Урок в 7 классе по теме: "Түрэл буряад хэлэмнай хододоо мандаха болтогой!
план-конспект урока (7 класс) на тему

Хэшээлэй сэдэб: «Түрэл буряад хэлэмнай хододоо мандаг лэ!»

Класс: 7-дохи

Хэшээлэй зорилго:

hургалгын: түрэл буряад хэлэнэй үүргэ ойлгуулха; түрэл буряад хэлэеэ hайнаар мэдэжэ, буряад хэлэн дээрээ уншажа, шүлэг зохёожо шадаха;

Хүгжөөлгын: hурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөлгын ажал ябуулха, шэнэ ойлгосонуудые  хадуун абалга hайжаруулха;

Хүмүүжүүлгын: Буряад хэлэеэ мартангүй, дээшэнь үргэжэ ябаха; хэлэеэ мартаhан арад - арад бэшэ гэжэ ойлгуулха; буряад хэлэндэнь омогорхол түрүүлхэ.

Хэшээлэй түхэл: урок совершенствования навыков

Хэшээлэй эпиграф: «Хэлэеэ алдаhан арад –арад бэшэ»

Хэшээлэй проблемнэ асуудал:  « Юундэ турэл хэлэеэ мэдэхэ хэрэгтэйб?»

Хэшээлэй ябаса:

1. Оролто үгэ.

Сайн байна, hурагшад! Хэшээлдэмнай айлшад ерэhэн, булта бодоод мэндэшэлэе.     Би Уланхаанай дунда hургуулиин буряад хэлэн ба литературын багша Цыбикова С.Э. гээшэб. Энэ хэшээл дээрэ бидэ мэдэхэ шадалаа  үргэдхэжэ, бэе бэеэ ойлгожо, эбтэй ажаллахабди гэжэ найданаб.

1. hурагша шүлэг уншана. (слайд)

Аялгата түрэл хэлэмнай

Аба эжын бэлигhээ,

Аянгаар мэргэн хэлэмнай

Арад зоной хэшэг юм. ( Г.Г.Чимитов)

- Энэ шүлэг юун тухайб? (буряад хэлэн тухай)

- Юундэ буряад хэлэн тухай шүлэг уншабабди?

hурагшын харюу.

Багша: Хэшээлэймнай темэ: «Түрэл буряад хэлэмнай хододоо мандаг лэ!»

Хэшээлдээ 3 бɣлэгɵɵр ажал хэхэбди. Мɣнɵɵ танай урда хуудаhан дээрэ ɣгэнɣɣд ɣгтɵɵтэй байна. Эдэ ɣгэнɣɣдые холбожо, мэдɣɣлэл болгогты. Хэнэй бɣлэг тɣрɣɣн зохёоноб, тэрэ урда гаража, самбарта ɣлгэхэ.

(ɣхибɣɣд суглуулна, самбарта ɣлгэхэдэнь:

-Энэмнай оньhон ɣгэ гээшэ, хэшээлэймнай  эпиграф болог лэ! Булта уншая.

Хэшээлэй эпиграф: «Хэлэеэ алдаhан арад –арад бэшэ»

Хэшээлдэмнай шухала проблемнэ асуудал байна:  « Юундэ турэл хэлэеэ мэдэхэ хэрэгтэйб?» Энэ асуудалда хэшээлэйнгээ hɣɣлдэ харюусажа шадаха ёhотойт.

Мɣнɵɵ танай урда хɣн бɣхэндэ ажалай дэбтэр хубаагданхай. Энэ дэбтэрээр ажал хэхэбди. Гадар дээрэнь hара ɣдэрɵɵ бэшээд, нэрэ обогоо бэшэгты.

Шэнэ мэдэсэ үгэлгэ. (слайд)

Багшын хөөрөөн: Дэлхэй дээрэ олон ондоо яhатан  бии. Яhатан бүхэн өөр өөрын хэлэтэй. Ямар яhатаниие мэдэхэбта? Танай ямар яhатан болонот?

Хэрбээ  ямаршье арад  хэлэеэ алдаа hаа, ямаршье арад боложо шадахагүй. Булта энэ карта харая. Америкын  энэ арад  хэлэеэ алдаhан, тиимэhээ энэ арад дэлхэй дээрэ үгы боложо, арад бэшэ болоо. Минии  эгэшын басаган Австралида  20 жэл соо байна. Эжынь – буряад, баабайнь-кубинец. Нүхэрынь –американец. Өөрөө медицинын доктор болоhон, намтай сасуу. Буряад хэлэеэ мартахагүйн түлөө ехэ оролдодог, буряадаар  хэлэгты гэжэл байдаг.  Энэ басаган буряад хэлэеэ мартаагүйн тула  буряад дуугаа дууладаг. Хүбүүниинь хэдэн буряад  үгэнүүдые мэдэдэг. Тиихэдээ буряад зон хаанашье ябана, буряад тɣрэл хэлэеэ мартанагɣй.  Турэл хэлэн хэрэгтэй байна гу?

     Мүнөө ɣеын ɣхибɣɣд ехэ бэрхэ болоо. Хүбүүд басагад холын холо городуудые ошожо, институдта ороно. Буряадууд хаагууршье ябана даа. Таанад баhа бэрхэ хɣбɣɣд болохот, хаагууршье ябахат, тиимэhээ номоо hайнаар ɣзэжэ, буряад хэлэеэ мэдэжэ, дээшэнь ɣргэжэ ябаха болонот.

1. Хэнэйтнай аха эгэшэ, мэдэхэ оюутад (студентнар) холо дээдэ hургуулида  hурадаг бэ?

- Манай Уланхаанай хүбүүд басагад  холын   хото городуудаар hурадаг, мүнөө тэдэнэй нэгэниинь тантай уулзаха hанаатай байна. Тэрэниие угтая. (скайп харалган: Екатеринбургhаа оюутанай мэндые хүргэлгэн ба буряад хэлэнэй үүргэ тухай хэлэлгэн).

Багшын тобшолол: Манай хүбүүд ондоо газарнуудаар ябана, олон ондоо яhатанай  нүхэдтэй болоно. Тиихэдээ бидэ буряадбди гэжэ омогорхожо ябана. Таанад дүрбэн  жэл болоод,  hургууляа дүүргээд, холо ошожо институдта орохот. Олон нүхэдтэй болохот, ерээдүйн бэрхэ буряадууд  байнат.

- Шагнаба гүт, эдэ таниие номоо үзэгты, буряад хэлэеэ шудалагты гэжэ хандана.Эдэ хүбүүндэ hайе хүсэе.

Мɣнɵɵ баhа ондоо городто, Москвада hурадаг хɣбɣɣдээр танилсая. Ажалай дэбтэрээ нээгты. Текстээр ажал:  «Арадай дуун».

3 группа  ураар нэгэ нэгээр уншана.

- Энэ текст соо  ямар шэнэ үгэнүүд дайралданаб. (На экране)

Анда нүхэд –хани нүхэд

Магтаал - дэмжэхэ

Ээлжээн -очередь

- Танда иимэ ажалай дэбтэр үгтэнхэй. Эдэ үгэнүүдые  дэбтэртээ буулгая.

2.  Мүнөө энэ текстын удхаар инсценировко хэе:

Булта Сэсэг басаган болое. Буряад дуугаа ханхинуулжа, гоё hайхан буряад  үгэнүүдые хэлэhэн Сэсэг басаган ямар байнаб? Танай Сэсэг басаганай орондо юу хэлэхэ байнабта? Хэн дуу дуулахаяа hананаб?Хэн буряад хэлэн дээрэ шулэг уншахаб?

1. Зай, саашань уншая. Түмэр хүбүүн ямар байнаб? Буряад хэлэеэ мэдээгуй  Түмэр яаха болоноб? Танай энэ хүбүүнэй орондо юу хэхэ байнабта?  Буряад хэлэн хэрэгтэй  гү?

- Тантай иимэ ушар болоогүй гү? Газетэ, журнал, ном соо иимэ рассказ уншаа hэн гүт?

Физминутка: нэгэ заа амарая. (финская зарядка)

III.        Бэхижүүлгэ

Хэн буряад хэлэн дээрэ шүлэгүүдые  сээжээр мэдэхэб?

  Үшөө ямар уран зохёолшодой  буряад  хэлэеэ магтаhан, гоёшооhон шүлэг мэдэхэбта?

- Н.Г.Дамдинов, С.Д.Ангабаев, Д.А.Улзытуев г.м. үхибүүдэй харюу.

Н.Г.Дамдинов –Хурамхаанай аймагай Гарга нютагай поэт болоно.80 жэлэй ойн баяр үргэнөөр тэмдэглэгдээ hэмди. Танай дунда тэрэ мүрысөөндэнь хабаадаhан хүнүүд бии гү?

1.Слайд. Н.Г.Дамдинов. Уран уншалга.

1 бадаг –булта уншаха.(хором)

Н.Г.Дамдинов турэл хэлэеэ хэды гоёор, hайханаар магтажа бэшэнэ гээшэб.

Багшын дун: Буряад уран зохёолшо буряад хэлэеэ магтажа бэшээ! Турэл хэлэн хэрэгтэй байна гу?

 -Танай үзэhэн ород литература соо ямар ород уран зохёолшо өөрынгөө хэлэ магтанаб?

2.Слайд. И.С.Тургенев «Русский язык». Ураар уншана.И.С.Тургенев оорынгоо турэл хэлэ магтаа! Турэл хэлэн хэрэгтэй гу?

 3. Слайд.   Габдулла Тукай- өөрынгөө татар хэлэеэ  иигэжэ магтана.

Габдулла Тукай оорынгоо турэл хэлэ магтаа! Турэл хэлэн хэрэгтэй гу?

Даабари:  Таанад мүнөө эдэ уран зохёолшодой  хэлэеэ магтаhан үгэнүүдые түүжэ бэшэхэ. (группаар ажал – энэ үедэ хүгжэм зэдэлнэ)

- Ажал шалгаха.

Багшын туршалга. Эдэ олон шүлэгүүдые уншаад, гэнтэ миниитнай досоо булаг бурьялhан шэнги боложо, багахан шүлэг бэшэжэрхибэб.

Слайд. Багшын туршалга.

1 Харин танай досоо ямар нэгэн бодолнууд бии болоногүй гү?

Энэ дэбтэрэйнгээ удаадахи хуудаhанда  шүлэг гү, али гоё мэдүүлэл бэшэжэ туршая. Группаар ажал. Танай дунда шүлэг бэшэдэг хүнүүд бии гү? Эдэ үлгөөтэй үгэнүүдые хэрэглэхэдэтнай болохо. (жэнхэни, холын холо, суурхуулна, магтанабди, гое г.м.)

3 булэгhөө туршалгануудаа уншаха. Турэл буряад хэлэеэ магтажа бэшэбэт.Турэл хэлэнтнай хэрэгтэй гу?

- Мɣнɵɵ амарангаа, энэ кроссворд таажа ɣзэе.

1) Дэлхэй дээрэ эгээл гɣнзэгы нуур(.Байгал)

2) Энэ ямар ордон бэ? Хаана hуранабди?(hургуули)

3) Буряад арадай хатар?(Ёохор)

4) «А» ɣзэг эрдэмэй дээжэ, … сай эдеэнэй дээжэ.

5) Намарые ямар гэдэгбди?(алтан)

6) Буряад, энэдхэг, вьетнам, яхат – эдэ юун болоноб?(арад)

-Эндэ ямар  ɣгэ нюугданхай байнаб, олоё. (Буряад)

- Бэрхэ, хэшээлнай дɣɣрэхэ тээшээ болобо, хэшээлэймнай темэ эпиграф хоернай таарана гү?

Ямар проблемнэ асуудал табигданхай бэлэй? Энээндэ бусая.

Yхибүүдэй харюу.

Багшын тобшолол:

Энэ дэбтэр тандаа барюулнаб, буряад хэлэн тухай гоё шүлэг, үгэнүүдые харабал, эндэ буулгажа бэшэжэ ябахат. Хармаанайтнай дэбтэр боложо ябуужан. 4 жэл болоод, hургууляа дуургэхэт, буряадби гэжэ омогорхожо, түрэл буряад хэлэеэ дээшэнь үргэжэ ябахатнай болтогой!

Гэрэй даабари:  энэ ажалай дэбтэрээ саашань үргэлжэлүүлхэ, хэрэгтэй юумэеэ бэшэхэ, шүлэгүүдые суглуулха.

Сэгнэлтэ табилга.