"Бәхетле осраҡ" уйыны
учебно-методический материал (10, 11 класс) на тему

«Бәхетле осраҡ” уйыны

Уйындың маҡсаты: уҡыусыларҙың белемен арттырыу, баһалау; улар араһында дуҫлыҡты нығытыу, отҡорлоҡ , зирәклек сифаттары тәрбиәләү

Ҡатнашыусылар: 10-11  класс уҡыусылары

Уйын ҡағиҙәләре:

Ике команда ҡатнаша. Уҡыусылар үҙҙәре “Тел” , “Әҙәбиәт” тигән бүлектәрҙең береһен һайлап ала.  “Тел “ бүлеге үҙе бер-нисә төркөмгә бүленә, уларын иһә уҡыусылар һайламайынса, ниндәй тура килә – шул бүлекте  аласаҡтар. Һәр бүлектә 10-ар һорау. Һуңынан 1минут эсендә  һорауҙарға ға яуап бирәләр . һөҙөмтәлә, ҡайһы команда күберәк яуаптар биргән – шул  еңеүсе.

Уйын барышы:

“Тел” бүлеге.

Был бүлеккә “Морфология”, “Синтаксис”, “Фонетика”, “Һүҙъяһалыш һәм лексика” төркөмсәләре ҡарай.

Морфология

1. Башҡорт теленлә үҙ аллы һүҙ төркөмдәре.
2. Был, ошо, теге алмаштары ниндәй төркөмсәгә ҡарай?
3. Сифаттарҙың нисә дәрәжәһе бар?
4. Ҡылымдарҙың үткән заман формалары.
5. Унлаған, йөҙләгән  - ниндәй һүҙ төркөмөнән һәм ниндәй төркөмсәгә ҡарай?
6. Йөйәк,  Азамат, “Ағиҙел” журналы – ниндәй исемдәр?
7. Ярҙамсы һүҙ төркөмдәре
8. Нимә артыҡ: “Тыуған көн” китабы, “Яҙмыштан уҙмыш юҡ” спектакле, “Йәшлек” гәзите,  Инйәр йылғаһы.
9. Иртән, кисен, оҙаҡламай һүҙҙәре ниндәй һүҙ төркөмөнән һәм уның төркөмсәһе.
10. Яҙғы таң, алһыу таң. Төп сифатты атағыҙ

Синтаксис

1. Һүҙбәйләнеш һәм һөйләм нимә менән айырыла?
2. Иртәнге ысыҡ һүҙбәйләнешендә эйәртеүсе һүҙ.
3. Интонацион яҡтан һҡйләмдәр ниндәй төрҙәргә бүленә?
4. Эйә менән хәбәрҙән генә торған һөйләм нисек атала?
5. Ә бүтән эйәрсән киҫәктәре булған һөйләм?
6. Ниндәй һөйләмдәр бер составлы һөйләмдәр тип атала?
7. Төн.. Йондоҙло төн… Ниндәй һөйләмдәр?
8. Минең бер туҡтауһыҙ йылмайғым килә.  Һөйләм төрө.
9. Ҡушма һөйләмдәр ниндәй төргә бүленә?
10. Һин шуны бел: яҡшылыҡ һәр ваҡыт еңеп сығасаҡ. Ниндәй һөйләм?

Фонетика

1. Башҡорт алфавитында нисә хәреф?
2. Төп башҡорт хәрефтәре
3. Ҡояш һүҙендә нисә өн, нисә хәреф?
4. Донъя һүҙендә нисә өн, нисә хәреф?
5. Төп башҡорт һүҙҙәрендә баҫым ниндәй ижеккә төшә?
6. Ә ниндәй һүҙҙәрҙә беренсе ижеккә төшә?
7. Парһыҙ яңғырау өндәр.
8. У,ү өндәре ҡайһы осраҡта тартынҡыға әүерелә?
9. Сингармонизм күренеше.
10. Китап һүҙенә эйәлек заты ялғауын ҡуйһаҡ, ниндәй үҙгәреш күҙәтелә?

Һүҙъяһалыш һәм лексика

1. Эшсе, уҡыусы һүҙҙәре яһалышы буйынса ниндәй һүҙҙәр?
2. Тамыр исемгә миҫалдар.
3. Аҡман-тоҡман, йәш-елкенсәк  - яһалышы яғынан ниндәй һүҙҙәр?
4. Ҡушма һүҙҙәр ниндәй юлдар менән яһала?
5. Урмансыларҙың һүҙенә анализ.
6. Үҙләштерелгән һүҙҙәргә миҫалдар.
7. Иҫкергән һүҙҙәр нисек атала
8. Неологизмдарға миҫалдар килтерегеҙ.
9. Бәрәңге һүҙенең төрлө диалектта ҡулланылышы

10.Башҡорт телендәге һүҙлектәр

“Әҙәбиәт” бүлеге

Был бүлеккә “Поэзия”, Проза”, “Драматургия” төркөмсәләре ҡарай

Поэзия

1.”Ҡоштар осорам”, “Тәҙерәңде ас та…” шиғырҙарының авторы.

2. Башҡортостандың халыҡ шағирҙары.

3. 1963 йылда Халыҡ шағиры исемен алған шағир.

4. ҡатын-ҡыҙ шағирәләрҙе атағыҙ.

5. шиғырҙың аҙаҡҡы юлдарында һүҙҙәрҙең әйтелеш яғынан оҡшашыуы.

6. көнсығыш әҙәбиәтенән килеп ингән жанрҙар.

7. фронтовик шағирҙар.

8. “Табыныу”  поэмаһының авторы.

9.  Башҡортостандың яҙыусылар союзы рәйесе.

10.яҡташ шағирҙар.

Проза

1. Публицистик стилдәге  жанр
2. Пенталогия ижад иткән яҙыусы.
3. Яҡташ яҙыусы, “Иман”, “Һабантуй” әҫәрҙәренең авторы.
4. Парсалар ижад итеүсе билдәле ғалим, яҙыусы.
5. Хикәйә повестан нимә менән айырыла?
6. Бөйөк Ватан һуғышы хаҡындағы романдар.
7. З.Биишева трилогияһы.
8. “Бөйрәкәй” романының авторы.
9. Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары.

10.”Салауат Юлаев” романының авторы

Драматургия

1. Хәҙерге осор драматургтары.
2. Драматургия ниндәй төрҙәргә бүленә?
3. “Ҡарағол “ драмаһының авторы.
4. “Ташлама утты, Прометей” әҫәренең авторы.
5. Әлеге ваҡытта сәхнәләрҙә ҡуйылған спектаклде ата.
6. М.Кәримдең трагедиялары.
7. Балалар өсөн сәхнә әҫәрҙәре яҙыусы.
8. Ниндәй спектакль моно спектакль тип атала?
9. Башҡортостанда билдәле театрҙар.
10. Йәш тамашасылар театры кем исемен йөрөтә?

Музыкаль пауза

1 минут эсендә һорауҙарға яуап биреү.

1-се командаға:

1. “Мөхәббәт һәм нәфрәт” драмаһының авторы.
2. Д.Юлтыйҙың империалистик һуғышты фашлаған романы.
3. “Аҡҡош” һүҙе яһалышы буйынса ниндәй һүҙ?
4. Ватан һуғышы хаҡында ниндәй роман бар?
5. Эшләй, үтәй, башҡара – ниндәй һүҙҙәр?
6. Башҡортостанда йәштәр өсөн ниндәй журнал сыға?
7. Белорет районынан сыҡҡан йырсы.
8. Прозаға ниндәй жанрҙар ҡарай?
9. Билдәле башҡорт батырҙары.

10.Ҡараҡыя, Арҡайым, Ҡаһира… нимәләр?

11. Ш.Бабич ҡайҙа тыуған?

12. М.Кәримдең тыуған ауылы.

13.Тел ғилемен өйрәнеүсе ғалимдар.

14.10-11 кластар өсөн әсә теле дәреслегенең авторҙары

15.Урманға барам һүҙбәйләнешендә исем ниндәй килештә?

16.кәзәһе артынан ҡалмай һүҙбәйләнешенең мәғәнәһе.

17.тыуған ил тураһында мәҡәл.

18.Шиғырҙы дауам ит: “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк…”

19.М.Кәримдең бәләкәй саҡтағы ҡушаматы

2-се командаға:

1 . “Моң шишмәһе һандуғастай йырсы ла һин…” ниндәй шиғыр юлдары?

2.Халыҡ йырҙарын башҡарыусылар.

3.ҡыуанам һүҙенең синонимдары.

4.Алтын алҡа, алтын ҡул – күсмә мәғәнәле һүҙҙе ата.

5.”Йәшлек” гәзитенең баш мөхәррире.

6. йәйғор һүҙенең икенсе атамаһы.

7. Ҡаһым түрә ниндәй яуҙа ҡатнашҡан?

8.Билдәле бейеү ансамбле кем исемен йөрөтә?

9.Башҡорт халыҡ уйынын ата.

10.Емештең бер туған апалары.

11.Башҡортостанда сыҡҡан тарихи-сәйәси журнал.

12.Сифат һүҙ төркөмө нимәне белдерә?

13.нимә ул  неологизмдар?

14.тәбиғәт күрененштәре төшөрөлгән һүрәт?

15.кем ул Риф Ғәбитов?

Еңеүселәрҙе  билдәләү. Бүләкләү