Тел галимнәре
план-конспект урока (10 класс)

Тема: Тел галимнәре. Бердәм дәүләт имтиханнарына әзерлек.

Максат: татар әдәби телен өйрәнүгә ихтыяҗ булдыру.

Бурычлар: проект эшен әзерли  белү  һәм чыгыш ясау күнекмәләренә өйрәтү, алынган белемнәрен системага салу, бәйләнешле сөйләм телләрен формалаштырыру, БРИ га әзерләнү максатыннан иҗади биремле сочинение язу күнекмәләрен камилләштерү, туган татар теленә карата мәхәббәт һәм горурлык хисе уяту.

Алымнар: проект эше яклау, презентация, әңгәмә, тестлар

Дәрес тибы: белемнәрне тирәнәйтү һәм системалаштыру дәресе

Җиһазлау: компьютер, мультимедиа,  магнитофон, презентация, дәреслек, проект эшләре.

Дәрес барышы.

1. Оештыру моменты.

Исәнләшү. – Хәерле көн, укучылар! Бүген безнең дәресебезгә кунаклар килделәр. Кунакларыбыз каршында сынатмассыз дип уйлыйм. Сезгә барыгызга да хәерле эш сәгатьләре телим. Дәресебезне башлыйбыз.

2. Дәрес барышы:

• Безнең бүгенге дәресебезнең темасы: “Татар теле галимнәре”.

         Туган телебезнең тарихы, аның язмышы, киләчәге турында борчылып сөйләгән заманда, мәктәптә аны тиешенчә үзләштерү — изге бурыч һәм шуның белән бергә катлаулы процесс.

 Сезгә 1 атна элек өй эше итеп  әлеге тема буенча эзләнергә һәм проект эше әзерләргә бирелгән иде. Хәзер без шул эшләрегез белән танышырбыз. Әмма алдан бер сорауга җавап аласым килә:

-Безнең программа дәреслекләребезгә ни өчен бу тема кертелгән? Аны өйрәнү безгә ни дәрәҗәдә мөһим?

Җавап:  Без 10-11 ел дәвамында татар теле гыйлемен үзләштердек, һәм безнең күңелдә аны үзләштерергә ярдәм иткән  татар теле дәреслекләренең, программаларының авторларын белү зарури, чөнки алар туган телебезне саклауга һәм яклауга зур хезмәт куйганнар һәм әле дә кайберләре куя.

- Алдан ук кисәтеп куям: һәрберегезгә  2 шәр минут вакыт бирелә, күпме галим турында сөйләп өлгерерсез, калганнарының исемнәрен генә булса да атап китәрсез.

  Презентация тәкъдим ителә (2 минутан 6 укучы- 12 минут)

1.Актуальләштерү.

-Заманыбыз үзгәрә, таләпләре дә башкача, яңача. Хәзерге заманда  укучының белеме БДИда, БРИда  сынала. Бу юнәлештә без сезнең белән, әлбәттә, һәр дәрес саен системалы, дәвамлы эш алып барырга тырышабыз. Бүген дә моны дәвам итәрбербез.

Татар теленнән имтихан эшен башкару өчен 3 сәгать (180 минут) вакыт бирелә. Биремнәр 3 өлештән тора.

Иҗади бирем- һәр укучы өчен иң катлаулы һәм җаваплы мөстәкыйль язма эшләрнең бер төре. Иҗадилык — үзең яза торган теманы аңлап, фикерләреңне билгеле тәртиптә, эзлеклелектә, ачык итеп язмача бирә белү. Укучының мөстәкыйль фикер йөртә белүен, сүз сәнгатеннән файдалана алуын, дөньяга карашын нәкъ менә шушы өлештә күреп, тоеп була да инде.

         Бөтен кеше дә язучы, журналист булып бетми. Әмма бер хакыйкатьне онытмаска кирәк — язма рәвештә үз фикереңне логик эзлеклелектә әйтә белү табибка, укытучыга кирәк булган кебек, игенчегә, эшчегә һәм тегүчегә дә бер үк дәрәҗәдә кирәк булуы бәхәссез.

        Хәзер кешенең рухи дөньясы, фикерли белүе беренче планга чыга бара. Шуңа күрә үз фикереңне эзлекле, дәлилләп һәм сурәтләп әйтә белү, фикереңне дәлилләп бәхәстә катнаша алу — кирәкле сыйфат.

-Әйдәгез әле, искә төшерик: текстны анализлау өчен нинди критерийларга  игътибар итәргә кирәк?

Төп критерийлар:

1. Текстның төп темасын ачыклау.

2. Текстта күтәрелгән проблемага аңлатма.

3. Текстта автор позициясен ачыклау.

4.Имтихан бирүченең текстта күтәрелгән проблемага үз фикерен белдерүе.

Исегездә тотыгыз!!

Укытучының киңәйтелгән аңлатмасы:

Киңәйтелгән җаваплы биремне уңышлы башкаруның төп шарты булып, башлангыч текстны аңлау тора.

Укучы текстның темасын, анда күтәрелгән төп проблемаларны, тасвирланган материалны, нәрсә турында сүз барганын аңлавын һәм автор позициясен, аның әйтергә теләгән фикерен мөмкин кадәр дөрес күрсәтә белергә тиеш. Язма эш изложение характерында түгел, ә текст буенча фикер йөртү, үз мөнәсәбәтен белдерү характерында булырга тиеш. Югары бәя укучы өзекнең эчтәлеген һәм автор фикерен дөрес аңлаган һәм аңа карата үз фикерен белдерә алган очракта гына куела.

2. Текст буенча эшләү:

Текстны укыгыз һәм биремнәрне үтәгез.

                                     Кадерлеләрнең кадерлесе

1)Кеше олыгая, җитлегә барган саен, аның укытучысына булган мәхәббәте, хөрмәте дә арта бара.2)Ул тормыш юлында укытучының нинди эш эшләвен тирәнрәк аңлый, күрә.3)Тирә-якка бер күз сал, нинди гүзәл корылмалар, биналар, бакчалар, завод-фабрикалар!4)Һәрберсендә укытучының хезмәте бар, чөнки шунда эшләүче кешеләрне укытучы тәрбияләгән.5)Шуңа күрә укытучы - һәркемнең күңел түрендә.

6)Укучылар никадәр югары үрләсәләр,укытучы да шулхәтле югары күтәрелә.7)Беренче космонавт Юрий Гагаринны да укытучысы хәреф танырга өйрәткән.8)Аннары Гагарин белән бергә, аның күңел түрендә, укытучы да галәмгә, йолдызлар дөньясына күтәрелгән.9)Җирдә һәрбер көннәр кадерле, кирәкле.10)Тормышта һәр һөнәрнең алыштыргысыз урыны бар.11)Бу һөнәр яхшы, тегесе начар дип әйтеп булмый. 12)Мәсьәләне алай куярга ярамый.13)Мәктәптә укытучың сиңа аны төшендерәчәк.

                                                3нче өлеш

С1. Текстка таянып, 150 сүздән ким булмаган әдәби-иҗади сочинение языгыз

Текст нәрсә турында?Автор тасвирлаган вакыйга аша нинди вакыйга күтәрелә? Автор нинди хисләрне тасвирлый? Сез авторның фикерен хуплыйсызмы? Үзегез нәрсәләр өстәр идегез? Җавабыгызны дәлилләгәндә, әйләнә-тирә чынбарлыкта, тормышта күзәткән күренешләрне, ишеткән укыган вакыйгаларны тасвирлагыз, шәхси  тәҗрибәгезгә таяныгыз, текстка хас булган тел-сурәтләү чараларының  кайберләрен  язмагызда кулланыгыз. Язмагыда текстның эчтәлеге таләп иткән тел-сурәт чараларын да кулланыгыз.

Биремгә җаваплар һәм аңлатмалар.

3. Белемнәрне системалаштыру, ныгыту:

Кушымчалар буенча онлайн тест башкару:

1 вариант- Эльвина, Ильнур И.

2вариант- Бакирова- Давлетшин

3 вариант- Язилә-Валя

IV. Өй эше бирү.

V.Йомгаклау. Билгеләр кую.