План-конспект урока "Хĕлле" 5 класс
план-конспект урока (7 класс)

Уçă урок. «Хĕл илемĕ»

Урок теми: «Хĕл илемĕ»

Урок тĕллевĕсем: хĕллехи вăрман çинчен калаçасси; хĕл илемне сăнама, туйма вĕрентесси; ушкăнпа ĕçлес туйăма çуратасси; ачасен шухăшлавне тата пуплевне аталантарасси.

Урокра кирлĕ хатĕрсем: вĕренÿ кĕнеки, ÿкерчĕксем, карточкăсем

Çĕнĕ сăмахсемпе сăмах майлашăвĕсем: кантăк -окно, йĕр - след, йĕлтĕр сыр – надеть лыжи, ярăн – кататься, шартлама - трескучий , сукмак – тропинка, сар вĕшле – пес светлой окраски, савăк туйăмпа – с хорошим настроением, уçăлма каям-ха – пойду-ка, прогуляюсь, ыткăнтăм хире – помчался в поле, такам тĕрленĕ – кто-то нарисовал узоры, атя – давай; пойдем, упа сарри çулçи – лист папоротника, тĕкĕр умне – к зеркалу.

Урок юхăмĕ

- Пурне те сывлăх сунатăп. Вырнаçса ларăр.

- Иртнĕ урокра эпир сирĕнпе хĕллехи ăшă тумсем çинчен  калаçнăччĕ. Килте сирĕн, „Хĕлле” текст тăрăх,  ÿкерчĕк ÿкерсе килмелле пулнă. Паллаштарăр-ха пире хăвăрăн ĕçÿсемпе. (Ачасем ÿкерчĕксене доска умне тухса хураççĕ).

- Ачасем, пăхар-ха доска çине. Мĕн куратпăр эпир кунта? (Ачасем хуравлаççĕ).

- Питĕ илемлĕ хĕллехи ÿкерчĕксем. Паян урокра сирĕнпе хĕл илемне туйма, ăна сăнама вĕренĕпĕр.

- Кашни кунах эпир çут çанталăкпа киленетпĕр. Авалтанпах çынсем çут çанталăка хисепленĕ, унăн илемĕпе савăннă. Ун çинчен калавсем, сăвăсем çырнă, ӳнерçĕсем ӳкерчĕксем ӳкернĕ. Эсир те ÿнерçĕсенчен кая мар, хăвăр пултарулăха çак ĕçсенче кăтартма пултартăр.

- Эпĕ вара сире „Йĕлтĕрпе” сăвва вуласа парасшăн, эсир тимлĕ итлĕр.

Йĕлтĕрпе.

Çиччĕрех вăрантăм, пăхрăм кантăкран:

Мĕн тери тÿлек те лайăх кун паян.

Мамăк пек çемçе юр çунă-мĕн çĕрле,

Йĕрсĕрех чупать ав пирĕн сар вĕшле.

Тăтăм та зарядка турăм тăрăшса,

Шăл тасатрăм, çурăм пит-куçа таса...

Тăхăнтăм-тумлантăм эпĕ çăмăлах,

Уçăлма каям-ха терĕм уялла.

Йăтса тухрăм,сыртăм вĕр çĕн йĕлтĕре,

Савăк туйăмпа çеç ыткăнтăм хире!

- Ачасем, çак сăвăра çĕнĕ сăмахсем тĕл пулчĕç-и? (Ачасем хуравлаççĕ. Доска çинчи çĕнĕ сăмахсемпе паллашаççĕ.)

- Ачасем вулаççĕ:

     кантăк – окно

     йĕр – след

     йĕлтĕр сыр – надеть лыжи

     Сар вĕшле – пес светлой окраски

     Савăк туйăмпа – с хорошим настроением

     Уçăлма каям-ха – пойду-ка, прогуляюсь

     Ыткăнтăм хире – помчался в поле

Кашни сăмахпа предложени тупса калаççĕ. Сăвва тепĕр хут ачасем вулаççĕ. Унтан ыйтусемпе ĕçлеççĕ.

1. Сăвăри сăнар миçере вăраннă? (Сăвăри сăнар çиччĕре вăраннă)
2. Вăл ăçтан пăхнă? (Вăл кантăкран пăхнă)
3. Урамра мĕнле кун пулнă? (Урамра тÿлĕк те лайăх кун пулнă)
4. Çĕрле мĕн çунă? (Çĕрле мамăк пек çемçе юр çунă)
5. Сăвăри сăнар мĕн-мĕн тунă? (Сăвăри сăнар тăрăшса зарядка тунă, шăл тасатнă, пит-куçа çунă)
6. Вăл йĕлтĕрпе ăçта кайнă?(Вăл йĕлтĕрпе хирелле кайнă)
7. Эсир йĕлтĕрпе ярăнатăр-и? ( Эпир йĕлтĕрпе ярăнатпăр. Тата эпир конькипе те, çунашкапа та ярăнатпăр).
8. Ăçта ярăнатăр?

- Ачасем, эсир кантăкран пăхсан мĕн куратăр-ха? (Ачасем хуравлаççĕ).

- Паян урамра мĕнле çанталăк-ши?

- Хĕл мĕнле-мĕнле пулма пултарать? Доска умĕнче кластер тăвар-ха.(Ачасем пĕрерĕн тухса çыраççĕ: сивĕ, ăшă, çил-тăманлă, илемлĕ, илĕртÿллĕ, капăр, шурă, хаяр,  шартлама...)

- Хĕл хăйне тĕрлĕ енчен кăтартать, çавăнпа та эпир унтан яланах тĕлĕнетпĕр. Вăл ăшă чухне илемлĕ, сивĕ чухне – капăр. Шартлама сивĕре тата мĕнле-ши?

Шартлама тенине мĕнле ăнланатăр? Шартлама вăл – «трескучий» тенине пĕлтерет. Халĕ текстпа паллашар-ха. (ачасем вулаççĕ).

Шартлама хĕл.

    Вăрманти сукмакпа утса пыратăп. Хĕл илемĕпе киленетĕп. Йывăçсем пурте шурă тум тăхăннă,тумĕ йăлтăртатса тăрать.

    Сасартăк типĕ турат хуçăлнă пек илтĕнет.

«Таçта çын çÿрет-ши?» - йĕри-тавра çаврăнса пăхатăп. Çук, никам та курăнмасть.

     Тинех аса илетĕп: Хĕл Мучи ĕçĕ вĕт ку! Вăл, ман пекех, хăй ĕçĕпе çÿрет. Çул урлă ÿсекен туратсене ан кансĕрлеччĕр тесе шартлаттарса хуçать.

     Çавăнпа сивĕ хĕле шартлама хĕл теççĕ пулмалла.

- Ачасем, çак текста вуланă май хамăр та вăрманта çÿренĕ пек туйăнса кайрĕ. Эсир йывăç тураттисем хуçăлса шартлатнине илтнĕ-и?

- Йывăç тураттисене вăрманта кам шартлаттарса хуçать-ха? Мĕншĕн сивĕ хĕле шартлама хĕл теççĕ? (Ачасен хуравĕ).

- Чăннипе вара çакăн пек ăнлантарса панă:

   „На Руси издавна строили избы из бревен. В сильные морозы избы трещали, потому и назывались такие морозы на Руси трескучими. 

   При сильном морозе в лесу то и дело раздаётся какой-то странный треск. У поэта Н. А. Некрасова в поэме «Мороз, Красный нос» рассказывается, что Мороз-воевода ходит по лесу и «по веточкам палицей бьёт». Это, конечно, только сказка. Но почему же на самом деле трещит мороз?

    В сильный холод замерзают соки в деревьях. При замерзании сок, как и вода, расширяется и разрывает при этом древесину, — трещат сучья, раскалываются стволы. Иногда в деревьях образуются глубокие трещины, как будто кто-то расколол их топором.

     В морозные дни можно услышать треск и на реке. Это от холода сжимается лёд (вода от холода, замерзая, расширяется, а лёд от холода сжимается). При этом кристаллики льда ломаются, отрываются друг от друга, а над рекой слышится громкий треск.

-  Çавăнта та эпир сирĕнпе шартлатнă сасăсене илтетпĕр те.

- Хĕллехи шартлама сивĕ кунсенче тепĕр илемлĕ пулăм пур. Ирхине, эпир вăраннă çĕре, пирĕн кантăксене такам тĕрлесе каять. Эсир çакна сăнанă-и?( Ачасем хăйсем мĕн курнине каласа параççĕ). Кам тĕрлет-ши кантăка? Текста пăхса тухар-ха. (Ачасем «Кантăка кам тĕрленĕ?» текста рольсем тăрăх вулаççĕ).

Кантăка кам тĕрленĕ?

-Асатте, асатте, пăх-ха, пирĕн кантăка çĕрле такам тĕрленĕ. Тĕррисем упа сарри çулçисем пек, - пĕлтерчĕ аслашшĕне чÿрече умĕнче тăракан Маша.

 - Кам ĕçĕ-ши ку? Атя урама тухса пăхар, - терĕ мăнукне аслашшĕ.

   Ăшă тумтирпе пулин те урамра Машăн пичĕ сивĕпе часах хĕрелчĕ.

- Ай, сивĕ, - аслашшĕ çумне тĕршĕнчĕ Маша.

- Халех пÿрте кĕрĕпĕр. – терĕ аслашшĕ.

 Пÿртре вăл Машăна тĕкĕр умне илсе пычĕ:

- Куратăн-и, санăн питÿ хĕп-хĕрлĕ. Хĕл Мучи сăрланă ăна. Кантăка та вăл тĕрленĕ.

- Текста вуласа тухрăмăр. Халĕ текст тăрăх çак ыйтусем çине хуравлар-ха.

1. Машшăсен кантăкне кам тĕрленĕ -ши? ( Машшăсен кантăкне Хĕл Мучи тĕрленĕ).
2. Хĕлле пите кам хĕретет? (Хĕлле пите Хĕл Мучи хĕретет).
3. Хĕл Мучи тата мĕнле-мĕнле ĕç тăвать? (Йывăçсене илемлетет, тĕмсене шурă çĕлĕк тăхăнтартать, мулкачсене шурă кĕрĕк парнелет...)
4. Сире хĕл сивви (зимний мороз) килĕшет-и?( Ачасем хуравлаççĕ).

- Эпир те сирĕнпе Хĕл Мучи пек илемлĕ тĕрĕсем ÿкерсе пăхар-ха. ( Ачасем  тăватă ушкăна пайланса альбом листисем çине эрешсем ÿкереççĕ).

- Ÿкерсе пĕтертĕр пулсан, ушкăнран пĕр ача хăйсен ÿкăрчĕкне доска умне илсе тухтăр-ха. Халĕ сирĕнпе çак альбом листисенчен чÿрече тăвăпăр. (Ачасем хăйсен ĕçĕсене пĕрлештереççĕ).

- Пăхăр-ха ачасем, пирĕн те хитре тĕрĕллĕ чÿрече пулчĕ. Хĕл Мучирен те илемлĕрех ÿкертĕр. Маттур эсир. Вырнаçса ларăр.

- Чăвашсен мĕн авалтанах çут çанталăкри  пулăмсене сăнаса пыни пысăк вырăнта тăнă. Вĕсем кашни пулăма çитес çулхипе танлаштарнă. Çавăнпа та вĕсем калани яланах тĕрĕс пулнă. Эпир те  çак пулăмсемпе паллашар-ха. Эпĕ сире карточкăсем валеçсе паратăп. Пĕринче чăвашла çырнă, тепринче – вырăсла. Сирĕн тĕрĕс карточкăсене пĕрлештермелле. (Ачасем ушкăнсемпе ĕçлеççĕ. Хăш ушкăн маларах пĕтĕрĕт, вăл вуласа парать).

1. Хĕл тăманлă пулсан, çу çумăрлă пулать. «Если зимой метели, летом жди дождей».
2. Хĕлле çĕрле пас тытсан çав кун юр çумасть. «Если ночью был иней, то днем снега не будет».
3. Сивĕтес умĕн кушак ăшăрах çĕре выртать. «Перед похолоданием кошка ложится туда, где теплее».
4. Çерçисем йăвисене мамăк йăтсан сивĕтет. «Если же воробьи таскают в гнезда пух, похолодает».
5. Сивĕтес умĕн пакшасем хăвăла пытанаççĕ те шăтăкне питĕреççĕ. «Перед похолоданием белки прячутся в дупло и закрывают отверстие».

- Маттур, пĕтĕмпех тĕрĕс тупрăр. Çак сăнавсен пĕлтерĕшĕсене пĕлме питĕ кăсăклă. Тата мĕнле сăнавсем  пĕлетĕр эсир? Килте аттепе аннерен е асаттепе асаннерен ыйтса пăхăр-ха. Вĕсем тата та нумай сăнавсем пĕлеççĕ. Вара тетрадьсем çине сакăр санав çырса килĕр. Паянхи урокра эсир питĕ пултаруллă ĕçлерĕр. Маттур.

Тема (пай): Чăваш ен – манăн тăван çĕр-шыв.

Урок теми: «Акатуй – авалхи уяв»

Урок тĕсĕ: çĕнĕ пĕлÿ илмелли виçĕ тапхăрлă урок

Урок тĕллевĕсем:

Харкамăн (пайăррăн) пĕлÿ илмелли тĕллевсем: cĕм авалтан сăмахлăх, юрă-кĕвĕ, ташă-çемĕ, йăла-йĕрке çынсене çывăх хутшăнса пурăнма пулăшнине кăтартса пани, тăван халăх уявĕпе, йăли-йĕркипе паллашни.

Предметăн пĕрлĕхлĕ результачĕсен тĕллевĕсем:

1. Сăмахпа каласа е çырса пĕлтернĕ информацие тĕрĕс ăнланни.
2. Пĕччен е ушкăнпа тумалли вĕренÿ ĕçĕн тĕллевне, йĕркине ăнланса илни.
3.  Ĕç результатне каласа е çырса хаклама пултарни.

Предметăн ятарлă пĕлÿ илмелли тĕллевесем: авалхи уяв йĕркипе хальхи йăла-йеркене танлаштарса пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхсене тупни. Илемлĕ вулав хăнăхăвне йĕркелени. Вĕренекен хăй шухăшне çыхăнуллă калани. Калаçас хăнăхăвĕсене аталантарни.

Мелпе меслетсем: ыйту-хурав;учитель сăмахĕ; словарь ĕçĕ; калав тăрăх калаçу ирттерни; ыйтусем çине хурав тупма вĕренни; ваттисен сăмахĕсемпе пĕтĕмлетÿ тума хăнăхни; синквейн, кластер тата клоуз-тест туни; илемлĕ, ăнлантаруллă вулани; вуланă хайлава хак пани, уйрăмшарăн тухса калаçма,пĕтĕмлетÿ тума хăнăхни.

Словарь ĕçĕ: ятарлă - специальный, улăх – луг, уçланкă – поляна, чуччу – качели, шăхлич – свистулька, шăпăр – пузырь( волынка), кашта – шест, йăва-юсман – лепешки, чĕрес –деревянное ведерко, юпа – столб.

Курăмлăх хатĕрĕсем: урок презентацийĕ (кластерпа синквейн); клоуз-тест; интернетран илнĕ материалсем; кĕнекесем.

Кăтарту хатĕрĕсем:  компьютер, презентаци, мультимедиапроектор.

Урок эпиграфĕ: «Ĕçлесе пĕтерсен канма лайăх». Ваттисен сăмахĕ

Урок юхăмĕ