Терәк схемалар
учебно-методический материал на тему

№

Исеме

Кагыйдәсе

Мисаллар

1.

[W] авазы

1. Иҗек башында в
хәрефе белән языла;

 2. Иҗек ахырында
у яки ү хәрефләре
белән языла.

А-выл, ва-тык,.да-выл,

 рә-веш, вак.

 Яу-лык,тәү-лек,

 бәй-ләү, ял-кау, тау.

2.

Й сүз

башында

 О һәм ө хәрефләре  

 алдыннан языла.

  Йөрәк, йөк, йозак,  

  йомыш, йөгер, йон.

3.

О һәм ө

хәрефләре

Сүзнең беренче

 иҗегендә генә языла.

Бо-лын, ко-лын,

 көз-ге, бө-тен, төл-ке.

4.

ң хәрефе

 1.Сүзнең үзендә языла.

 2. Иялек килеш
кушымчасында.

 3. II зат тартым
кушымчасында.

 4. Фигыльдә II зат-сан
кушымчасында.

Күңел, җиңел, таң.  

 Исемнең, атның,

 талның, ояның.

 Китабың, апаң,

 гөлең, тәрәзәң.

 Киттең, киләсең,

 белгәнсең, биисең.

5.

Һ һәм X

хәрефләре

Язылышларын истә  

 калдырырга кирәк.  

 Икеләнгән очракта  

 "Орфографик  

 сүзлек"тән карагыз.

Хөрмәт, хезмәт,

 һәйкәл, хат, хата,  

 мәһабәт, гәүһәр,  

 мәхәббәт, хәтер.

6.

-ый   кушылмасы һәм и хәрефе сүз ахырында

-ый кушылмасы калын  

 әйтелешле сүзләрдә, и  

 хәрефе нечкә әйтелешле  

 сүзләрдә языла.

Саный, таный, әби,  

 сөйли, бии, байый,  

 буйый, белми.

7.

 Янәшә ике  

 бер төрле  

 тартык

 1. Сүзнең үзендә языла;

 2. Сүзгә кушымча ялга
ганда барлыкка килә

Кыйммәт, эссе.

Китте, иреннәр, иссә, басса, зуррак.

Название падежа

Вопросы

Аффиксы

Примеры

Баш килеш

Основной падеж

кем? — кто?

нәрсә? — что?

—

бакча — огород

 шәһәр — город

Иялек килеше

Притяжат. падеж

кемнең? — кого? нәрсәнең? — чего?

-ның /-нең

бакчаның — огорода

шәһәрнең —

города

Юнәлеш  килеше

Направит.падеж

кемгә? — кому? нәрсәгә? — чему?

кая? — куда?

-га / -гә

-ка / -кә

бакчага — в огород

шәһәргә — в город паркка — в парк кибеткә — в магазин

Төшем  килеше

Винит. падеж

кемне? – кого?

нәрсәне? – что?

-ны / -не

бакчаны – огород

шәһәрне - город

Чыгыш килеше

Исходный

 падеж

кемнән? –

от кого?

нәрсәдән? –

от чего?

кайдан? – откуда?

-нан / -нән

-дан / -дән

-тан /-тән

урамнан – с улицы

киемнән- с одежды

бакчадан –с огорода

шәһәрдән- из города

парктан- из парка

кибеттән- из магазина

Урын – вакыт килеше

Место-временной

падеж

кемдә? –

у кого

нәрсәдә? –

у чего?

кайда? – где?

-да / -дә

-та / -тә

урамда – на улице

шәһәрдә - в городе

паркта – в парке

кибеттә- в магазине

Название

 падежа

Вопросы

Аффиксы

Баш

 килеш

кем? — кто?

нәрсә? — что?

—

Иялек

 килеше

кемнең? — кого? нәрсәнең? — чего?

-ның /-нең

Юнәлеш килеше

кемгә? — кому? нәрсәгә? — чему?

кая? — куда?

-га / -гә

-ка / -кә

Төшем

 килеше

кемне? – кого?

нәрсәне? – что?

-ны / -не

Чыгыш килеше

кемнән? – от кого?

нәрсәдән? – от чего?

кайдан? – откуда?

-нан / -нән

-дан / -дән

-тан /-тән

Урын – вакыт килеше

кемдә? – у кого?

нәрсәдә? – у чего?

кайда? – где?

кайчан? – когда?

-да / -дә

-та / -тә

1 — бер

2 — ике

3 — өч

4 — дүрт

5 — биш

6 —алты

7 —җиде

8 —сигез

9—тугыз

11 — унбер

12 — унике

13 — унөч

14 —ундүрт

15 — унбиш

16—уналты

17—унҗиде

18—унсигез

19—унтугыз

21—егерме бер

10 —ун

20—егерме

30 — утыз

40—кырык

50 — илле

60 —алтмыш

70 — җитмеш

80 — сиксән

90 — туксан

100 — йөз

1000 — мең

Фигыль төркемчәсе        

Мисал

Затланышлы фигыльләр

Боерык фигыль

Җый, җыйма, җыйсын, җыймасын

Хикәя Фигыль

Яза, язмый, язды, язмады, язган, язмаган

Шарт Фигыль        

Укыса,укымаса, укысаң, укымасаң

Затланышсыз фигыльләр

Сыйфат Фигыль

Йөгерүче (кыз), эшкәртелмәгән (кыр)

Хәл Фигыль

Яхшылап (уку), барыр (юл)

Исем Фигыль

Уйлау, уйламау

Инфинитив

Барырга, укырга, бармаска,укымаска

        Юнәлешләр

        Кушымчалар

Мисаллар

Төп юнәлеш        

-

казу, сөртү

Кайтым юнәлеш        

-н; -ын, -ен

казы-н-ды,

 сөрт-ен-де

Төшем юнәлеш

-л; -ыл, -ел

казы-л-ды,

сөрт-ел-де

Уртаклык юнәлеш

ш; -ыш, -еш

казы-ш-ты,

сөрт-еш-те

Йөкләтү юнәлеше

т; -дыр, -дер, –тер, -тыр, -сәт

казы-т-ты,

сөрт-тер-те