«Фыдыбæстæ».
план-конспект занятия (8 класс) на тему

                                                                Гом урочы нывæст:

Темæ: «Фыдыбæстæ».

Кочысаты Мухарбег.    

(8-æм кълас)

Кочысаты М.

(1920-1944)

                                                                                       Гаглойты С.А.

                                                                                  Ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг.    

                                                                                      2015 аз.

8-æм кълас.

Темæ: «Фыдыбæстæ».Кочысаты м.

Эпиграф: «Фыдыбæстæ уæ дзырды

Сæр куы уа,-фыццаг ныхас-иу

Мард хæстонтæн раттут»

                                  Ю.Марцинкявичюс.

Урочы нысанттæ:

1.Базонгæ кæнын скъоладзауты Кочысаты Мухарбеджы цард æмæ сфæлдыстадимæ.

2.Æмдзæвгæ  «Фыдыбæстæ»-йы сæйраг темæ æмæ идейæ-йыл бакусын.

3.Сывæллæтты зæрдæты гуырын кæнын уарзондзинад райгуырæн бæстæмæ.

Цæстуынгæ æрмæг: Фыссæджы портрет,презентацион æрмæг зынгхуыст поэттыл,Фыдыбæстæйы Стыр хæстыл,ахуыргæнæн чиныг.

 Урочы цыд:

1.Организацион хай.

(Сбæрæг кæнын скъоладзауты аивдзинад,урокмæ цæттæдзинад)

2.Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын.

Хæдзары кастыстут Баситы Дзамболаты æмдзæвгæ «Адæмы маст»

Фарстытæ:

1.Зæгъут,куыд æмбарут ацы рæнъытæ?

          «Æхсæв тайы рухсы ныхмæ,

            Хæхты сæрмæ хуры цæст ыскаст».

(æхсæв у сау тыхы символ,хуры цæст та-сау тыхтыл уæлахизы символ.Поэт æмбарын кæны,тагъд фашистон удхортæн сæ кæрон кæй æрцæудзæн,æмæ кæй ралæудзæн уæлахизы бон)

2.Цавæр у æмдзæвгæйы темæ?

(йæ темæ-Фыдыбæстæйы Стыр хæст).

3.Цавæр у æмдзæвгæйы идейон мидис?

(рæстдзинад кæддæриддæр фæуæлахиз уыдзæн фыдохыл,бæстæйы æфхæрдæн ныббарæн нæй)

4.Адæм сæ маст куыд исынц знагæй?Бакæсут уыцы бынæттæ æмдзæвгæйы.

(Знаг йæ мæлæт банкъардта нæ дзæхстæй,

Æмæ лидзы ,тугкалгæ йæ фæрстæй,

Судзы арты,абухы,хъæрзы).

             Ног æрмæг.

Ахуыргæнæг:1941 азы 22 июны немыцаг фашисттæ æрбалæбурдтой Советон Цæдисмæ,æмæ райдыдта æвирхъау хæст-Фыдыбæстæйы Стыр хæст.

Ахуырдзау:Райгуырæн зæхх,Фыдыбæстæ,фыдыуæзæг,къона …….Ацы дзырдтæ алы адæймагæн дæр зынаргъ сты,уымæн æмæ сты нæ абоны цард,йæ ивгъуыд æмæ йæ фидæн. Знаджы та бафæндыд нæ зæрдæтæй уыцы дзырдтæ скъахын.

Адæм сыстадысты знаджы ныхмæ æмæ хъæбатырæй тох кодтой хæсты быдыры. Плиты Иссæ, П.Барбашов, Мамсыраты Х.æмæ бирæ æндæр хъæбатыртæ.

                       (Презентацион æрмæг æвдыст цæуы)

Ахуыргæнæг йæ къухмæ исы Хъодзаты Æхсары чиныг «Хорзæй базай ,Ир».

Ацы чиныг чи ныффыста ,уыцы лæппутæ,æрыгон поэттæ дæр фæцыдысты Стыр хæстмæ, сæ Фыдыбæстæ бахъахъхъæнынмæ,се ппæты хистæрыл цыд 37 азы-Дзахæты Темырхъан,æппæты кæстæр Елехъоты Муратыл та -17 азы.

                     Райдыдта карз хæст,ныууарыд туджы къæвда. Æмæ ацы лæппутæ загътой хæрзбон сæ бинонтæн, сæ уарзон чызджытæн.Сæ иу дæр нал сæмбæлд йæ фыдыуæзæгыл.Бафынй сты æнусмæ Уæрæсейы æмæ Европæйы быдырты.

                                       (слайдтæ-зынгхуыст поэты нывтæ)

Ацы чиныджы автортæй бирæтæ литературæйы фыццаг къахдзæфтæ кодтой нырма. Уыцы зынгхуыст лæппуты хсæн уыд хæдæфсарм, æмгарджын, сæрæн лæппу Кочысаты Мухарбег. Райгуырд 1920 азы Ольгинскæйы хъæуы,ахуырмæ уыд зæрдæргъæвд.

                    (слайдтæ-Мухарбеджы къам,йæ райуырæн хъæуы ныв)

Æрыгон поэт йæхицæй бирæ домдта, разы нæ уыдис, цы ныффыста уыдонæй, йæхицæн бынат нæ ардта,й æ фæндыр æй рæстæгмæ фæуадзын кæй бахъуыд.

Поэты фидарæй уырны, кæй фæуæлахиз уыдзæн рæстдзинад, уый,фыдгулыл сау бон кæй ныккæндзæнис,æмæ зæрдæ æвæры йæ мадæн, Ирыстонæн:

                   «Фæуыдзæн хæст!Нæ рæстдзинады кардæй

                      Ызнаг æрцæудзæн тагъд рæстæджы саст.

                      Æмæ дæм уæд, ныййарæг мад, æз дардæй

                      Фæзындзынæн сæрыгасæй æваст».

Фæлæ нал æрыздæхт поэт йæ ныййарæг мадмæ. Знаджы къухæй фæмард. Æрцыди поэтæн йæ ныхас:

                        «Мыййаг хæсты быдыры искуы

                           Куы фæуон  мард

                            Æмæ куы аскъуыйа æмбисыл

                             Мæ рæзгæ цард………»

Мухарбеджы зарæг æнусмæ ахстон скодта йæ уарзон адæмы зæрдæйы. Нæ бамыр хæстон поэты хъæлæс.  Йæ æмдзæвгæтæй бирæтæ систы адæмæн уарзон.

Мухарбег у æцæг патриот-Фыдыбæстæ зынаргъ кæмæн у,аргъ кæнын чи зоны фыдæлты уæзæгæн,Ирыстоны мадау чи уарзы.

 Ахуыргæнæджы ныхас:

Абон нæ урочы мах базонгæ уыдзыстæм Мухарбеджы æмдзæвгæ «Фыдыбæстæ»-имæ. Лæмбынæг байхъусут, цæмæй уæ бон уа дзуаппытæ раттын ахуыргæнæджы фæрстытæн.

                                   «Фыдыбæстæ»

       1.Лæгæн зынаргъ куыннæ вæййынц

          Йæ бинонтæ,йæ мад

         Лæгæн зынаргъ куыннæ вæййы

         Йæ рæзгæ бонты цард.

      2.Фæлæ уæддæр,ныййарæг зæхх,

          Дæуæн æмбал кæм и!

          Дæуæй зæрдæйæн адджындæр,

          Зæгъ-ма мын,чи у,чи?

       3.Нæ урс хæхтæ,н тархъæдтæ,

           Нæ хъал дæтты хъæлæс,

           Нæ зад хуымтæ,цъæх быдыртæ,

           Нæ дидинæгжын фæз.

         4.Кæм хъазыдтæн æз сабийæ.

             Кæм рæзыдтæн æдас,-

             Мыггагмæ дæр сымахимæ

             Мæ зæрдæ бст у,баст.

             5.Нæ фыдæлтæ сæ хъарм тугæй

                Дæу балхæдтой,мæ зæхх.

                Нæ бæркадджын фæллой дæ

                 Ысбуц кдтам дзæбæх.

             6.Ды дæ мæ цин,мæ цардамонд,

                 Фыдыбæстæ ,дæуæй

                 Мæнæн зынаргъдæр,адджындæр

                 Нæ уыдис æмæ нæй.

              7.Æрмæст дæ уой,дæ буц ном дæр

                 Стыр ныфс у лæгæн,

                 У суанг дæ сыгъдæг уæлдæф дæр

                 Æвдадзы хос мæнæн.

               8.Æмæ дæ никуы ратдзынæн

                   Ызнагæн,зон уый ды,

                   Фæлтау мæлæт ыссардзынæн

                    Дæ сæрвæлтау хæсты!

(Тыхджындæр скъоладзаутæ кæсынц æмдзæвгæ)

Фарстытæ:

1.Куыд æмбарут дзырд «Фыдыбæстæ».Зæгъут ын йæ синонимтæ.

(Райгуырæн бæстæ,фыдæлты къона,фыдæлты зæхх.фыдæлты уæзæг)

2.Поэтæн райгуырæн зæхх цæмæн у æппæтæй зынаргъдæр

3.Мухарбегмæ гæсгæ цы у Фыдыбæстæ?(Бакæсут уыцы рæнхъытæ_

4.Цавæр ныхæстæ ссарда поэт йæ фыдыбæстæмæ уарзондзинад равдисынæн?

(«Ныййарæг зæхх», «Мæ зæхх», «Мæ цин» , «Мæ цардамонд»)

5.Цавæр ард бахордта поэт?

(Йæ Фыдыбæстæ знагæн никуы ратдзæн,фæлтау мæлæт ссардзæн)

6.Уæдæ цавæр адæймаг вæййы æцæг патриот?

(Сыгъдæгзæрдæйæ чи уарзы йæ фыдæлты уæзæг,йæ адæмæн аргъ чи кæны,мадау йæ райгуырæн бæстæ чи хъахъхъæны-уый у æцæг патриот)

Ахуыргæнæг:

Сывæллæттæ,мах абон базонгæ стæм ахæм адæймагимæ-Кочысаты Мухарбег. Фæнды мæ цæмæй нæ царды фæндагыл кадимæ хæссæм ахæм адæмтæн сæ ном æмæ нæ макуы кæной рох.

Бæрæггæнæнтæ сæвæрын.

Хæдзармæ куыст фыссынц боныджы.

(Чиныджы фæрстытæн дзуæппытæ барæвдз кæнут)

(Æмдзæвгæйы 5-куплеты сахуыр кæнут зæрдывæрдæй)