Внеклассное мероприятие "Ананы кюню"("День Матери")
методическая разработка на тему

Тема: «Тиширыу – огъурлу анабыз!»

 Этген ишибизни мураты:  малкъар поэтлени назмуларыны юсю бла  тиширыуну сыфатын ачыкълау; жер башында битеу аналаны алгъышлау; сабийлени ананы багъалай билирге юйретиудю.

Керекли затла: компьютер, проектор, кьабыргъа газет.

Шош макьам согъулады, окъуучула эм аланы аналары кабинетге кирип . жерлерине олтурадылла. Кабинет омакъ жасалыпды.

Багъалы  устазла эм окъуучула!

Бюгюн  бек уллу байрамды - Ананы кюню.

Бу кюннге атап биз литература-музыкалы композиция хазырлагъанбыз.

Ажайып:  Къыз-Ана-Тиширыу – кёкде Илкер жулдузланы жоллары кибик, жерде шайырланы бек уллу сейирлери болгъанлай къалгъандыла. Ана – кёп къыйынлыкъ, кёп къууанч да кёрген, жашауну от жагъасын жылытханлай турур ючюн, жан тынчлыгъын толусунлай берген тиширыуду.

Отарланы К. «Тиширыу»

 1-чи окъуучу.  Тиширыусуз – дунияда жашау,

                           Жаратылмай, кюер эди жер,

                           Кёгермез эдиле, тюз не тау,

                           Къум аулакъда ойнар эди жел.

Тиширыусуз неди бизге жер?!

Айча, сууукъ къарар эди ол.

Батырлыкъ эталмаз эди эр,

Кёкге да ачалмаз эди жол.

2-окъуучу.  Тиширыу – огъурлу анабыз.

                     Тиширыу – сюйген эгечибиз.

                     Аласыз – сау болмаз жарабыз.

                     Жан беребиз ала ючюн биз.

Тиширыу – жашау нёгерибиз,

Ол ётмез душман жыйынына.

Къабыргъа киргинчи дери биз,

Борчлубуз халал къыйынына.

3-чю окъуучу.  Тиширыу – жашынгы анасы,

                           Сюйген туудугъунгу ийнагъы.

                           Дуния къууанчы жокъ аласыз,

                           Тиширыу – насыпны ийнары.

Тиширыу – юйюрню мурдору.

Тыпыр ташларынгы жылыуу.

Муратынгы жууукъ болдурур,

Тиширыу – жюрекни жарыуу.

4-чю окъуучу.  Тиширыу – сюйгенни ариуу,

                           Балхамы жарасы ачыса,

                           Тиширыу – къыралны къарыуу,

                           Уллу ишде халкъны алчысы.

Тиширыусуз согъулмаз эди

Къырал байрагъынгы къумачы,

Мамырлыкъ ансыз болмаз эди,

Тиширыу – ёмюрню къууанчы!

                         Жыр «Ана»

                       Тенгиз Габаев

Ажайып:  Ана, дунияда бир адам  ичмезча, «кёп ачы суу ичсе да», жашауда игиликге къуллукъ этгенлей турады. Аны къарамын кёргенде, «залим да жумушайды», аны  къатында «жарлы да кесин бай сунады».

Макитланы С. «Сюймеклик тиширыудан башланады».

Окъуучу.  Сюймеклик тиширыудан башланады,

                  Жашау да тиширыудан башланады.

                  Сизни бла биз ач, жаланнгач  болмайбыз,

                  Дайым бизни къатыбызда болсагъыз.

                  Сюймеклик тиширыудан башланады,

                  Жашау да башланады тиширыудан.

                  Мудахлыкъ, бушуулукъ да ташланады,

                  Сиз къатыбызда болгъан сылтаудан.

                  Сюймеклик тиширыудан башланады,

                  Сизни бла эр жюреги жаш болады,

                  Сюймеклик тиширыудан башланады,

                  Жюрегибиз ол ишге бек къууанады.

                  Хар зат да тиширыудан башланады,

                  Сизни бла жашау къууат бет алады.

                  Шукур болсун, жашагъаныгъыз ючюн,

                  Бизге берип жашауну батыр кючюн.

                               Сёзлери Аппаланы Борисни

                                Макъамы Болурланы Любаны

                                           «Тиширыула»

Зумакъулланы Т.  «Анама».  

Окъуучу.   Бирле ахча, алтын, кюмюш сакълайла,

                   Кёп болса да, ол кёпдю деп айтмайла.

                   Ахча сунуп тутуругъу байлыкъны,

                   Тас этерге къоркъадыла шайлыкъны.

                   Мен да байма, мен да байлыкъ сакълайма.

                   Ол байлыкъны тас этерге къоркъама.

                   Бу дунияда анамды да байлыгъым,

                   Келмейд мени жарлы болуп къаллыгъым.

                   Ана барда, уллу да – гитче бола.

                   Ана жокъ кюн, жарыкъ кюн да – къап-къара.

                   Шукур-шукур, алыкъын юйюм жарыкъ,

                   Анам сауда, жокъду манга жарлылыкъ.

Ажайып.   Адам улу жашап келгенли жер юсюнде не тюрлю  игиликле болгъан эселе да, ала ананы жокъдан бар этген къудурети бла байламлыдыла.

Аны себепли дунияны ауур жюгю да тиширыуну юсюнде къалады.  

Созайланы А. «Анама айтама»  

Окъуучу.  Къайдан да санга, санга къайтыучем,

                  Не сёзюмю да санга айтыучем,

                  Сени къатынгда болмай бир къайгъым,

                  Ачыкъ тенгизде жюздю къайыгъым.

Битеу кючюнгю манга бердинг сен.

Мени кимден да иги кёрдюнг сен,

Къара туманны кесинге алып,

Жарыкъ кюнюнгю манга чыгъарып…

                   Къол аязларынг – тирликли жерча,

                   Бетинг а – сабыр, толгъан ай дерча,

                   Сени кёрюучем не узакъдан да,

                   Санга келирем не тузакъдан да.

Сен айтсанг – ариу эшитилди атым,

Сен къарагъанда – субай сыфатым.

Бар аналагъа ушагъан анам,

Бар аналача жашагъан анам.

Болсада, аллай ана жокъ эди.

Жарыкъ жюрекге манга жол эди.

Ажайып.  Дуния  башында адамны бек уллу байлыгъы – анасыды. Анасы саулукъда, адам бар къыйынлыкълагъа да тёзеди.

Зумакъулланы Т.

Окъуучу.    Та бережёт свой дом, а эта – платья,

                    Та – украшенья тонкого литья…

                     Боюсь своё богатство потерять я,

                     Моё богатство – это мать моя.

О, мама, мама, огорчаясь, плача.

Спешу к тебе излить свою печаль.

Но что таить?... Всегда ли в дни удачи,

Я вспоминаю о тебе, всегда ль?

                    Бесценнее сокровищ нет на свете,

                    Чем щедрость и любовь не напоказ,

                    Мы баловни, мы все - немного дети,

                    Покамест живы матери у нас!

Созайланы А.  «Анам, бушто этип берчи манга».

Окъуучу.  Анам, бушто этип берчи жашынга.

                  Анда - берчли къолларынгы татыуу.

                  Жашауумда мен ашагъан ашладан,

                  Кёрмедим сени буштонгдан татыулу.

Алай огъурлулла сени къолларынг,

О, анам! Гыржын жылыуу – алада!

Тау жоллагъа ушайла ызлыкълары.

Бал татыуу – ол багъыр бармакълада.

Ажайып.  Ана сабийине къалай сакъ бола эсе да, сабийле да аналарына бирча  сакъ болургъа керекдиле; бири аны  аллында жууаплы болуп, башхасы борчундан къачмай. Ана – адам  улуну ёсдюрюрге, кийиндирирге онг, кюч да тапханлыкъгъа, сабийледен болушлукъ излемей бла сакъламай тюйюлдю. Ол да къарайды аланы кёзлерине.

Отарланы К. «Ана жюрек».

Окъуучу.  Ана ючюн баласы

                  Арсар болмаз ёлюрге,

                  Ана жюрек жарасы

                  Кюе къалыр ёмюрге.

Алай, ол батырланы

Чыракълары болгъанлай,

Жанып турур, аланы

Алларында баргъанлай.

                  Ана жюрек жарыгъы

                  Алагъа жол кёргюзтюр.

                  Ол, кишилик жоругъу

                  Бола, хорламгъа элтир.

Хорлам ийнакълай бетин,

Дуниягъа къарагъанда,

Аны жюреги бютюн

Жарыкъ жарытыр анда.

                  Аны  жарыгъын эсинг

                  Унутдурмаз ёмюрде!-

                  Деп айтылады эски

                  Халкъ жырланы биринде.

Жыр «Анама». Сёзлери Зумакъулланы Т.

Макитланы С. «Анасын сюйген жаш».

Окъуучу. Яо атлы къытайлы жашны

                 Къыйын ауругъанд жангыз анасы,

                 Ашамагъанды ол чырт ашны,

                 Не кюрешсе да аны баласы.

Эрттенликде, игирек болуп,

Анасы айтды, жашына къарай:

«Жюрегим ашха ачылгъанд толу,

Бу затхады деп билмейме алай».

                  «Айт, анам, айт кюсегенинги,

                   Берейим санга толтуруп табакъ».

                   «Кёрдюм, балам, кюрешгенинги,

                   Ашарым келед тау суудан чабакъ».

Анымы эшитди Яо – жашчыкъ,

Чыкъды суу боюну таргъа чабып,

Не медет, ол жетип къараса,

Сууну мияла буз турады жабып.

                    Адыргы болуп не этерге,

                     Бузлагъан суугъа къарап тургъанлай,

                     Эследи анда суу бла бирге

                     Чабакъны тургъанын бузлагъанлай.

Кюрешди ол, бек кёп кюрешди,

Ол  бузну женгил сындыралмады,

Эсине бир башха зат тюшдю,

Анасына нени да аямады.

                     Тешинип жатды буз юсюне,

                     Кеси жылыуу бла бузну эритди,

                     Сора, къууанып, чаба, кюле,

                     Саусуз анасына чабакъ элтди.

Зумакъулланы Т. «Ана деген бек татлыды билгеннге».

Окъуучу.   Ана деген бек татлыды билгеннге,

                   Къыйын кюнде ананг болур биргенге.

                   Сен «ых» десенг - ол тынчайып жукъламаз.

                   Ананг кибик бир адам да сакъ болмаз.

Айнырынгы, анангча, киши сюймез.

Жарсыуунгда, анангча. киши кюймез,

Бала ючюн къыйналгъанын тергемез,

Ол  къыйналгъан анга къыйын кёрюнмез.

                    Анам, сени жюрегинги аурутмам,

                    Къолдан келип, сени жерге къаратмам.

                    Сен барлыкъда, къыйынлыкъ жокъду манга.

                    Къор болайым, о, халал анам, санга!

Ажайып.  Ана дегенинг дунияда неден да сыйлыды, багъалыды. Аны сюймеклиги, чыдамлыгъы бла тёзюмлюгю сабийлерине, ёсдюрген адамларына  чексизди. Болсада къыйынлыкъ, бушуу бек алгъа ана жюрекни инжилтеди, ана жюрек артыкълыкъны не тюрлюсюне да, къайдагъы ачыугъа да чыдайды. Керек болса уа, арсарсыз, жанын да берликди.

Зумакъулланы Т. «Ана жилямукъну юсюнден баллада» (Эдвин Мартонну  «Тоска» деген музыкасы согъулады)

Ол кюн бар эди аллай шургу, шошлукъ,

Таула бушууда сын къатып тургъанча,

Эталмагъанлай бири да болушлукъ,

Суху суула, желле тылпыу тыйгъанча.

Тау этегинде, бир жербаш юйде,

Жан къазауатда солуй эди адам,

Жаш мангылайы аллай сууукъ терде,

Андан кенг, кери бола къарыу, чыдам.

Суууй баргъан саны иймей турса да

Жанын, умут жокъ андан, жокъ ахыр да!

Ол кёз ачалмаз, элия урса да,

Эте турады анасын факъыра!

Юсюне къапланып, жарлы анасы,

Жиляйды: - О, балам, о, ананг ёллюк!

Ананг кёз жумсун, сен кёз  ач ансы!

О, кёз жарыгъым, ёлгеними кёрлюк!

О, балам, балам, къалай ачытырса!

Эшитмеймисе адыргы сёзюмю?

Мени ызынгдан къалай жилятырса,

О, сен жумарыкъ бу эки кёзюмю!

Жаш а тынгылайды, ёчюле, тына,

Суууй баргъан саны жанын бералмай.

Ана жюреги уа – бурула, жана,

Анга дунияда бир мадар табалмай.

Ол кеси кесини борбайын къыя,

Къуяды жилямукъ, къуяды, къуя,

Онгсуздан онгсузлукъ тылпыуун тыя,

Тёгерегине да тийрени жыя.

Ана жилямугъу агъып кёзюне,

Жашы кёз ачды, кирпигин кётюрюп.

Эсин жыйып, келди кеси кесине,

Юйге, эшикге да жарыкъ келтирип.

Жанынмы берди ана къууаннгандан,

Ол жангыз жашыны саулугъун кёрюп?

Огъесе, энтда жашына къоркъгъандан,

Жилямукъ бла анга жанын берип,

Кеси тылпыуун ол тыйыпмы къойду?

Артына ауду, сюелмезча ёрге.

Ана кеси кесин татлымы жойду?

Къоркъдуму бала ачыуун кёрюрге?

Ол кёз ачса, жашы кёз жумарыкъча,

Ана кёз жумду, кёз жумду ёмюрге.

Жутулду алай, тузлу жилямукъча,

Ийнана жашы кёмерине жерге.

Хар заманда ачылгъанлай тургъан эшикле, жюрекле... Тиширыуну бир жолу бошалып, экинчи жолу башлана... Тиширыу сезеди: ол да тынч боллукъ тюйюлдю. Алай хазырды барыргъа, барыргъа... Бары къыйынлыкъланы кесине алыргъа...

                               Жыр «Аналагъа»

                      Сёзлери, макъамы да Рахайланы М.

Окъуучула аналарына атап этген презентацияларын къоруулайдыла эм ызы бла  саугъалайдыла.