Внеклассное мероприятие по творчеству марийского писателя В.Н.Любимова "Зажглась звезда над Ружбеляком"
план-конспект занятия (5, 6, 7, 8, 9 класс) на тему

МБОУ "Токтайбелякская основная общеобразовательная школа"

Внеклассный мероприятии

«Чӱкталтын чолга шӱдыр Рушплак ял ӱмбалне».

        Туныктышо:  Богданова С.П.

           2016

Теме:« Чӱкталтын чолга шӱдыр Рушплак ял ӱмбалне».

Цельже-влак:  

• тунемше-влакын марий талешке нерген шинчымашыштым ушештараш да келгемдаш;
• Токтайбеляк кундемысе талешке –Владимир Николаевич Любимовын- илыш корныжо да сылнымут пашаж дене палдараш, сылнымутшо деке шӱмаҥдаш;
• шочмо йылмым, литературым йӧраташ, кутырымо да возымо йылмыштым лывырташ туныкташ.

                Эртарыме радам.

      1 вӱдышӧ: Поро кече лийже, ӱжмӧ уна-влак, тунемше, туныктышо-влак!

Тышке ме чыланат ик шонымаш дене чумыргенна: таче, 26 апрельыште, пӱтынь марий калыкна кугу пайремым – марий талешке кечым палемда. Поро туҥалтышлан корным тале марий просветитель Павел Петрович Глезденёв почын. Тулан репрессий пагытыште тиде пайремым чареныт. 20 курымын 90-ше ийла тӱҥалтыштыже веле тудым пӧртылтеныт.  

Молан ме вӱдшорын коло кудымшо кечынже палемдена? Тидыже чапланыше марий талешке Полтышын (Болтушын) лӱмжӧ дене кылдалтын. Тиде кечын тале марий  лужавуйын ӱмыржӧ руш-влак дене вашпижмаште кӱрылтын.

 2 вӱдышӧ:  Йоча-влак, а те могай талешке-влакым паледа ? (Акпарс, Акпатыр, Мамич-Бердей, Чумбылат да т.м.) Чынак, кажне курымын шке геройжо-влак улыт .Нунын поро пашаштым да чапле подвигыштым ме эре шарнышаш да жаплышаш улына.

Мемнан Топкавлак кундем гычат лӱмлӧ еҥ-влак шке суапле пашашт дене шочмо мландынам ,историйнам пойдарымаште изи огыл надырым пыштеныт. Кӧмыт вара нуно улыт?  

1 вӱдышӧ:    Поэзий аланыште лым лийде тыршыше Анатолий Иванович Мокеев, «МАССР-ын сулло лӱмжым» эн первый налше артист Иван Тарасович Якаев, уста прозаик Владимир Николаевич Любимов, поэтессе-влак Татьяна Иштрикова ден Алевтина Мокеева, Россий империйысе III Госдумын депутатше Александр Егорович Кропотов да тулеч молат.

Тачысе пайремна нунын кокла гыч иктыже – чолга марий прозаик Владимир Николаевич Любимовлан пӧлеклалтын.

        Чӱкталтын чолга шӱдыр

                          Рушплак ял ӱмбалне.

        Йӱла чолга шудыр

        Сотемден марий тӱням.

А кызыт мыланна Немда эҥер нерген мурым школ директор Сидоркин С.В. шокталтен да муралтен пуа.  

- Могай марий эҥер нерген те мурым колыштда? (Немда энер, тошто лӱмжо-Лемде).  

2 вӱдышӧ:   Лемде эҥерын ик серыштыже марий ял – Рушплак - верланен. Йоргыктен йогышо ший гай вӱдшӧ, тӱрлӧ-тӱрлӧ кол дене модшо толкынжо, кумдан шарлен вочшо мӱй пушан ,мотор деч мотор пеледышан олыкшо, кайык йӱк дене темше садерже, чевер мӧран да снеган курыкшо, поро да икте-весе дене келшен илыше пашаче калыкше – чылажат изи Лайдин чонешыже , уш-акылешыже лакемалт кодын, ончыкылык илышыжлан тӱн эҥертыш лийын. Тышечын тудо алым да ямым налын.

1 вӱдышӧ:1928 ийыште 11 июньышто кресаньык ешыште Владимир Николаевич шочын. Изинекак мландым куралын, тырмален, шудым овартен, шурным тӱредын.  

(Мут шӱжарже Анна Ивановна Михеевалан пуалтеш.)                                                                                                           Токтайбеляк шымияш школым тунем пытарымеке, тыштак почтышто тыршен , шочмо ялыштыже избачлан тыршен.

2 вӱдышӧ: Марий кундемыште лектын шогышо газетла дене кылым кучен шоген. Чыла тидыжак тудым  ончыкылык корныжым чын ойырен налаш негыз лийын .Ондакшым поэзий В.Н. кумылжым савырен, а вараракше шке мастарлыкшым прозыштат таптен ончен.  Тыге 1945 ийыште икымше саскаже Куженерысе райгазетыште савыкталтын.

Кугу Отечественный сар деч вара журналист пашашке кусна да сулен налме канышыш лекмекыже туштак, Медведево районысо «Путь к коммунизму» газетыште тырша.

1 вӱдышӧ: Москосо литинститутым тунем лекмекыже, пашам ыштымаштыже илыш саман дене тӧр лияш, илышысе пӱсӧ проблемылам сылнымут дене рончен пуаш тудым эреак таратен шоген. Садланак прозаик шукыж годым  ял илыш нерген сера, колхоз ялын куанжымат, ойгыжымат сӱретлен ончыкта.

Тыге тудо «Полмезе жапем», «Кӱрылтмо ӱмыр», «Эрге», «Шарнаш кодшо муро», «Мланде ӱжеш», «Вӱран  саман» да моло повестьлам возен. (Слайд )

Саман тургым каласкалымыж годым шке шинчаж дене ужмыжлан , редакций пашаште пален налмыжлан  эҥертен. В.Н. возымыжо публицистика сынан. Южо повестьше пӱтынек гаяк документальный прозым ,мемуар ойым шарныктара.

«Кӱрылтмо ӱмыр» произведенийыште геройын  прототипшылан писатель тале селькор Степан Лебедевым ойырен. Поян-влак, аярым пукшен, рвезым илыш гыч кораҥденыт.

        2 вӱдышӧ: «Полмезе жапем»повестьшын содержанийышкыже  автор йоча пагытшым ушештарыше эпизодлам ешарен.

Прозаикын тӱҥалтыш повестьлажак лудшо еҥын шнчашкыже перненыт, ушешыже  поро кышам коденыт. Южыжым рушлашкат кусарыме да Йошкар-Олаштат , Москваштат посна книга дене савыктен лукмо. Тӱҥалше  марий прозаикын ойсаскажым литературный критике сайын вашлийын.

1 вӱдышӧ:    Теве ик рӱдӧ изданий Владимир Николаевичын творческий дебютшо нерген тыге каласен: «Мутат уке ,В.Любимовын «Полмезе жапем» («Идет мальчишка по дороге») повестьше авторын творчествыштыже сай тӱҥалтышлан шотлалтыт. Нине проиведенийыште писательын марий калык кокла гыч лекше айдемын илыш корныжым келгын ончыктымашыже тӱҥалтышлан шотлалтын.

(7 классыште тунемше Глушкова Ольга «Полмезе жапем» повесть гыч ужашым лудын пуа.)

2 вӱдышӧ:   20 курымын 90-ше ийлаштыже сылнымутчо «Илыш курым – кужу корно»  автобиографический роман - хроникым возен. Тыште писатель шочмо Рушплак ялысе, Куженер ден Торъял кундемысе шуко факт-влакым, событийлам, тӱрлӧ койыш – шоктышан еҥ-влакым ончыктен. Тудо чылажымат илыш гыч налын. (Мут Куженер районысо Шӱдымарий школын туныктышыжо Попова Людмила Павловналан пуалтеш)

Икмыняр ойлымашыже-влакым эстон, татар, чуваш, башкир да моло йылмылашке кусарыме.

Шкежат кусарыше семын тыршен: Николай Носовын «Витя Малеев школышто да мӧҥгыштӧ » повестьшым, К.Гальдонин «Самодур» пьесыжым.

1981-ше ий гыч СССР писатель Ушемын членже улеш, шуко гына шергакан пӧлек да Чап танык дене палемдалтын.

1 вӱдышӧ: «Вӱран саман» повестьше – личность культ жапысе саманым почын пуышо произведений. Калыкын эртыме корныжо моткоч тургыман, оргажан, вӱран. Тиде корнышто «ош тамга» манмет ситышынак уло. Сылнымутчын возымыжо тиде «ош тамгам» кораҥдаш, рашемдаш полша.

1999 ийыште писатель ош тӱня дене чеверласен. Тудо курымешлан тамле омо дене Топкавлак шӱгарыште мала.

Мемнан школын тунемшыже-влакат Владимир Николаевич сылнымутшо негызеш тӱрлӧ сынан пашам шуктен шогеныт. (Мут историйым туныктышо  Иванова Нина Степановналан пуалтеш. Тудо тунемше -влакын шымлыме  пашашт дене палдарен)

А кызыт чолга ӱдыр-влак тыланда ик сылне марий куштымашым пӧлеклат.

Тыгеракын лӱмлӧ марий талешке, сылнымутчо, Рушплак ялын шочшыжо Владимир Николаевич пӧлеклалтше пайремнам мучашлена.

Пагален толмыланда кугу тау!