâàçëàð: [é], [], [ò], [êú], [й], [ђ], [ð]; ñœçä 5 õðåô, 7 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; []– íå÷ê ñóçûê; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíà; [é], [ð] – ïàðñûç ÿžãûðàó òàðòûêëàð; [ò], [êú] — ïàðëû ñàžãûðàó òàðòûêëàð; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëìè; áàñûì ñîžãû èќåêê òšø [йђткъйђр].

3. Парлы сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Ата-ана – сњздђ 4 èќåê áàð: а-та-а-на; хђрефлђр: а, т, а, а, н, а; авазлар: [а], [т], [а], [н], [а]; ñœçä 6 õðåô, 5 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т] – парлы саћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; áàñûì икенче èќåêê òšø [атана].

Йорт-ќир – сњздђ 2 èќåê áàð: йорт-ќир; хђрефлђр: й, о, р, т, ќ, и, р; авазлар: [й], [о], [р], [д], [ќ], [и], [р]; ñœçä 7 õðåô, 7 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [о] – калын сузык, [и] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [д], [ќ] – парлы яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì беренче èќåêê òšø [йордќир].

Мал-туар – сњздђ 3 èќåê áàð: мал-ту-ар; хђрефлђр: м, а, л, т, у, а, р; авазлар: [м], [а], [л], [т], [у], [w], [а], [р]; ñœçä 7 õðåô, 8 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [а], [у] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [м], [л], [w], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [т] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì беренче èќåêê òšø [малтуwар].

Кардђш-ыру – сњздђ 4 èќåê áàð: кар-дђш-ы-ру; хђрефлђр: к, а, р, д, ђ, ш, ы, р, у; авазлар: [къ], [ђ], [р], [д], [ђ], [ш], [ы], [р], [у]; ñœçä 9 õðåô, 9 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ] – нечкђ сузык, [у] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; [къ], [ш] – парлы саћгырау тартык,
[р] – парсыз яћгырау тартык, [д] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì икенче èќåêê òšø [къђрдђшыру].

Гореф-гадђт – сњздђ 4 èќåê áàð: го-реф-га-дђт; хђрефлђр: г, о, р, е, ф, г, а, д, ђ, т; авазлар: [гъ], [љ], [р], [љ], [ф], [гъ], [ђ], [д], [ђ], [т]; ñœçä 10 õðåô, 10 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [гъ], [д] – парлы яћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык, [ф], [т] – парлы саћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [гъљрљфгъђдђт].

Сирђк-мирђк – сњздђ 4 èќåê áàð: си-рђк-ми-рђк; хђрефлђр: с, и, р, ђ, к, м, и, р, ђ, к; авазлар: [с], [и], [р], [ђ], [г], [м], [и], [р], [ђ], [к]; ñœçä 10 õðåô, 10 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [к] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì икенче èќåêê òšø [сирђгмирђк].

Ямь-яшел – сњздђ 3 иќек бар: ямь-я-шел; хђрефлђр: я, м, ь, я, ш, е, л; авазлар: [й], [ђ], [м], [й], [ђ], [ш], [э], [л]; 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [м], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [ш] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [йђмйђшэл].

Сап-сары – сњздђ 3 иќек бар: сап-са-ры; хђрефлђр: с, а, п, с, а, р, ы; авазлар: [с], [а], [п], [с], [а], [р], [ы]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с], [п] – парлы саћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [сапсары].

Зђп-зђћгђр – сњздђ 3 иќек бар: зђп-зђћ-гђр; хђрефлђр: з, ђ, п, з, ђ, ћ, г, ђ, р; авазлар: [з], [ђ], [б], [з], [ђ], [ћ], [г], [ђ], [р]; 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з], [б], [г] – парлы яћгырау тартыклар, [ћ], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [зђбзђћгђр].

Кирђк-ярак – сњздђ 4 иќек бар: ки-рђк-я-рак; хђрефлђр: к, и, р, ђ, к, я, р, а, к; авазлар: [к], [и], [р], [ђ], [г], [й], [а], [р], [а], [къ]; 9 хђреф, 10 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар;
[а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [к], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; [г] – парлы яћгырау тартык, [р], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [кирђгйаракъ].

Чиле-пешле – сњздђ 4 иќек бар: чи-ле-пеш-ле; хђрефлђр: ч, и, л, е, п, е, ш, л, е; авазлар: [ч], [и], [л], [э], [п], [э], [ш], [л], [э]; 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ч], [п], [ш] – парлы саћгырау тартыклар, [л] –  парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [чилэпэшлэ].

Вакытлы-вакытсыз – сњздђ 6 иќек бар: ва-кыт-лы-ва-кыт-сыз; хђрефлђр: в, а, к, ы, т, л, ы, в, а, к, ы, т с, ы, з; авазлар: [w], [а], [къ], [ы], [т], [л], [ы], [w], [а], [къ], [ы], [т], [с], [ы], [с]; 15 хђреф, 15 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ы], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ], [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [wакъытлыwакъытсыс].

Юк-бар – сњздђ 2 иќек бар: юк-бар; хђрефлђр: ю, к, б, а, р; авазлар: [й], [у], [гъ], [б], [а], [р]; 5 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [у], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ], [б] – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [йугъбар].

Дус-иш – сњздђ 2 иќек бар: дус-иш; хђрефлђр: д, у, с, и, ш; авазлар: [д], [у], [с], [и], [ш]; 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у] – калын сузык, [и] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [с], [ш] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [дусиш].

Тимер-томыр – сњздђ 4 иќек бар: ти-мер-то-мыр; хђрефлђр: т, и, м, е, р, т, о, м, ы, р; авазлар: [т], [и], [м], [э], [р], [т], [о], [м], [о], [р]; 10 хђреф, 10 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар, [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [м], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [тимэртомор].

4. Кушма сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Њзсњзле – сњздђ 3 èќåê áàð: њз-сњз-ле; хђрефлђр: њ, з, с, њ, з, л, е; авазлар: [њ], [с], [с], [њ], [з], [л], [э]; ñœçä 7 õðåô, 7 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [њ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [з] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì беренче èќåêê òšø [њссњзлэ].

Кљнбагыш – сњздђ 3 èќåê áàð: кљн-ба-гыш; хђрефлђр: к, љ, н, б, а, г, ы, ш; авазлар: [к], [љ], [м], [б], [а], [г], [ы], [ш]; ñœçä 8 õðåô, 8 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [љ] – нечкђ сузык, [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; [к], [ш] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык, [б], [г] – парлы яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; áàñûì беренче èќåêê òšø [кљмбагыш].

Мићсылу – сњздђ 3 èќåê áàð: Мић-сы-лу; хђрефлђр: М, и, ћ, с, ы, л, у; авазлар: [м], [и], [ћ], [с], [ы], [л], [у]; ñœçä 7 õðåô, 7 àâàç; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и] – нечкђ сузык, [ы], [у] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; [м], [ћ], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; áàñûì соћгы èќåêê òšø [мићсылу].

Њзљйрђткеч – сњздђ 4 иќек бар: њз-љй-рђт-кеч; хђрефлђр: њ, з, љ, й, р, ђ, т, к, е, ч; авазлар: [њ], [з], [љ], [й], [р], [ђ], [т], [к], [э], [ч]; 10 хђреф,
10 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [љ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з] – парлы яћгырау тартык, [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [т], [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [њзљйрђткэч].

Драмтњгђрђк – сњздђ 4 иќек бар: драм-тњ-гђ-рђк; хђрефлђр: д, р, а, м, т, њ, г, ђ, р, ђ, к; авазлар: [д], [р], [а], [м], [т], [њ], [г], [ђ], [р], [ђ], [к];
11 хђреф, 11 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык, [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [д], [г] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [драмтњгђрђк].

Телетапшыру – сњздђ 5 иќек бар: те-ле-тап-шы-ру; хђрефлђр: т, е, л, е, т, а, п, ш, ы, р, у; авазлар: [т], [э], [л], [э], [т], [а], [п], [ш], [ы], [р], [у]; 11 хђреф, 11 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык, [а], [ы], [у] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [т], [п], [ш] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [телетапшыру].

Автоэчергеч – сњздђ 5 иќек бар: ав-то-э-чер-геч; хђрефлђр: а, в, т, о, э, ч, е, р, г, е, ч; авазлар: [а], [ф], [т], [о], [э], [ч], [э], [р], [г], [э], [ч]; 11 хђреф, 11 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [о] – калын сузыклар, [э] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [ф], [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [афтоэчэргэч].

Бихђбђр – сњздђ 3 иќек бар: би-хђ-бђр; хђрефлђр: б, и, х, ђ, б, ђ, р; авазлар: [б], [и], [х], [ђ], [б], [ђ], [р]; 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [х] – парсыз саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бихђбђр].

Бинахак – сњздђ 3 иќек бар: би-на-хак; хђрефлђр: б, и, н, а, х, а, к; авазлар: [б], [и], [н], [а], [х], [а], [къ]; 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [б] – парлы яћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык, [х] – парсыз саћгырау тартык, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бинахакъ].

Башваткыч — сњздђ 3 иќек бар: баш-ват-кыч; хђрефлђр: б, а, ш, в, а, т, к, ы, ч; авазлар: [б], [а], [ш], [w], [а], [т], [къ], [ы], [ч]; 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [ш], [къ], [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [башwаткъыч].

Кљнкњреш – сњздђ 3 иќек бар: кљн-књ-реш; хђрефлђр: к, љ, н, к, њ, р, е, ш; авазлар: [к], [љ], [ћ], [к], [њ], [р], [э], [ш]; 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [њ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к], [ш] – парлы саћгырау тартыклар, [ћ], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [кљћкњрэш].

Агротњгђрђк – сњздђ 5 иќек бар: аг-ро-тњ-гђ-рђк; хђрефлђр: а, г, р, о, т, њ, г, ђ, р, ђ, к; авазлар: [а], [г], [р], [о], [т], [њ], [г], [ђ], [р], [ђ], [к]; 11 хђреф, 11 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [о] – калын сузыклар, [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [г] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [агротњгђрђк].

Илгизђр – сњздђ 3 иќек бар: Ил-ги-зђр; хђрефлђр: И, л, г, и, з, ђ, р; авазлар: [и], [л], [г], [и], [з], [ђ], [р]; 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [л], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [г], [з] – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [илгизђр].

Књзаллау – сњздђ 3 иќек бар: књз-ал-лау; хђрефлђр: к, њ, з, а, л, л, а, у; авазлар: [к], [њ], [з], [а], [л], [л], [а], [w]; 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [к] – парлы саћгырау тартык, [з] – парлы яћгырау тартык, [л], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [књзаллаw].

Нияз – сњздђ 2 иќек бар: Ни-яз; хђрефлђр: Н, и, я, з; авазлар: [н], [и], [й], [а], [с]; 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [и] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [н], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [нийас].

Эзтабар – сњздђ 3 иќек бар: эз-та-бар; хђрефлђр: э, з, т, а, б, а, р; авазлар: [э], [с], [т], [а], [б], [а], [р]; 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [с], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [эстабар].

Мыраубикђ – сњздђ 4 иќек бар: Мы-рау-би-кђ; хђрефлђр: М, ы, р, а, у, б, и, к, ђ; авазлар: [м], [ы], [р], [а], [w], [б], [и], [к], [ђ]; 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ы], [а] – калын сузыклар, [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [м], [р], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [мыраwбикђ].

Алмачуар – сњздђ 4 иќек бар: ал-ма-чу-ар; хђрефлђр: а, л, м, а, ч, у, а, р; авазлар: [а], [л], [м], [а], [ч], [у], [w], [а], [р]; 8 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [у] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [л], [м], [w], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [алмачуwар].

Унике – сњздђ 3 иќек бар: у-ни-ке; хђрефлђр: у, н, и, к, е; авазлар: [у], [н], [и], [к], [э]; 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ;
[у] – калын сузык, [и], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [н] – парсыз яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [уникэ].

Уналты – сњздђ 3 иќек бар: у-нал-ты; хђрефлђр: у, н, а, л, т, ы; авазлар: [у], [н], [а], [л], [т], [ы]; 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [н] – парсыз яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [уналты].

5. Алмашлыкларга фонетик анализ ясау њрнђге

Андый – сњздђ 2 иќек бар: ан-дый; хђрефлђр: а, н, д, ы, й; авазлар: [а], [н], [д], [ы], [й]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [д] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [андый].

Ђнђ – сњздђ 2 иќек бар: ђ-нђ; хђрефлђр: ђ, н, ђ; авазлар: [ђ], [н], [ђ]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [ђнђ].

Нђрсђ – сњздђ 2 иќек бар: нђр-сђ; хђрефлђр: н, ђ, р, с, ђ; авазлар: [н], [ђ], [р], [с], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [нђрсђ].

Кайчан – сњздђ 2 иќек бар: кай-чан; хђрефлђр: к, а, й, ч, а, н; авазлар: [къ], [а], [й], [ч], [а], [н]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ], [ч] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [къайчан].

Џђрнђрсђ – сњздђ 3 иќек бар: џђр-нђр-сђ; хђрефлђр: џ, ђ, р, н, ђ, р, с, ђ; авазлар: [џ], [ђ], [р], [н], [ђ], [р], [с], [ђ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [џ] – парсыз саћгырау тартык, [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым  беренче иќеккђ тљшђ [џђрнђрсђ].

Џђркайда – сњздђ 3 иќек бар: џђр-кай-да; хђрефлђр: џ, ђ, р, к, а, й, д, а; авазлар: [џ], [ђ], [р], [къ], [а], [й], [д], [а]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [џ] – парсыз саћгырау тартык, [р], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык, [д] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым  беренче иќеккђ тљшђ [џђркъайда].

Нђрсђдер – сњздђ 3 иќек бар: нђр-сђ-дер; хђрефлђр: н, ђ, р, с, ђ, д, е, р; авазлар: [н], [ђ], [р], [с], [ђ], [д], [э], [р]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [н], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык, [д] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым  беренче иќеккђ тљшђ [нђрсђдэр].

Џичнинди – сњздђ 3 иќек бар: џич-нин-ди; хђрефлђр: џ, и, ч, н, и, н, д, и; авазлар: [џ], [и], [ч], [н], [и], [н], [д], [и]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [џ] – парсыз саћгырау тартык, [ч] – парлы саћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык, [д] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым  беренче иќеккђ тљшђ [џичнинди].

Беркайчан – сњздђ 3 иќек бар: бер-кай-чан; хђрефлђр: б, е, р, к, а, й, ч, а, н; авазлар: [б], [э], [р], [къ], [а], [й], [ч], [а], [н]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [й], [н] – парсыз яћгырау тартык, [къ], [ч] – парлы  саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым  беренче иќеккђ тљшђ [бэркъайчан].

Берничек – сњздђ 3 иќек бар: бер-ни-чек; хђрефлђр: б, е, р, н, и,  ч, е, к; авазлар: [б], [э], [р], [н], [и], [ч], [э], [к]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч], [к] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бэрничэк].

6. Теркђгечлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Лђкин – сњздђ 2 иќек бар: лђ-кин; хђрефлђр: л, ђ, к, и, н; авазлар: [л], [ђ], [к], [и], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [лђкин].

Ђмма – сњздђ 2 иќек бар: ђм-ма; хђрефлђр: ђ, м, м, а; авазлар: [ђ], [м], [м], [ђ]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [ђммђ].

Бђлки – сњздђ 2 иќек бар: бђл-ки; хђрефлђр: б, ђ, л, к, и; авазлар: [б], [ђ], [л], [к], [и]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бђлки].

Ђгђр – сњздђ 2 иќек бар: ђ-гђр; хђрефлђр: ђ, г, ђ, р; авазлар: [ђ], [г], [ђ], [р]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [г] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [ђгђр].

Тагын – сњздђ 2 иќек бар: та-гын; хђрефлђр: т, а, г, ы, н; авазлар: [т], [а], [гъ], [ы], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [гъ] – парлы яћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тагъын].

Янђ – сњздђ 2 иќек бар: я-нђ; хђрефлђр: я, н, ђ; авазлар: [й], [ђ], [н], [ђ]; сњздђ 3 хђреф, 4 аваз; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [йђнђ].

Яисђ – сњздђ 3 иќек бар: я-и-сђ; хђрефлђр: я, и, с, ђ; авазлар: [й], [ђ], [и], [с], [ђ]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [йђисђ].

Югыйсђ – сњздђ 3 иќек бар: ю-гый-сђ; хђрефлђр: ю, г, ы, й, с, ђ; авазлар: [й], [у], [гъ], [и], [с], [ђ]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у] – калын сузык, [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык, [гъ] — парлы яћгырау тартык, [с] — парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [йугъисђ].

Гњя – сњздђ 2 иќек бар: гњ-я; хђрефлђр: г, њ, я; авазлар: [г], [њ], [й], [ђ]; сњздђ 3 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [г] – парлы яћгырау тартык, [й] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [гњйђ].

Чљнки – сњздђ 2 иќек бар: чљн-ки; хђрефлђр: ч, љ, н, к, и; авазлар: [ч], [љ], [ћ], [к], [и]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ч], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [ћ] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [чљћки].

Гђрчђ – сњздђ 2 иќек бар: гђр-чђ; хђрефлђр: г, ђ, р, ч, ђ; авазлар: [г], [ђ], [р], [ч], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [г] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [ч] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [гђрчђ].

7. Рђвешлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Шактый – сњздђ 2 иќек бар: шак-тый; хђрефлђр: ш, а, к, т, ы, й; авазлар: [ш], [а], [къ], [т], [ы], [й]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ш], [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [й] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [шакътый].

Татарча – сњздђ 3 иќек бар: та-тар-ча; хђрефлђр: т, а, т, а, р, ч, а; авазлар: [т], [а], [т], [а], [р], [ч], [а]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [татарча].

Минемчђ – сњздђ 3 иќек бар: ми-нем-чђ; хђрефлђр: м, и, н, е, м, ч, ђ; авазлар: [м], [и], [н], [э], [м], [ч], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [э], [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [минэмчђ].

Акчалата – сњздђ 4 иќек бар: ак-ча-ла-та; хђрефлђр: а, к, ч, а, л, а, т, а; авазлар: [а], [къ], [ч], [а], [л], [а], [т], [а]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ], [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [акъчалата].

Књрђлђтђ – сњздђ 4 иќек бар: књ-рђ-лђ-тђ; хђрефлђр: к, њ, р, ђ, л, ђ, т, ђ; авазлар: [к], [њ], [р], [ђ], [л], [ђ], [т], [ђ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [књрђлђтђ].

Бервакыт – сњздђ 3 иќек бар: бер-ва-кыт; хђрефлђр: б, е, р, в, а, к, ы, т; авазлар: [б], [э], [р], [w], [а], [къ], [ы], [т]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э] – нечкђ сузык, [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бэрwакъыт].

Бњген – сњздђ 2 иќек бар: бњ-ген; хђрефлђр: б, њ, г, е, н; авазлар: [б], [њ], [г], [э], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б], [г] – парлы яћгырау тартыклар, [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бњгэн].

Хђзер – сњздђ 2 иќек бар: хђ-зер; хђрефлђр: х, ђ, з, е, р; авазлар: [х], [ђ], [з], [э], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [х] – парсыз саћгырау тартык, [з] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [хђзэр].

Искиткеч – сњздђ 3 иќек бар: ис-кит-кеч; хђрефлђр: и, с, к, и, т, к, е, ч; авазлар: [и], [с], [к], [и], [т], [к], [э], [ч]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с], [к], [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [искиткэч].

Ќырдай – сњздђ 2 иќек бар: ќыр-дай; хђрефлђр: ќ, ы, р, д, а, й; авазлар: [ќ], [ы], [р], [д], [а], [й]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ы], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ќ], [д] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [ќырдай].

Кљндђй – сњздђ 2 иќек бар: кљн-дђй; хђрефлђр: к, љ, н, д, ђ, й; авазлар: [к], [љ], [н], [д], [ђ], [й]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [н], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [д] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [кљндђй].

Салкынча – сњздђ 3 иќек бар: сал-кын-ча; хђрефлђр: с, а, л, к, ы, н, ч, а; авазлар: [с], [а], [л], [къ], [ы], [н], [ч], [а]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с], [къ], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [салкъынча].

Тљнозын – сњздђ 3 иќек бар: тљ-но-зын; хђрефлђр: т, љ, н, о, з, ы, н; авазлар: [т], [љ], [н], [о], [з], [о], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык, [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [т] – парлы саћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык, [з] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [тљнозон].

Йљзтњбђн – сњздђ 3 иќек бар: йљз-тњ-бђн; хђрефлђр: й, љ, з, т, њ, б, ђ, н; авазлар: [й], [љ], [с], [т], [њ], [б], [ђ], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [с], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [йљстњбђн].

8. Затланышлы фигыльлђргђ фонетик анализа ясау њрнђге

Боерык фигыль

Бар – сњздђ 1 иќек бар: бар; хђрефлђр: б, а, р; авазлар: [б], [а], [р]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык, [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; сњз калын ђйтелешле [бар].

Кил – сњздђ 1 иќек бар: кил; хђрефлђр: к, и, л; авазлар: [к], [и], [л]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и] – нечкђ сузык, [к] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ;  сњз нечкђ ђйтелешле [кил].

Барма – сњздђ 2 иќек бар: бар; хђрефлђр: б, а, р, м, а; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [барма].

Килмђ – сњздђ 2 иќек бар: кил-мђ; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђ].

Барыгыз – сњздђ 3 иќек бар: ба-ры-гыз; хђрефлђр: б, а, р, ы, г, ы, з; авазлар: [б], [а], [р], [ы], [гъ], [ы], [с]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [барыгъыс].

Бармагыз – сњздђ 3 иќек бар: бар-ма-гыз; хђрефлђр: б, а, р, м, а, г, ы, з; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [гъ], [ы], [с]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармагъыс].

Килегез – сњздђ 3 иќек бар: ки-ле-гез; хђрефлђр: к, и, л, е, г, е, з; авазлар: [к], [и], [л], [э], [г], [э], [с]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килэгэс].

Килмђгез – сњздђ 3 иќек бар: кил-мђ-гез; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, г, е, з; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [г], [э], [с]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђгэс].

Килсен – сњздђ 2 иќек бар: кил-сен; хђрефлђр: к, и, л, с, е, н; авазлар: [к], [и], [л], [с], [э], [н]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килсэн].

Килмђсен – сњздђ 3 иќек бар: кил-мђ-сен; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, с, е, н; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [с], [э], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [н], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђсэн].

Эшлик – сњздђ 2 иќек бар: эш-лик; хђрефлђр: э, ш, л, и, к; авазлар: [э], [ш], [л], [и], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ, басым соћгы иќеккђ тљшђ [эшлик].

Эшлђмик – сњздђ 2 иќек бар: эш-лђ-мик; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, м, и, к; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [м], [и], [к]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э], [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ, басым икенче  иќеккђ тљшђ [эшлђмик].

Хикђя фигыль

Язасыћ – сњздђ 3 иќек бар: я-за-сыћ; хђрефлђр: я, з, а, с, ы, ћ; авазлар: [й], [а], [з], [а], [с], [ы], [ћ]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [й], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар, [з] – парлы яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [йазасыћ].

Язмыйсыћ – сњздђ 3 иќек бар: яз-мый-сыћ; хђрефлђр: я, з, м, ы, й, с, ы, ћ; авазлар: [й], [а], [з], [м], [ы], [й], [с], [ы], [ћ]; сњздђ 8 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [й], [м], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар, [з] – парлы яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [йазмыйсыћ].

Књрђсећ – сњздђ 3 иќек бар: књ-рђ-сећ; хђрефлђр: к, њ, р, ђ, с, е, ћ; авазлар: [к], [њ], [р], [ђ], [с], [э], [ћ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [њ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [књрђсэћ].

Књрмисећ – сњздђ 3 иќек бар: књр-ми-сећ; хђрефлђр: к, њ, р, м, и, с, е, ћ; авазлар: [к], [њ], [р], [м], [и], [с], [э], [ћ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [њ], [и], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м], [ћ] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [књрмисэћ].

Барасыз – сњздђ 3 иќек бар: ба-ра-сыз; хђрефлђр: б, а, р, а, с, ы, з; авазлар: [б], [а], [р], [а], [с], [ы], [с]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [барасыс].

Бармыйсыз – сњздђ 3 иќек бар: бар-мый-сыз; хђрефлђр: б, а, р, м, ы, й, с, ы, з; авазлар: [б], [а], [р], [м], [ы], [й], [с], [ы], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармыйсыс].

Килђсезме – сњздђ 4 иќек бар: ки-лђ-сез-ме; хђрефлђр: к, и, л, ђ, с, е, з, м, е; авазлар: [к], [и], [л], [ђ], [с], [э], [з], [м], [э]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [з] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [килђсэзмэ].

Килмисездер – сњздђ 4 иќек бар: кил-ми-сез-дер; хђрефлђр: к, и, л, м, и, с, е, з, д, е, р; авазлар: [к], [и], [л], [м], [и], [с], [э], [з], [д], [э], [р]; сњздђ 11 хђреф, 11 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [з], [д] – парлы яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмисэздэр].

Килђдер – сњздђ 3 иќек бар: ки-лђ-дер; хђрефлђр: к, и, л, ђ, д, е, р; авазлар [к], [и], [л], [ђ], [д], [э], [р]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [ђ], [э] –нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [л], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [д] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [килсэн].

Карадыгыз – сњздђ 4 иќек бар: ка-ра-ды-гыз; хђрефлђр: к, а, р, а, д, ы, г, ы, з; авазлар: [къ] , [а], [р], [а], [д], [ы], [гъ], [ы], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык, [д], [гъ]  – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къарадыгъыс].

Карамадыгыз – сњздђ 5 иќек бар: ка-ра-ма-ды-гыз; хђрефлђр: к, а, р, а, м, а, д, ы, г, ы, з; авазлар: [къ] , [а], [р], [а], [м], [а], [д], [ы], [гъ], [ы], [с]; сњздђ 11 хђреф, 11 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м] – парсыз яћгырау тартык, [д], [гъ]  – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [къарамадыгъыс].

Карадыгызмы – сњздђ 5 иќек бар: ка-ра-ды-гыз-мы; хђрефлђр: к, а, р, а, д, ы, г, ы, з; м, ы авазлар: [къ] , [а], [р], [а], [д], [ы], [гъ], [ы], [з]; [м], [ы] сњздђ 11 хђреф, 11 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м] – парсыз яћгырау тартык, [д], [гъ], [з] – парлы яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым дњртенче иќеккђ тљшђ [къарадыгъызмы].

Караганмын – сњздђ 4 иќек бар: ка-ра-ган-мын; хђрефлђр: к, а, р, а, г, а, н, м, ы, н; авазлар: [къ], [а], [р], [а], [гъ], [а], [м], [м], [ы], [н]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ] – парлы саћгырау тартык, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым љченче иќеккђ тљшђ [къарагъаммын].

Карамаганмын – сњздђ 5 иќек бар: ка-ра-ма-ган-мын; хђрефлђр: к, а, р, а, м, а, г, а, н, м, ы, н; авазлар: [къ], [а], [р], [а], [м], [а], [гъ], [а], [м], [м], [ы], [н]; сњздђ 12 хђреф, 12 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ] – парлы саћгырау тартык, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [къарамагъаммын].

Килгђнмен – сњздђ 3 иќек бар: кил-гђн-мен; хђрефлђр: к, и, л, г, ђ, н, м, е, н; авазлар: [к], [и], [л], [г], [ђ], [м], [м], [э], [н]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [л], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [килгђммэн].

Килмђгђнмен – сњздђ 4 иќек бар: кил-мђ-гђн-мен; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, г, ђ, н, м, е, н; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [г], [ђ], [м], [м], [э], [н]; сњздђ 11 хђреф, 11 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [л], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђгђммэн].

Кайтканбыз – сњздђ 3 иќек бар: кайт-кан-быз; хђрефлђр: к, а, й, т, к, а, н, б, ы, з; авазлар: [къ], [а], [й], [т], [къ], [а], [м], [б], [ы], [с]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ], [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [къайткъамбыс].

Кайтмаганбыз – сњздђ 4 иќек бар: кайт-ма-ган-быз; хђрефлђр: к, а, й, т, м, а, г, а, н, б, ы, з; авазлар: [къ], [а], [й], [т], [м], [а], [гъ], [а], [м], [б], [ы], [с]; сњздђ 12 хђреф, 12 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ], [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ], [б] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [къайтмагъамбыс].

Киткђнбез – сњздђ 3 иќек бар: кит-кђн-без; хђрефлђр: к, и, т, к, ђ, н, б, е, з; авазлар: [к], [и], [т], [к], [ђ], [м], [б], [э], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9  аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [киткђмбэс].

Китмђгђнбез – сњздђ 4 иќек бар: кит-мђ-гђн-без; хђрефлђр: к, и, т, м, ђ, г, ђ, н, б, е, з; авазлар: [к], [и], [т], [м], [ђ], [г], [ђ], [м], [б], [э], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9  аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [китмђгђмбэс].

Баргансыз – сњздђ 3 иќек бар: бар-ган-сыз; хђрефлђр: б, а, р, г, а, н, с, ы, з; авазлар: [б], [а], [р], [гъ], [а], [н], [с], [ы], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [баргъансыс].

Бармагансыз – сњздђ 4 иќек бар: бар-ма-ган-сыз; хђрефлђр: б, а, р, м, а, г, а, н, с, ы, з; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [гъ], [а], [н], [с], [ы], [с]; сњздђ 11 хђреф, 11 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармагъансыс].

Яшђгђнсез – сњздђ 4 иќек бар: я-шђ-гђн-сез; хђрефлђр: я, ш, ђ, г, ђ, н, с, е, з; авазлар: [й], [ђ], [ш], [ђ], [г], [ђ], [н], [с], [э], [с]; сњздђ 9 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëìи; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [ш], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым љченче иќеккђ тљшђ [йђшђгђнсэс].

Яшђмђгђнсез – сњздђ 5 иќек бар: я-шђ-мђ-гђн-сез; хђрефлђр: я, ш, ђ, м, ђ, г, ђ, н, с, е, з; авазлар: [й], [ђ], [ш], [ђ], [м], [ђ], [г], [ђ], [н], [с], [э], [с]; сњздђ 11 хђреф, 12 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëìи; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [й], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [ш], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [йђшђмђгђнсэс].

Салырмын – сњздђ 3 иќек бар: са-лыр-мын; хђрефлђр: с, а, л, ы, р, м, ы, н; авазлар: [с], [а], [л], [ы], [р], [м], [ы], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [л], [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [салырмын].

Салмамын – сњздђ 3 иќек бар: сал-ма-мын; хђрефлђр: с, а, л, м, а, м, ы, н; авазлар: [с], [а], [л], [м], [а], [м], [ы], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [л], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [салмамын].

Керермен – сњздђ 3 иќек бар: ке-рер-мен; хђрефлђр: к, е, р, е, р м, е, н; авазлар: [к], [э], [р], [э], [р], [м], [э], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [кэрэрмэн].

Кермђмен – сњздђ 3 иќек бар: кер-мђ-мен; хђрефлђр: к, е, р, м, ђ, м, е, н; авазлар: [к], [э], [р], [м], [ђ], [м], [э], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [кэрмђмэн].

Керђчђкмен – сњздђ 4 иќек бар: ке-рђ-чђк-мен; хђрефлђр: к, е, р, ђ, ч, ђ, к, м, е, н; авазлар: [к], [э], [р], [ђ], [ч], [ђ], [к], [м], [э], [н]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым љченче иќеккђ тљшђ [кэрђчђкмэн].

Кермђячђкмен – сњздђ 5 иќек бар: кер-мђ-я-чђк-мен; хђрефлђр: к, е, р, м, ђ, я, ч, ђ, к, м, е, н; авазлар: [к], [э], [р], [м], [ђ], [й], [ђ], [ч], [ђ], [к], [м], [э], [н]; сњздђ 12 хђреф, 13 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м], [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [кэрмђйђчђкмэн].

Язарбыз – сњздђ 3 иќек бар: я-зар-быз; хђрефлђр: я, з, а, р, б, ы, з; авазлар: [й], [а], [з], [а], [р], [б], [ы], [с]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [з], [б] – парлы яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык, ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [йазарбыс].

Язмабыз – сњздђ 3 иќек бар: яз-ма-быз; хђрефлђр: я, з, м, а, б, ы, з; авазлар: [й], [а], [з], [м], [а], [б] [ы], [с]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [й], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [з], [б] – парлы яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [йазмабыс].

Киярбез – сњздђ 3 иќек бар: ки-яр-без; хђрефлђр: к, и, я, р, б, е, з; авазлар: [к], [и], [й], [ђ], [р], [б], [э], [с]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [кийђрбэс].

Кимђбез – сњздђ 3 иќек бар: ки-мђ-без; хђрефлђр: к, и, м, ђ, б, е, з; авазлар: [к], [и], [м], [ђ], [б], [э], [с]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [кимђбэс].

Шарт фигыль

Барса – сњздђ 2 иќек бар: бар-са; хђрефлђр: б, а, р, с, а; авазлар: [б], [а], [р], [с], [а]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барса].

Бармаса – сњздђ 3 иќек бар: бар-ма-са; хђрефлђр: б, а, р, м, а, с, а; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [с], [а]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; [с] – парлы саћгырау тартык, ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармаса].

Килсђ – сњздђ 2 иќек бар: кил-сђ; хђрефлђр: к, и, л, с, ђ; авазлар:
[к], [и], [л], [с], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килсђ].

Килмђсђ – сњздђ 3 иќек бар: кил-мђ-сђ; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, с, ђ; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [с], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђсђ].

Эшлик – сњздђ 2 иќек бар, эш-лик; хђрефлђр: э, ш, л, и, к; авазлар: [э], [ш], [л], [и], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [и] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [эшлик].

Эшлђмик – сњздђ 3 иќек бар, эш-лђ-мик; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, м, и, к; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [м], [и], [к]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [эшлђмик].

9. Затланышсыз фигыльлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Сыйфат фигыль

Килњче (кеше) – сњздђ 3 иќек бар: ки-лњ-че; хђрефлђр: к, и, л, њ, ч, е; авазлар: [к], [и], [л], [њ], [ч], [э]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [њ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килњчэ].

Килмђњче (кеше) – сњздђ 3 иќек бар: кил-мђњ-че; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, њ, ч, е; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [w], [ч], [э]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђwчэ].

Тыћлаучы (бала) – сњздђ 3 иќек бар: тыћ-лау-чы; хђрефлђр: т, ы, ћ, л, а, у, ч, ы; авазлар: [т], [ы], [ћ], [н], [а], [w], [ч], [ы]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ы], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [ћ], [н], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тыћнаwчы].

Тыћламаучы (бала) – сњздђ 4 иќек бар: тыћ-ла-мау-чы; хђрефлђр: т, ы, ћ, л, а, м, а, у, ч, ы; авазлар: [т], [ы], [ћ], [н], [а], [м], [а], [w], [ч], [ы]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ы], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [ћ], [н], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [тыћнамаwчы].

Эшлђгђн (эш) – сњздђ 3 иќек бар: эш-лђ-гђн; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, г, ђ, н; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [г], [ђ], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ш] – парлы саћгырау тартык, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [эшлђгђн].

Бармаган (ќир) – сњздђ 3 иќек бар: бар-ма-ган; хђрефлђр: б, а, р, м, а, г, а, н; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [гъ], [а], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармагъан].

Кайткан (кљн) – сњздђ 2 иќек бар: кайт-кан; хђрефлђр: к, а, й, т, к, а, н; авазлар: [къ], [а], [й], [т], [къ], [а], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къайткъан].

Кљткђн (вакыт) – сњздђ 2 иќек бар: кљт-кђн; хђрефлђр: к, љ, т, к, ђ, н; авазлар: [к], [љ], [т], [к], [ђ], [н]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [н] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кљткђн].

Тумаган (бала) – сњздђ 3 иќек бар: ту-ма-ган; хђрефлђр: т, у, м, а, г, а, н; авазлар: [т], [у], [м], [а], [гъ], [а], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [у], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т] – парлы саћгырау тартык, [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тумагъан].

Туар (кљн) – сњздђ 2 иќек бар: ту-ар; хђрефлђр: т, у, а, р; авазлар: [т], [у], [w], [а], [р]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [у], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т] – парлы саћгырау тартык, [w], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [туwар].

Ќитђр (сђгать) – сњздђ 2 иќек бар: ќи-тђр; хђрефлђр: ќ, и, т, ђ, р; авазлар: [ќ], [и], [т], [ђ], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќитђр].

Барасы (ќир) – сњздђ 3 иќек бар: ба-ра-сы; хђрефлђр: б, а, р, а, с, ы; авазлар: [б], [а], [р], [а], [с], [ы]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барасы].

Књрђсе (кеше) – сњздђ 3 иќек бар: књ-рђ-се; хђрефлђр: к, њ, р, ђ, с, е; авазлар: [к], [њ], [р], [ђ], [с], [э]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [њ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [књрђсе].

Алачак (акча) – сњздђ 3 иќек бар: а-ла-чак; хђрефлђр: а, л, а, ч, а, к; авазлар: [а], [л], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [л] – парсыз яћгырау тартык, [ч], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [алачакъ].

Килђчђк (заман) – сњздђ 3 иќек бар: ки-лђ-чђк; хђрефлђр: к, и, л, ђ, ч, ђ, к; авазлар: [к], [и], [л], [ђ], [ч], [ђ], [к]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килђчђк].

Ќырланачак (ќыр) – сњздђ 4 иќек бар: ќыр-ла-на-чак; хђрефлђр: ќ, ы, р, л, а, н, а, ч, а, к; авазлар: [ќ], [ы], [р], [л], [а], [н], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ы], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [р], [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќырланачакъ].

Сљйлђячђк (ђкият) – сњздђ 4 иќек бар: сљй-лђ-я-чђк; хђрефлђр: с, љ, й, л, ђ, я, ч, ђ, к; авазлар: [с], [љ], [й], [л], [ђ], [й], [ђ], [ч], [ђ], [к]; сњздђ 9 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с], [ч], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сљйлђйђчђк].

Коячак (яћгыр) – сњздђ 3 иќек бар: ко-я-чак; хђрефлђр: к, о, я, ч, а, к; авазлар: [къ], [о], [й], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [о], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [й] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къойачакъ].

Њтђлмђячђк (сњз) – сњздђ 5 иќек бар: њ-тђл-мђ-я-чђк; хђрефлђр: њ, т, ђ, л, м, ђ, я, ч, ђ, к; авазлар: [њ], [т], [ђ], [л], [м], [ђ], [й], [ђ], [ч], [ђ], [к]; сњздђ 10 хђреф, 11 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т], [ч], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [њтђлмђйђчђк]. 

Ќыелмаячак (урын) – сњздђ 5 иќек бар: ќы-ел-ма-я-чак; хђрефлђр: ќ, ы, е, л, м, а, я, ч, а, к; авазлар:[ќ], [ы], [й], [ы], [л], [м], [а], [й], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 10 хђреф, 12 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [ы], [а] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [й], [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [ќыйылмайачак].

Хђл фигыль

Барып – сњздђ 2 иќек бар: ба-рып; хђрефлђр: б, а, р, ы, п; авазлар: [б], [а], [р], [ы], [п]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [п] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барып].

Бармыйча – сњздђ 3 иќек бар: бар-мый-ча; хђрефлђр: б, а, р, м, ы, й, ч, а; авазлар: [б], [а], [р], [м], [ы], [й], [ч], [а]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармыйча].

Килеп – сњздђ 2 иќек бар: ки-леп; хђрефлђр: к, и, л, е, п; авазлар: [к], [и], [л], [э], [п]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [п] – парлы саћгырау тартыклар, [л] — парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килэп].

Килмичђ – сњздђ 3 иќек бар: кил-ми-чђ; хђрефлђр: к, и, л, м, и, ч, ђ; авазлар: [к], [и], [л], [м], [и], [ч], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмичђ].

Барганчы – сњздђ 3 иќек бар: бар-ган-чы; хђрефлђр: б, а, р, г, а, н, ч, ы; авазлар: [б], [а], [р], [гъ], [а], [н], [ч], [ы]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [баргъанчы].

Бармаганчы – сњздђ 4 иќек бар: бар-ма-ган-чы; хђрефлђр: б, а, р, м, а, г, а, н, ч, ы; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [гъ], [а], [н], [ч], [ы]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч] – парлы саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармагъанчы].

Килгђнче – сњздђ 3 иќек бар: кил-гђн-че; хђрефлђр: к, и, л, г, ђ, н, ч, е; авазлар: [к], [и], [л], [г], [ђ], [н], [ч], [э]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [килгђнчэ].

Килмђгђнче – сњздђ 4 иќек бар: кил-мђ-гђн-че; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, г, ђ, н, ч, е; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [г], [ђ], [н], [ч], [э]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [н], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђгђнчэ].

Карагач – сњздђ 3 иќек бар: ка-ра-гач; хђрефлђр: к, а, р, а, г, а, ч; авазлар: [къ], [а], [р], [а], [гъ], [а], [ч]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык, [гъ] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къарагъач].

Карамагач – сњздђ 4 иќек бар: ка-ра-ма-гач; хђрефлђр: к, а, р, а, м, а, г, а, ч; авазлар: [къ], [а], [р], [а], [м], [а], [гъ], [а], [ч]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [къ], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [къарамагъач].

Киткђч – сњздђ 2 иќек бар: кит-кђч; хђрефлђр: к, и, т, к, ђ, ч; авазлар: [к], [и], [т], [к], [ђ], [ч]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [киткђч].

Китмђгђч – сњздђ 3 иќек бар: кит-мђ-гђч; хђрефлђр: к, и, т, м, ђ, г, ђ, ч; авазлар: [к], [и], [т], [м], [ђ], [г], [ђ], [ч]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [китмђгђч].

Барышлый – сњздђ 3 иќек бар: ба-рыш-лый; хђрефлђр: б, а, р, ы, ш, л, ы, й; авазлар: [б], [а], [р], [ы], [ш], [л], [ы], [й]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [л], [й] – парсыз яћгырау тартыклар, [ш] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барышлый].

Кљлђ-кљлђ – сњздђ 4 иќек бар: кљ-лђ-кљ-лђ; хђрефлђр: к, љ, л, ђ, к, љ, л, ђ; авазлар: [к], [љ], [л], [ђ], [к], [љ], [л], [ђ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парды саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [кљлђкљлђ].

Инфинитив

Барырга – сњздђ 3 иќек бар: ба-рыр-га; хђрефлђр: б, а, р, ы, р, г, а; авазлар: [б], [а], [р], [ы], [р], [гъ], [а]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барыргъа].

Бармаска – сњздђ 3 иќек бар: бар-мас-ка; хђрефлђр: б, а, р, м, а, с, к, а; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [с], [къ], [а]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [с], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармаскъа].

Керергђ – сњздђ 3 иќек бар: ке-рер-гђ; хђрефлђр: к, е, р, е, р, г, ђ; авазлар: [к], [э], [р], [э], [р], [г], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кэрэргђ].

Кермђскђ – сњздђ 3 иќек бар: кер-мђс-кђ; хђрефлђр: к, е, р, м, ђ, с, к, ђ; авазлар: [к], [э], [р], [м], [ђ], [с], [к], [ђ]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [кэрмђскђ].

Эшлђргђ – сњздђ 3 иќек бар: эш-лђр-гђ; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, р, г, ђ; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [р], [г], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ш] – парлы саћгырау тартык, [л], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [эшлђргђ].

Эшлђмђскђ – сњздђ 4 иќек бар: эш-лђ-мђс-кђ; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, м, ђ, с, к, ђ; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [м], [ђ], [с], [к], [ђ]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [ш], [с], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [эшлђмђскђ].

Кияргђ – сњздђ 3 иќек бар: ки-яр-гђ; хђрефлђр: к, и, я, р, г, ђ; авазлар: [к], [и], [й], [ђ], [р], [г], [ђ]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к] – парлы саћгырау тартык, [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кийђргђ].

Кимђскђ – сњздђ 3 иќек бар: ки-мђс-кђ; хђрефлђр: к, и, м, ђ, с, к, ђ; авазлар: [к], [и], [м], [ђ], [с], [к], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [м] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [кимђскђ].

Исем фигыль

Керњ – сњздђ 2 иќек бар: ке-рњ; хђрефлђр: к, е, р, њ; авазлар: [к], [э], [р], [њ]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э], [њ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кэрњ].

Кермђњ – сњздђ 2 иќек бар: кер-мђњ; хђрефлђр: к, е, р, м, ђ, њ; авазлар: [к], [э], [р], [м], [ђ], [w]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [р], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [кэрмэw].

Бару – сњздђ 2 иќек бар: ба-ру; хђрефлђр: б, а, р, у; авазлар: [б], [а], [р], [у]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [у] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ, басым соћгы иќеккђ тљшђ [бару].

Бармау – сњздђ 2 иќек бар: бар-мау; хђрефлђр: б, а, р, м, а, у; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [w]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми, басым беренче иќеккђ тљшђ [бармаw].

Тою – сњздђ 2 иќек бар: то-ю; хђрефлђр: т, о, ю; авазлар: [т], [о], [й], [у]; сњздђ 3 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [о], [у] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [й] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тойу].

Тоймау – сњздђ 2 иќек бар: той-мау; хђрефлђр: т, о, й, м, а, у; авазлар: [т], [о], [й], [м], [а] [w]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [й], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [тоймаw].

Сљю – сњздђ 2 иќек бар: сљ-ю; хђрефлђр: с, љ, ю; авазлар: [с], [љ], [й], [њ]; сњздђ 3 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [љ], [њ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с] – парлы саћгырау тартык, [й] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сљйњ].

Сљймђњ – сњздђ 2 иќек бар: сљй-мђњ; хђрефлђр: с, љ, й, м, ђ, њ; авазлар: [с], [љ], [й], [м], [ђ], [w]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с] – парлы саћгырау тартык, [й], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [сљймђw].

10. Ымлыкларга фонетик анализ ясау њрнђге

Абау – сњздђ 2 иќек бар: а-бау; хђрефлђр: а, б, а, у; авазлар: [а], [б], [а], [w]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [абаw].

Менђтрђк  – сњздђ 3 иќек бар: ме-нђ-трђк; хђрефлђр: м, е, н, ђ, т, р, ђ, к; авазлар: [м], [э], [н], [ђ], [т], [э], [р], [ђ], [к]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [м], [н], [р] – парсыз яћгырау тартыклар, [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [мэнђтэрђк].

Ђттђгенђсе – сњздђ 3 иќек бар: ђт-тђ-ге-нђ-се; хђрефлђр: ђ, т, т, ђ, г, е, н, ђ, с, е; авазлар: [ђ], [т], [т], [ђ], [г], [э], [н], [ђ], [с], [э]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [т], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык, [н] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [ђттђгэнђсэ].

Валлаџи – сњздђ 3 иќек бар: вал-ла-џи; хђрефлђр: в, а, л, л, а, џ, и; авазлар: [w], [а], [л], [л], [а], [џ], [и]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык, [и] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; [w], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [џ] – парсыз саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [wаллаџи].

Биллђџи – сњздђ 3 иќек бар: бил-лђ-џи; хђрефлђр: б, и, л, л, ђ, џ, и; авазлар: [б], [и], [л], [л], [ђ], [џ], [и]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [б] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык, [џ] – парсыз саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [биллђџи].

Нихђл – сњздђ 2 иќек бар: ни-хђл; хђрефлђр: н, и, х, ђ, л; авазлар: [н], [и], [х], [ђ], [л]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [н], [л] – парсыз яћгырау тартыклар, [х] – парсыз саћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [нихђл].

Исђнме – сњздђ 3 иќек бар: и-сђн-ме; хђрефлђр: и, с, ђ, н, м, е; авазлар: [и], [с], [ђ], [м], [м], [э]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [м] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [исђммэ].

Исђнмесез – сњздђ 4 иќек бар: и-сђн-ме-сез; хђрефлђр: и, с, ђ, н, м, е, с, е, з; авазлар: [и], [с], [ђ], [м], [м], [э], [с], [э], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [м] – парсыз яћгырау тартык; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым икенче иќеккђ тљшђ [исђммэсэс].

Саумы – сњздђ 2 иќек бар: сау-мы; хђрефлђр: с, а, у, м, ы; авазлар: [с], [а], [w], [м], [ы]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíа; [с] – парлы саћгырау тартык, [w], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [саwмы].

Саумысез – сњздђ 3 иќек бар: сау-мы-сез; хђрефлђр: с, а, у, м, ы, с, е, з; авазлар: [с], [а], [w], [м], [ы], [с], [э], [с]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар, [э] – нечкђ сузык; ñœçíåž éòåëåøåíä ñóçûêëàð ãàðìîíèÿñå ñàêëàíмый; [с] – парлы саћгырау тартык, [w], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; ñœçíåž ÿçûëûøû éòåëåøåí òóðû êèëми; басым беренче иќеккђ тљшђ [саwмысэс].

11. Бђйлеклђргђ џђм бђйлек сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге

Љчен –  сњздђ 2 иќек бар: љ-чен; хђрефлђр: љ, ч, е, н; авазлар: [љ], [ч], [љ], [н]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ч] – парлы саћгырау тартык,  [н] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [љчљн].

Саен – сњздђ 2 иќек бар: са-ен; хђрефлђр: с, а, е, н; авазлар: [с], [а], [й], [ы], [н]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [с] – парлы саћгырау тартык, [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сайын].

Карамастан – сњздђ 4 иќек бар: ка-ра-мас-тан; хђрефлђр: к, а, р, а, м, а, с, т, а, н; авазлар: [къ], [а], [р], [а], [м], [а], [с], [т], [а], [н]; сњздђ
10 хђреф, 10 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а] – калын сузык; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [къарамастан].

Кљенчђ – сњздђ 3 иќек бар: кљ-ен-чђ; хђрефлђр: к, љ, е, н, ч, ђ; авазлар: [к], [љ], [й], [љ], [н], [ч], [ђ]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [кљйљнчђ].

Кадђр – сњздђ 2 иќек бар: ка-дђр; хђрефлђр: к, а, д, ђ, р; авазлар:
[къ], [ђ], [д], [ђ], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ  ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [д] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къђдђр].

12. Модаль сњз тљркемнђренђ фонетик анализ ясау њрнђклђре

Кисђкчђ

Тњгел – сњздђ 2 иќек бар: тњ-гел; хђрефлђр: т, њ, г, е, л; авазлар: [т], [њ], [г], [э], [л]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [г] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сузнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тњгэл].

Хђбђрлек сњз

Ярый – сњздђ 2 иќек бар: я-рый; хђрефлђр: я, р, ы, й; авазлар: [й], [а], [р], [ы], [й]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [йарый].

Ярамый – сњздђ 3 иќек бар: я-ра-мый; хђрефлђр: я, р, а, м, ы, й; авазлар: [й], [а], [р], [а], [м], [ы], [й]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [йарамый].

Кирђк – сњздђ 2 иќек бар: ки-рђк; хђрефлђр: к, и, р, ђ, к; авазлар: [к], [и], [р], [ђ], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [кирђк].

Кирђкми – сњздђ 3 иќек бар: ки-рђк-ми; хђрефлђр: к, и, р, ђ, к, м, и; авазлар: [к], [и], [р], [ђ], [к], [м], [и]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [кирђкми].

Модаль сњз

Ихтимал – сњздђ 3 иќек бар: их-ти-мал; хђрефлђр: и, х, т, и, м, а, л; авазлар: [и], [х], [т], [и], [м], [а], [л]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и] – нечкђ сузык, [а] – калын сузык, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [х] – парсыз саћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык, [м], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ихтимал].

Мљгаен – сњздђ 3 иќек бар: мљ-га-ен; хђрефлђр: м, љ, г, а, е, н; авазлар: [м], [љ], [гъ], [ђ], [й], [э], [н]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [љ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [м], [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [мљгъђйэн].

Ахры – сњздђ 3 иќек бар: ах-ры; хђрефлђр: а, х, р, ы; авазлар: [а], [х], [р], [ы]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [х] – парсыз саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [ахры].

Бђлкем – сњздђ 2 иќек бар: бђл-кем; хђрефлђр: б, ђ, л, к, е, м; авазлар: [б], [ђ], [л], [к], [э], [м]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык, [м] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бђлкэм].

Янђсе – сњздђ 3 иќек бар: я-нђ-се; хђрефлђр: я, н, ђ, с, е; авазлар: [й], [ђ], [н], [ђ], [с], [э]; сњздђ 5 хђреф, 6 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [йђнђсэ].

Шаять – сњздђ 2 иќек бар: ша-ять; хђрефлђр: ш, а, я, т, ь; авазлар: [ш], [а], [й], [ђ], [т]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а] – калын сузык, [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланмый; [й] – парсыз яћгырау тартык, [ш], [т] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [шайђт].

Хђер – сњздђ 2 иќек бар: хђ-ер; хђрефлђр: х, ђ, э, р; авазлар: [х], [ђ], [й], [э], [р]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [х] – парсыз саћгырау тартык, [й], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [хђйэр].

Ђлбђттђ – сњздђ 3 иќек бар: ђл-бђт-тђ; хђрефлђр: ђ, л, б, ђ, т, т, ђ; авазлар: [ђ], [л], [б], [ђ], [т], [т], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [л] – парсыз яћгырау тартык, [б] – парлы яћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [ђлбђттђ].

Шљбџђсез – сњздђ 3 иќек бар: шљб-џђ-сез; хђрефлђр: ш, љ, б, џ, ђ, с, е, з; авазлар: [ш], [љ], [п], [џ], [ђ], [с], [э], [с]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ш], [п] – парлы саћгырау тартыклар, [џ] – парсыз саћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [шљпџђсэс].

Џичшиксез – сњздђ 3 иќек бар: џич-шик-сез; хђрефлђр: џ, и, ч, ш, и, к, с, е, з; авазлар: [џ], [и], [ш], [ш], [и], [к], [с], [э], [с]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [и], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [џ] – парсыз саћгырау тартык, [ш], [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [џишшиксэс].

Тђгаен – сњздђ 3 иќек бар: тђ-га-ен; хђрефлђр: т, ђ, г, а, е, н; авазлар: [т], [ђ], [гъ], [ђ], [й], [э], [н]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ], [э] – нечкђ сузыклар, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [гъ] - парлы яћгырау тартык, [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [тђгъђйэн].

Дљрес – сњздђ 2 иќек бар: дљ-рес; хђрефлђр: д, љ, р, е, с; авазлар: [д], [љ], [р], [љ], [с]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [д] – парлы яћгырау тартык, [р] - парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [дљрљс].