Татарча да яхшы бел, русча да яхшы бел!
методическая разработка (5 класс)

ТР “ЛМР” МБ

“ 5 нче урта  гомуми белем мәктәбе” МБГББУ

“ Татарча да яхшы бел, русча да яхшы бел!”

         (5А,6А сыйныфларында үткәрелгән әдәби – музыкаль кичә)

                                                          Әзерләделәр: татар теле һәм әдәбияты    укытучысы

                                                                            Аскарова Ә.Я.

Лениногорск шәһәре

Максат: Укучыларда туган телне ярату, белю һәм туган телдә   сөйләшү теләге тәрбияләү. Сәнгатьле сөйләм  телен үстерү.

 Ярдәмлек: Магнитофон язмасында   Рәсәй һәм Татарстан гимны,

                    Г. Тукайның “ Туган тел.” җыры, “ Мин яратам сине

                    Татарстан.” җыры.Тактада Татарстан картасы  һәм

                    Туган тел көненә багышланган газета,Казанның

                    тарихи урыннары рәсемнәре.Сыйныф төсле шарлар

                    белән бизәлгән.

    Алып баручы.  Исәнмесез, балалар! Бәйрәмебезне туган тел хакында сөйләп башлыйк әле. Туган тел!Барыбыз өчен дә газиз,кадерле бу сүз.” И туган тел, и матур тел –әткәм - әнкәмнең теле!” – дип әйткән безнең  бөек шагыйребез Тукай. Әйе, телебез ачылгач та: “Әти”, дибез, “әни”, дибез... Бу урында, әйдәгез, милләтебезнең тагын бер бөек шагыйре Зөлфәтнеңбик тә тирән мәгънәле, бик тә хикмәтле шигырен искә төшереп үтик әле...                          

Алып баручы. 

Без сезнең белән татар телен өйрәнәбез,чөнки Татарстанда яшибез. Татарстанда ике дәүләт теле бар: татар теле һәм рус теле.

    Мы с вами изучаем татарский язык, потому что живём в республике Татарстан. Татарский язык наравне с русским языком является государственным языком нашей республики.Магнитофон язмасында Татарстан һәм Рәсәй гимны яңгырый.

Алып баручы. Татар шагыйре Әхмәт Ерикей язган:

3 нче укучы..     “Заман миңа “ югарыга мен” дип,

                         Ике канат биреп үстерде.

                         Канатымның берсе – татар теле,

                         Икенчесе – бөек рус теле...”

4нче укучы.      “Мне два крыла вручила не природа,

                        На них парю я каждый час и миг.

                        Одно – язык татарского народа,

                        Второе – русский пламенный язык.”

Алып баручы. Ә икенче шагыйрь Шәйхи Маннур мондый сүзләр язган:

5 нче  укучы.   “Татарча да яхшы бел,

                       Урысча да яхшы бел.

                       Икесе дә безнең өчен

                       Иң кирәкле, затлы тел.

6 нчы укучы..     Татарчасы – туган тел,

                        Безгә газиз булган тел.

                        Атаң – анаң, әби – бабаң

                        Сине сөя торган тел.

7 нче укучы..     Бу телдә рух байлыгың

                        Һәм йөрәк кайнарлыгың,

                        Җырлаган бу телдә безгә

                        Сөекле Тукай моңын.”

8 нче укучы.       Тел кешене дус итә,

                         Бер – беренә беркетә.

                         Бел, балам, син рус телен

                         Һәм онытма үз телең!

Алып баручы. Туган тел – иң матур, иң якын, иң  газиз тел ул.Бу телдә безнең әти - әниләребез , әби – бабаларыбыз сөйләшә.Әниләребез, әбиләребез безгә бишектә чакта  ук туган телдә  җырлар җырлаганнар,әкиятләр сөйләгәннәр.

    Бөек татар шагыйре Г. Тукайның “Туган тел “ шигырен барыбыз дабик яхшы беләбез.

Все мы знаем великого татарского поэта Г.Тукая. И его замечательное стихотворение «Родной язык»( Балалар магнитофон язмасында Г.Тукайның “Туган тел”шигырен

тыңлыйлар )

9 нчы укучы.

ТУГАН ТЕЛ.

И туган тел, и матур тел,                      Аннары төннәр буе

Әткәм-әнкәмнең теле!        Әбкәм хикәят сөйләгән.

Дөньяда күп нәрсә белдем        И туган тел! Һәрвакытта

Син туган тел аркылы.        Ярдәмең берлән синең,

Иң элек бу тел белән        Кечкенәдән аңлашылган

Әнкәм бишектә көйләгән,         Шатлыгым, кайгым минем

                                                                                                         Габдулла Тукай.

10 нчы укучы.                  Родной язык.

                     О язык родной, певучий! О родительская речь!

                     Что ещё на свете знал я, что сумел я уберечь?

                     Колыбель мою качая, тихо – тихо пела мать.

                     Подрастая, сказки бабушки я начал понимать…

                     О язык мой, мы навечно неразлучные друзья,

                     С детства стала мне понятна радость и печаль твоя.

                     О язык мой! Как сердечно я молился в первый раз:

                     Помоги, - шептал, - помилуй мать с отцом,

                                                                                помилуй нас…      

11 нче укучы. Энҗе Мөэминова “Үз телендә сөйләшә.”

                                Әнисе дә сөйләшә,

                                Әтисе дә сөйләшә,

                                Шулай булгач, нигә әле

                                Айдарга сөйләшмәскә?!-

                                Теле бар бит аның да!

                                Кара - каршы сөйләшергә

                                Әбисе бар янында.

                                Айдар шулай матур итеп,

                                Үз телендә сөйләшә.

Алып баручы. Ә без инде үз телебездә сөйләшәбез, шигырьләр сөйлибез, җырлар җырлыйбыз.    Кызлар җыр җырлыйлар.

12 нче укучы. “ Туган тел.” Р.Миңнуллин.

                     «И туган тел» -

                     Иң әйбәт шигырь!

                     «Туган тел»-

                     Иң әйбәт җыр!

                     «Туган тел» -

                     Иң әйбәт китап!

                     «Туган тел» -

                     Иң әйбәт тел!

                     Туган тел әйбәт булганга,

                     Шигыре дә,

                     Китабы да,

                     Җыры да –

                     Иң әйбәттер.

Алып баручы.  Халык иҗаты аша телебезнең байлыгын,     матурлыгын күрәбез,туган телебезне яратабыз, зурлыйбыз, аңа сокланып карыйбыз.Через народное творчество  мы видим богатство, красоту языка,любим родной язык,смотрим на него с восхищением.

 13 нчы укучы. “ Туган телем.” Э. Мөэминова.

                      Дөньяда иң – иң матур ил -  

                      Ул минем туган илем.

                      Дөньяда иң – иң матур тел –

                      Ул минем туган телем.

                      Иң изге хисләремне  мин

                      Туган телдә аңлатам.

                      Шуңа күрә туган телне

                      Хөрмәтлим мин, яратам.

 14 нче укучы.  Әй, матур да соң

                         Кама, Агыйдел,

                         Идел буйларың

                         Татарстаным.

                         Туган илем Болгар Ватаны

                         Казан аның мәркәз каласы.

                         Урык, мари, удмурт, татармы

                         Барыбыз җир – ана баласы

 15 нче укучы. “ Туган илем – Татарстан.”    Гөлшат Зәйнашева.

                        Идел ярларына нурлар сибеп,

                        Матур булып ата бездә таң.

                        Таң шикелле якты Туган илем,

                        Бәхет биргән җирем – Татарстан.

 Алып баручы.   Телләр белү милләт ара  дуслык урнаштыруга да зур йогынты ясый. Шуңа күрә балаларга дустыңның телен дә,аларның мәдәниятен дә үз туган телеңне, мәдәниятеңне  яраткан кебек якын итәргә,хөрмәтли белергә кирәк.

Алып баручы.     Хәзерге заманда халыкларга  үзара аралашып яшәү хас.Шуңа күрә икетеллелек, күптеллелек тә  үсте,алга китте.Хәзерге көндә безнең тормышта  татар –

  - рус икетеллелеге киң таралды.                              

                            16 нчы укучы.     Туган телем күп еллардан бирле

                              Чәчәк ата йөрәк  түрендә.

                              “Әнкәй” дигән иң беренче сүзне

                               Мин әйткәнмен татар телендә.

 17 нче укучы.      Газиз телем гасыр дингезләрен

                               Кикә - кичә килгән ерактан.

                               Шушы телдә,бәхет теләп илгә,

                               Җырларымны миргә яңгыратам.

  18 нче укучы.     Туган оясыннан аерылган кош

                               Канатына мәңге ял тапмый.

                               Туган телен яратмаган кеше

                                Башкаларның телен яратмый.                          

  19 нчы укучы.     Бер песи ялгыз яшәгән,

                               Үзе генә уйнаган.

                                Бер үзе генә ашаган

                                Һәм кояшта йоклаган.

                                Один котёнок в доме жил,

                                Ни с кем котенок не дружил.

                                Один из миски кашу ел,

                                Один на солнышке сидел.

   20 нче укучы.    Бар иде бер әбәкәйнең

                               Ике бик шаян казы,

                               Берсе соры, берсе ак тыр,

                               Ике бик шаян казы.

Алып баручы.Балалар, һәрбер кеше үзенең туган ягын, туган җирен,туган өен ярата. Ә хәзер республикабызда туып, яшәп килгән шагыйрьләребезнең туган ягы турында язылган шигырьләрен укып китик.

                  Иң матур җир.

Кояш, кояш, син биектә

Бар дөньяны күрәсең.

Әйтче,кояш, иң матур җир кайда?

Син бит инде беләсең.

• Әйе,- ди кояш, беләм,
• Мин әйтәм, тыңлап кара,

Иң матур җир, туган җир ул,

Онытма моны,бала.

                   (Резеда Вәлиева.)

Татарстан – үз өебез,

Безнең якты илебез.

Яныгыз да көегез дә,

Илебезне сөегез.

                   (Роберт Миңнуллин)

Көмеш суларың, зәңгәр урманың,

Якын күңелгә, Татарстаным.

Син – туган ягым,

Син – минем таңым, Татарстаным             (Илдар Юзеев.)

Туган җирем – Идел буе.

Һәр телнең бар туган иле.

Туган җирем кебек назлы

Җырдай моңлы татар теле.

Алып баручы.  Кадерле балалар! Шуның белән кичәбез  тәмам. Сезнең һәммәгезгә дә   актив катнашканыгыз өчен

рәхмәт. Исән булыгыз, туган телегезне, туган җирегезне хөрмәт итегез, онытмагыз, Татарстаныбызның лаеклы уллары һәм кызлары.