"Яман гадәтләр - кешелек дошманнары" сыйныф сәгате (8 сыйныф)
классный час (8 класс) по теме

                                                                       Ваганова Альбина Илсур кызы

8 сыйныф

Тема:      Яман гадәтләр - кешелек дошманнары.

Максат: Яшьүсмерләрдә яман гадәтләргә карата тискәре караш,  мөнәсәбәт булдыру.

Бурычлар:

1. Илебездә тәмәке тарту, алкоголизм, наркомания кебек яман гадәтләр

котырган  чорда, укучыларда тормышта дөрес юнәлеш алуны, үз фикерләрендә тора белүне  формалаштыру;

2. Укучыларга начар гадәтләрнең сәламәтлеккә йогынтысы турында сөйләү;

3. Темага кагылышлы ситуацияләр, биремнәр чишү, фикер алышу, төгәл бер нәтиҗәгә килү.

Җиһаз: компьютер, проектор, биремнәр, рәсемнәр, слайдлар.

Сыйныф сәгатенең барышы:

I. Оештыру моменты.

II. Кереш сүз.

- Укучылар, сез ничек уйлыйсыз безнең иң зур байлыгыбыз нәрсә?

(сәламәтлек)

- Дөрес, балалар, сәламәтлегебез - ул безнең иң зур хәзинәбез, байлыгыбыз, аны бернинди  акчага да сатып алып булмый.

- Күренекле галимебез Р.Фәхреддин дә шул ук сүзләрне язып калдырган.

         “Адәм баласының иң зур байлыгы - тәне вә җаны сәламәт булу. Әмма күп вакыт без бу байлыкның кадерен белмибез. Бөтен дөньяның хуҗасы булсаң да, тәнең сәламәт булмаса, рәхәтлек сизмәссең” - дигән атаклы мәгърифәтче. (слайд №1)

III. Төп өлеш.  Сәламәт булу өчен.

- Ә физик яктан сәламәт булу өчен нишләргә кирәк соң?

( Чисталыкны сакларга) (слайд №2)

- Сез чисталыкны ничек саклыйсыз?

(Юынабыз, теш чистартабыз, чәч тарыйбыз, киемнәребезне чистартып, пөхтә итеп тотабыз)

- Сәламәтлекне тагын ничек саклап була? ( Дөрес тукланып)

- Дөрес туклану сүзен сез ничек аңлыйсыз?

(Витаминнарга бай ашамлыкларны куллану; яшелчә, җиләк-җимешкә өстенлек бирү; ашау режимын бозмау; организмга зыян китерүче ашамлыкларны рационга кертмәү (чипсы, төрле газлы сулар һ.б.)).

А, В, С, Д витаминнарына бай ашамлыклар рәсемнәрен күрсәтү.

(слайд №2)

- Организмны чыныктыру өчен нинди чаралар күрергә була?

(- Физик күнегүләр ясарга;

 - Контрас душ керергә;

 - Көндәлек режимны бозмаска;

 - Спорт белән шөгыльләнергә һ.б.)(слайд №2)

- Укучылар, сәламәт булу өчен иң мөһиме тагын нишләргә кирәк?

(Әлбәттә, начар гадәтләрдән сакланырга)

- Бик дөрес, ә нинди соң ул яман, начар гадәтләр?

(- тәмәке тарту;

 - алкоголизм;

 - наркомания;

 - игромания) (слайд №3)

IV. Яман гадәтләр.

А) Тәмәке тарту.

- Әйдәгез әле, укучылар, бергәләп уйлап карыйк, тәмәке тарту кешегә нинди зыян китерә?

* Янып тора торган тәмәке – ул 4000нән артык химик матдә  бүлеп чыгаручы, кечкенә химик завод. Шул матдәләрнең күбесе канцерогеннар (рак авыруының барлыкка килүенең сәбәпчеләре).

* Тәмәке төтенендә кеше организмына зыян китерүче бик күп матдәләр тупланган. Тәмәке төтене аша никотин  үпкәләргә үтеп керә һәм тиз арада кан составына кереп, баш миенә һәм йөрәккә барып җитә.

* Тәмәкедә никотин бар. Ул сулыш алу үзәген зарарлый,никотин белән агуланган очракта кеше сулыш параличыннан үлә.

* Тәмәке тарту аркасында гомер озынлыгы уртача 6-8 елга кыскара.(слайд №4, 5, 6, 7, 8)

- Укучылар, тәмәке тартучы белән тәмәке тартмаучы кешене аерып буламы? Ничек?

(Тәмәке тартучының бите саргая, җыерчыклана; тешләре сары, көрән төстә була; тәмәке исе аңкып тора һ.б.)

- Сез ничек уйлыйсыз, тартучы кешенең эчке органнары да үзгәреш кичерәме?

(Әлбәттә, үзгәрә)

- Хәзер тартучы һәм тартмаучы кешеләрнең үпкәләре төшерелгән слайдларны карап үтик. (слайд №9, 10, 11, 12, 13, 14)

- Куркыныч, тетрәндергеч рәсемнәр, шулаймы, укучылар?

- Тартучы кеше үзен генә агулыймы, әллә инде....?

(Юк, ул якындагы кешеләрне дә агулый) 

Тәмәке тартучы белергә һәм истә тотарга тиеш, ул үзен генә түгел, ә бөтен кешеләрне дә зарарлый, агулый.
                                                                                                  Н.А. Семашко

                                                                                                  (слайд №15)

- Дөрес, укучылар, тәмәке тарткан кеше үзен генә түгел, янындагы кешеләрне дә агулый һәм аңа – “актив тартучы” диләр, ә аның янындагы тартмаучылар – “пассив тартучылар” дип аталалар.(слайд №16)

Б) Алкоголизм, наркомания.

- Һичшиксез, тәмәке тарту бөтен кешегә дә зыян  гына китерә. Ләкин дөньяда  моннан да көчлерәк афәтләр бар - алкоголизм һәм наркоманиия. Болар кешенең организмына бик зур зыян китерәләр.

• Аракы эчүчеләрнең бавыры зурая һәм таркала. Алкоголь белән мавыккан кешеләр йөрәк-кан тамырлары авырулары белән 20 тапкыр ешрак авырый.
• Алкогольне даими куллану гомерне якынча 10 елга кыскарта.

• Наркотик кулланган кешенең тән тиресе саргая, чәче коела, акылы зәгыйфьләнә, тиз картая. Теләсә нинди юл белән наркотик табу теләге аның бердәнбер максатына әйләнә.
• Бик сирәк наркоман гына 30 яшькә кадәр яши ала. Ул артык доза алудан, дистрофиядән, йөрәк эшчәнлеге бозылудан, төрле йогышлы авырулар белән зарарланудан үлә. (слайд №18, 19)

-  Бу котычкыч сүзләр, саннар бик күп кешене уйланырга мәҗбүр итә. Хәзерге   катлаулы тормышта һәрберегез дөрес юнәлеш алып үз юлыгыздан тайпылмыйча атларсыз дип ышанам.

V. Биремнәр өстендә эш.

А) - Укучылар, барыгыз да игътибар белән слайдларга карагыз, монда язылган биремнәрне, ситуацияләрне чишү юлын бергәләп эзләп карыйк әле.

• Ике укучы мәктәпкә тәмәке тарта-тарта бара. Аларны укытучы күрә һәм дәресләрдән соң үз кабинетына керергә куша. Укытучы дөрес эшләгәнме?  «Мәктәптә үз-үзеңне тоту кагыйдәләре»нең бүтән урыннарда да үтәлүе мәҗбүриме?
• Күп кенә илләрдә поездда тәмәке тартучылар өчен – аерым һәм тартмаучылар өчен дә аерым вагон, рестораннарда аерым зал бар. Моның сәбәбе нәрсәдә, дип уйлыйсыз?
• Урамнан бер гаилә бара. Хатынының авызында тәмәке, иренең кулында сыра шешәсе. Яннарында кечкенә генә кызчык йөгерә. Бу гаиләне тәрбияле, үрнәк гаилә дип әйтеп буламы?
• Ә сезнеңчә, үрнәк гаилә  нинди булырга тиеш?
• Сез гаиләгезне тәрбияле дип әйтә аласызмы?
• Сез зур үскәч, үзегезне нинди әти-әни, нинди гаилә итеп күз алдына китерәсез?

- Чыннан да, укучылар, сезнең киләчәккә хыялларыгыз  бик чиста, саф. Һәм бу омтылышларыгызны, теләкләрегезне гел истә тотып яхшы, тәртипле, тәрбияле балалар булып үсегез. 

Б) Фразаларны дәвам итегез:

• Әгәр дә мин потенциаль куркыныч кешене күрсәм .....

    (качам, якыннарымнан ярдәм сорыйм)

• Әгәр дә миңа куркыныч янаса  ..... йөгерәм.

(өйгә, мәктәпкә йөгерәм)

• Әгәр дә мине берәр кеше куркытса, мин бу хакта ..... сөйлим.

(әти-әнигә, укытучыма сөйлим)

• Наркотик кулланучыларны гына түгел, аны таратучыларны  да ..... кирәк.

( җазаларга, ирегеннән мәхрүм итергә кирәк) (слайд №20-24)

VI. “Ялкын” журналындагы “Исәнмесез, мин - наркоман!” мәкаләсе  белән эшләү. (№1 – Гыйнвар, 2009 ел)

Мәкаләне укып чыгам.

- Сез ничек уйлыйсыз, егетнең наркоман булуында әти-әнисенең гаебе бармы?

- Исемсез егет көчле рухлымы? Ни өчен?

- Егетнең дөрес юлга басмавы нинди адымнан башланган?

- Егетнең дуслары кемнәр? Алар нинди сыйфатларга ия?

- Исемсез егетнең тормышта максатлары бармы? Нинди?

- Егет яшәү мәгънәсен нәрсәдә күрә? Гомумән, аның күзләрендә яшәү мәгънәсе бармы?

- Сезнең уйлавыгызча, аның тормышы ничек тәмамланыр?

- Дөрестән дә, бу бик гыйбрәтле мәкалә. Яхшылыкны, яманлыкны аера белергә өйрәтә. Монда уйланырга бик күп сораулар ачык кала әле...

- “Исәнмесез, мин наркоман!” мәкаләсен укып без бер нәтиҗәгә генә килә алабыз:

Тәмәке тарту, эчкечелек, наркомания – кешелек дошманнары. (слайд №25, 26)

VII. Йомгак.

- Укучылар, әйдәгез, дәрестә үткәннәрне искә төшерик әле.

- Сәламәтлекне саклау өчен нишләргә кирәк?

- Яман гадәтләр кешегә нинди зыян китерә?

- Начар гадәтләрдән котылып буламы?

- Организмны чыныктырыр өчен, начар гадәтләргә бирешмәс өчен нишләргә кирәк?

( Бик дөрес, әлбәттә, спорт белән шөгыльләнергә кирәк). (слайд №27)

- Укучылар, бүгенге сыйныф сәгате сезгә уйланырга бик күп мәгълүмат бирде дип уйлыйм.

Алдагы тормышыгызны кадерләп яшәгез!

Начар гадәтләрдән, серле кешеләрдән ераграк йөрегез.

Дөнья ямьле шуны белегез! (слайд №28)

Кулланылган әдәбият:

1. Фәхреддинев Р.Р. Нәсыйхәт. Әхлак гыйлеменнән / Ризаэддин Фәхреддин.- Казан: Мәгариф, 2005.- 184 б.

2. “Ялкын” журналы, №1, 2009.

3. “Мәгариф” журналы, №8, 1996.