Ғабдулла Туҡай "Шүрәле"
план-конспект урока (5 класс) на тему

  5 –се класс, башҡорт теле дәресе  

Авторы :  Абдуллина Айгөл Халитовна, Учалы районы

 Сәфәр урта мәктәбенең

башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы.

Тема :  Ғ.Туҡай  “ Шүрәле”.

Маҡсат. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү; уҡыусыларҙың фекерләү ҡеүәһен, телмәрен үҫтереү; уҡыусыларҙа тыуған тәбиғәткә һөйөү тәрбиәләү, аҡыллы булырға өндәү.

Күргәҙмәлелек . Ғ.Туҡайҙың портреты, тема буйынса һүрәттәр, слайдтар, мәҡәлдәр яҙылған плакат.

                                 Дәрес барышы.

1. Ойоштороу.

- Һаумыһығыҙ, уҡыусылар!

- Һаумыһығыҙ !

-Уҡыусылар, беҙгә ҡунаҡтар ҙа килгән, әйҙәгеҙ, улар менән дә һаулыҡ һорашайыҡ.

-Һаумыһығыҙ!

-Һаумыһығыҙ!

II.Психологик атмосфера тыуҙырыу.                                                       

-Әйҙәгеҙ, бер-беребеҙгә ҡарап, йылмайып алайыҡ.

 Бер-беребеҙгә хәйерле көн теләйек һәм дәресте башлап ебәрәйек. Был ваҡытта нимә тип  әйтәләр?                                

-Хәйерле сәғәттә !

III.Фонетик күнегеүҙәр.

Тиҙәйткесте  ҡабатлау.

“Бишле” билдә, “бишле” билдә,                                                                

“Бишле” билдә бик шәп шул

“Биш”кә уҡып, тырышып,

“Биш”ле генә алам шул.

-Ошо тиҙәйткес  бөгөнгө  дәресебеҙҙең девизы булыр. Бөтәбеҙ ҙә «биш” билдәһен алырға тырышайыҡ, балалар.

IV.Актуалләштереү.Дәрестең темаһын һәм маҡсатын асыҡлау.                      

-Уҡыусылар, ошо кроссвордты сисһәк,

бөгөнгө дәрестең темаһы килеп сығыр.

( Таҡтала –плакатҡа яҙылған кроссворд.)

-Ҡырлай урманында нимәләр үҫә? Шул  үҫемлектәрҙе,

ағастарҙы тапһағыҙ, кроссвордта дәрестең темаһын килеп сығыр.

- Шулай итеп, Ҡырлай урманында нимәләр үҫә инде

-Ә бөгөнгө дәрестең темаһы ниндәй?

-Шүрәле.

-Дөрөҫ. Бөгөн беҙ, балалар, Ғабдулла Туҡайҙың “Шүрәле”әҫәре менән танышыуҙы дауам итербеҙ.

-Хәҙер дәфтәрҙәрҙе асабыҙ, бөгөнгө числоны һәм теманы                    

яҙып ҡуябыҙ.

V.Уҡыу мәсьәләһен сисеү.

а) Уҡыусылар, мин һеҙҙе Ҡырлай урманына сәйәхәткә саҡырам.

-Ҡырлай урманы ниндәй?

-Матур, ҡуйы, хозур.

-Нимәләр үҫә  урманда?

-Ҡоштар һайрай, күбәләктәр оса.

-Дөрөҫ. Ҡырлай урманы бик матур.

б)  Бер заман урманға егет килгән һәм кемде осратҡан?

-Шүрәлене.

( Уҡытыусы әҫәрҙең бер нисә юлын уҡып ишеттерә.)

.Шүрәленең портретын һүрәтләгеҙ әле.

( Уҡыусылар текстан Ш.характеристикаһын табып, уҡыйҙар.)

- Уҡыусылар, автор Шүрәлене  нисек итеп һүрәтләгән? Нимәләр ярҙамында?        

-Сағыштырыуҙар ярҙамында.                                                                      

-Нимә ул сағыштырыу?        

-Бер әйберҙе икенсеһенә оҡшатып әйтеү.  24-се бит

Һымаҡ, кеүек, төҫлө, шикелле   һүҙҙәре менән килә.   24-се бит                                                                        

- Сағыштырыуҙар табып, дәфтәргә яҙығыҙ.                                                                                                                  

 Мороно…  

Ҡулдар-аяҡтар …

Үҙе …

 ( Уҡытыусы таҡтаға Шүрәле һүрәтен йәбештереп ҡуя.

Уҡыусылар    дәфтәрҙән Шүрәленең портретын уҡып ишеттерә.)  

в)  Егет менән Шүрәленең әңгәмәһен    ролдәргә  бүлеп уҡығыҙ.

-Егеттең хәйләһе нимәнән ғибәрәт ?  Шүрәле ни өсөн еңелә?

-Сөнки ул ахмаҡ, тиле, тупаҫ һ.б.

- Ә егет ниндәй?

-Аҡыллы,  хәйләкәр, зирәк.

Ял минуты.

Балалар.

Һин уртала, беҙ ҡырыйҙа,

Әйләнәбеҙ, Шүрәле.

Һин ни эшләйһең, ни ҡылаһың,

Шулай эшләрбеҙ әле.

Шүрәле.

                                                                                                             Менә былай, менә былай,

Әйҙә, эшләгеҙ шулай.

( Шүрәле бейеү хәрәкәттәрен  күрһәтә, балалар ҡабатлай.)

-Жанры буйынса был әҫәр ниндәй?(Ниндәй жанрға оҡшаған?)

-Әкиәткә.

- Нимә ул әкиәт?

( Халыҡ ижадының бер төрө. Ул сәсмә телдә ижад ителә.Йыш ҡына тылсымлы, ысынбарлыҡта булмаҫтай хәл-ваҡиғаларҙы үҙ эсенә ала.60-сы бит

 Әкиәттәрҙең бөтәһендә лә  ыңғай һәм кире геройҙар бер-береһенә ҡаршы ҡуйыла. Ыңғай геройҙар хәҡиҡәт өсөн көрәшә һәм маҡсаттарына мотлаҡ ирешә.61-се бит )

-Тимәк, был әҫәр –әкиәт тиһегеҙ инде. Кем риза түгел?

 -Әкиәттең авторы буламы?

-Юҡ!

Уҡыусылар, Ғ.Туҡай был әҫәрҙе, ысынлап та, халыҡ ижады нигеҙендә ижад иткән. Шуға күрә был әҫәр әҙәби әкиәт тип атала.

-Әкиәткә оҡшаш ниндәй билдәләре бар был әҫәрҙең?

( Ш. образы, егет Ш. төп башына ултырта, яҡшылыҡ яманлыҡты еңә һ.б.)

VI.Моделләштереү.

а) Образдарға характеристика.

Егет                                      Шүрәле

Аҡыллы                                  Ахмаҡ

Зирәк                                      Алйот

Хәйләкәр                                Йүләр

 Ҡыйыу                                   Тиле

б) Мәҡәлдәр өҫтөндә эш.

Таҡтала, слайдта –мәҡәлдәр.

-Нимә ул мәҡәлдәр?

-Халыҡ ижадының бер төрө. Улар ҡыҫҡа, ләкин тәрән мәғәнәле була.

Уҡыусылар сылбырлап уҡый һәм мәғәнәһен аңлата.

- Уҡыусылар, әйтегеҙ әле, ҡайһы мәҡәл егеткә, ә ҡайһыһы  Ш. тап килә?

( Уҡыусылар таба һәм дәфтәргә яҙа. Уҡып күрһәтәләр.)

-Аҡыл төбө-һары алтын.

-Аҡыллы аҙ һөйләр.

-Аҡылһыҙ көс менән  еңер.

Һығымта.

-Уҡыусылар, тимәк ниндәй кеше булһаҡ яҡшыраҡ?

-Аҡыллы.

Дөрөҫ. Аҡыллы кешене яраталар һәм хөрмәт итәләр. Һеҙҙең арала аҡыллы кешеләр бармы икән?  “Кем аҡыллы?” тигән кроссворд сисәйек.

( Кроссворд сисеү.)

СЛАЙДТАРҘА

-Ниндәй һүҙ килеп сыҡты?

-Аҡыл.

-Һеҙ, балалар, бөтәгеҙ ҙә  аҡыллы , әҙәпле, тыңлаусан.Һеҙҙең менән эшләүе бик рәхәт.

-Дәрес оҡшанымы?

-Нимәләр белдегеҙ?

-Тормошта ниндәй кеше булырға тырышырға кәрәк?

- Ғ.Туҡай  ошо әҫәрен шундай матур һүҙҙәр, сағыштырыуҙар менән яҙған һәм беҙгә бик фәһемле тарих һөйләне, беҙҙе аҡыл һәм аҡылһыҙлыҡ тураһында уйланырға мәжбүр итте.

- Әйҙәгеҙ, дәресте Ғ.Туҡайҙың  йыры менән тамамлайыҡ.

(« И туған тел, и матур тел” йыры яңғырай.)

VII.Уҡыусыларҙың яуаптарын баһалау.

VIII.Өйгә эш: үҙегеҙгә оҡшаған аҡыл тураһындағы мәҡәл буйынса хикәйә яҙып килергә.