Внеклассное мероприятие Цаhан Сар
методическая разработка на тему

МКОУ «Алцынхутинская СОШ им.Г.О.Рокчинского»

Внеклассное мероприятие для учащихся 2 – го класса

на тему:  Цаһан Сар

подготовила: учитель калмыцкого языка

Лиджиева М.И.

п. Алцынхута 2016

Цаһан Сар

                                                          2 – гч класст болҗах кичәл - марһан                          

Күсл: Дорас өсч йовх баһчуд эврәннь авъясан бичә мартха, дастха        

           гиҗ давулҗах нәр-наадн.

Дүңгцүл: Зург, дееҗ, зул, йөрәл бичәтә, боорцгудин нерд.

Цәәлһвр үг: Мендвт күндтә мана гиичнр, багшнр, сурһульчнр.

Цаһан Сар – хаврин байр гиҗ ик кезәнәс нааран тоолдг.  Эрүл – менд үвләс һарад, хавран тосҗах йовдл. Җил болһн эн байриг ик баһ уга, элгн – садн болн әмтә – киитә хамгнь чигн – цуһар күләҗ байртаһар тосдмн.

                                               Эндр мана бичкдүд

                                               Ирсн Цаһаһан кеҗ

Эн суусн үрмүдтәһән

         Тоомсрта, ни – негн болҗ,

 Эрдм – билгән үзүлҗ,

  Өсҗ – өргҗҗ, байҗҗ,

                                                   Байрта бәәцхәй!

   Цуһар:  Йөрәл шиӊгтхә!

- Ода бидн Цаһана нәәрән кехмн. Мана көвүд – күүкд шүлгүд келҗ өгх.

Сурһульчнр:

1. Киитн үвл чиләд,

   Күләсн хавр ирв.

  Цуһар үвләс һарад,

Цаһан Саран тосв.

2. Цаһан Сарин герлд

Цаһан цасн хәәлв.

Υвлин теӊгр суняҗ,

Теегм көкрҗ уняртв.

3. Цаһан Сар ирнә

Шикр – балта элвг болна.

Көгшдүд йөрәл тәвнә,

Күүкд биилҗ дуулна.

4. Хот – холан кечкәд

Хотн хашаһан дуудна.

Ханцан буулһҗ бәрәд

Харһулҗ һарарн цаһална.

5. Цаһан цасн хәәлнә,

Цаһан  Сар ирнә.

Ээҗ боорцг кенә.

Күүкд биилҗ дуулна.

6. Мана Цаһана нәр

Мөӊкинд герлтә болтха!

Делкән олн бичкдүд

Делгү җирһл олтха!

7. Цаһан  Саран байрта тосҗ,

Эрүл – менд, амулӊ бәәтн!

Эн  ирсн Цаһан Сар

Өлзәтә, байрта – бахта болтха!  

- Хаврин түрүн сард, нег шинд, ичәндән бәәсн зурмн нөөрәсн серҗ нүкнәсн һардг бәәҗ. Күн бас эврәәиннь седкл ухаһан медүлҗ, олн зүсн учрта керг үүлән күцәҗ Цаһан Сариг байртаһар темдглдг бәәсмн. Мана 2 – гч классин сурһульчнр Цаһан Сарин байрт нерәдсн олн – зүсн йөрәл, дуд дасад, борцгин нерд медҗ авад, домг умшла. Авсн медрлән Цаһан Сарин байрт нерәдсн марһанд үзүлх.

- Эн марһанд орхар мана классин сурһульчнр хойр багд хувагдҗана.

Түрүн багин нерн: Бамб цецг (Шараев Церен, Шарапов Байр, Халгаева Ира)

Хойрдгч багин нерн: Хонх цецг (Сарангов Темир, Шараев Дольган, Санджиева Таня, Джапова Элистина)

Жюри – шалһлурачнр

Хальмг амн үгин ончта орм эзлҗәхнь – йөрәлмүд. Тегәдчн хальмг улс эврәннь әрүн санан – седклән йөрәлд багтаҗ келнә. Тер учрар йөрәлмүдиг хальмг келнә билгин эрдм гиҗ келҗ болҗана. Хальмг күн ямаранчн чик ухата, цаһан саната сән – сәәхн йовдл дахулҗ йөрәл тәвдг.

1. Түрүн марһан Цаһан сард нерәдсн йөрәлмүдин марһан.

Хаврин йөрәл

Цасн шулун хәәлҗ

Цандг усн элвгдҗ

Нарн герл дуладҗ

Ноһан өвсн нәәхләд

Хуцин өвр хуһрл уга

Хурһна шиир хуһрл уга

То күцц, толһа бүрн

Хулха худлын аюл уга

Хов хууҗин шилтән уга

Әмтн делкә цуһарн

Амулӊ менд бәәтхә.

2.  Ямаранчн байран цуг олн – әмтн ду дуулҗ тоссцхана. Мана хойрдгч марһан дулыя.

3. -  Цаһан Сарла күӊгшү үнр һарһлго бәәҗ болшго. Өмн өдртнь өрк-бүл болһн гертән боорцг кецхәнә. Боорцг болһнь эврә нерәдлһтә болчкад, ОНЦ учрта болна.                      Мана һурвдгч марһан боорцгин нерд келлһнә марһан.

4. – Цаһан Сар ирхлә, һазадуларад, нарн ээврт һарад ирнә.   Дарук мана марһан зурачнрин марһан. Нар зурлһн, нүдән хачкад селәд – селәд нар зурх кергтә.

5. – Мана дарук марһан. Тәәлвртә туульс.

Би тәәлвртә туульс келнәв тадн тәәлврин олтн. Сәәнәр оньган өгәд соӊстн. Кен баһас түрүн келснь, чикднь келснь шаһа өгх.

Йиртмҗд хамгин әәмтхә. (туула)

Альд нисвчн, аралҗнд бәргддг. (батхн)

Көл уга гүүдг, җивр уга нисдг ( мөсн)

Ааһд алг махн.   (нүдн)    

Геснь ик, орань цоорха. (ишкә гер)

Таг деер тавн һалун. (тавн хурһн)

Авдр деер һарад, адъяһан дуудҗ. (зурмн)

6. – Зурһадгч марһан. Кен келнә – кен меднә.

1). Домг. Догшн хар маӊгсг кен дәәлҗ. (Окн теӊгр)

2). Җирһлтн бат, ут болтха,

Хаалһтн сән болтха,

Алтн җола эргүлҗ иртн гиҗәнә.  Ямаран боорцг?  (Җола)          

3). Ямаран адусн Цаһан Сар ирхлә ичәнәсн һарч ирнә?  (зурмн)

7. Мана сүл марһан. Орчуллһн.  

Би таднд орсар үгмүд келнәв тадн нанд хальмгар орчултн.                  

Весна  - хавр                                             Грязь – бальчг

Осень – намр                                            Ветер – салькн

Зима – үвл                                                 Солнце – нарн

Суслик – зурмн                                         Дождь – хур

Корова – үкр                                             Облако – үүлн

Туман – будн                                             Белый месяц  - Цаһан Сар

Ода мана жюри альк баһ шүүснь йилһтл нег камб наад наадчкм

1. ду дуулх

2. шүлг келх

- Нә, мини сурһҗах күүкд!

Би тадниг йир икәр йөрәҗәнәв. Хальмг келән цааранднь иигҗ сәәнәр дасҗ, өргүлҗ, мана теегин сәәхн цецгүд кевтә байсҗ, җирһҗ йовтн.