Дәрҗия Аппакованың “Йолдызкай” хикәясе
план-конспект урока (5 класс) на тему

Татарстан Республикасының Түбән Кама муниципаль районы “Аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче 27нче гомуми урта белем бирү мәктәбе”  муниципаль  бюджет белем бирү чреждениесенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Гайфуллина Гөлнур Ибраһим кызының дәрес планы.

                              5нче сыйныф (татар төркеме).

Үткәрү вакыты: 2011, декабрь.

Тема.

Дәрҗия Аппакованың “Йолдызкай” хикәясе.

Дәреснең максатлары.

Язучының биографиясе һәм иҗаты турында кыскача белешмә бирү; “Йолдызкай” хикәясен уку һәм эчтәлеген үзләштерү, анализларга өйрәтү ; укучыларның иҗади сәләтләрен һәм сөйләмнәрен үстерү; үз гаебеңне танып, гафу үтенә белергә кирәклеген төшендерү; әдәбиятны тормыш-чынбарлык белән бәйләргә өйрәтү.

Җиһазлау.

Л. И. Минһаҗева. И.Х. Мияссарова. “Татар балалар әдәбияты.”Дәрҗия Аппакова. “Кечкенә Бануның тарихы”;презентация, слайдлар,песи рәсемнәре, песиләр турында җыр, хикәянең эчтәлеге буенча ясалган рәсемнәр, тест -таратма материал.

Дәрес барышы.I. Оештыру. А) Дежур укучыны тыңлау; б) уңай психологик халәт тудыру: укучылар бер-берсенә елмаялар.                                                                      

II. Алдагыдәресне кабатлау. А)- Без нинди хикәя укыдык? (Яз башы). Хикәяне кем язган? (Галимҗан Ибраһимов). Б). Укучыларга алдан әзерләнгән тестлар таратыла. Тест сораулары. Дөрес җавапны билгеләргә.                                                                                  1). “Яз башы”  хикәясенең төп герое кем?                                                              а) Тимеркәй;  ә) Салих; б) Апрай.                                                         2). Малайларбалыкка кая баралар?   а) Кондызлы күлгә;  ә) авыл янындагы инешкә;  в) диңгезгә.                               3). Вакыйга кайчан бара?                                                                                           а)май уртасында;    ә) җәй уртасында; б) кыш уртасында.                        4). Иң беренче балыкны кем тота?                                                                             а)  Гали;                      ә) Салих;                     б) Апрай .                                      

5). Салих тоткан балыкның исеме ничек?                                                                        а) Кызылканат;             ә)Чуртан;            б) Бәрде.

6). Беренче тоткан балыкның язмышы ничек тәмамлана?                                                      а) Уха пешерәләр;          ә) суга кача;         б) мәче ашый.

III. Актуальләштерү. А). Хикәя жанрын кабатлау. Билгеләмәсен әйттерү.                Б) Өйгә бирелгән иҗади эшләрне тыңлау. (Слайдлар күрсәтелә.)  Песиләр турында хикәя язып килергә бирелгән иде. Кемнәр үзләренең язылган хикәяләрен укып күрсәтә? Берничә укучының иҗади эше тыңланыла.                      В). Песиләр турында җыр тыңлатыла.                                                                                       IV). А). Укучылар белән берлектә яңа темага килү. Максат белән танышу. Сүзлек өстендә эш. Сүзләр-слайдларда. Бер укучыдан укытыла:                                                    гөбе –май яза торган савыт:                                                                                         күз алмау- текәлеп карап тору;                                                                                      бүкән-юан агачтан яки бүрәнәдән кисеп алынган оч, бүрәнә башы;                                    бәла – бәхетсезлек;                                                                                                                           әрәм итү-нәрсәне дә булса кирәкмәгәнгә тоту, юкка сарыф итү.                            Ә). Укытучы  хикәяне укый, укучылар дәвам итә. Укучыларның игътибары рәсемнәргә юнәлдерелә. Рәсемнәрдә сурәтләнгән вакыйгаларны хикәядән эзләп табып уку.                                                                                                       Б) Сораулар ярдәмендә хикәяне анализлау:                                                                     -Хикәя нәрсә турында язылган?                                                                                                                                     - Йолдызкай исемле песи һәм Нәсимә турында.                                                                                        – Ни өчен Нәсимә үзенең песиен  Йолдызкаем дип йөртә?                                                      - Маңгаенда ап-ак табы бар.                                                                                                       - Нәсимәнең әнисе нишләргә җыена?                                                                                                          - Май язарга.                                                                                                                                                         – Гөбе ничек авып китә?                                                                                                                - Нәсимә песигә каймак алганда ялгыш ава.                                                                                   – Нәсимәнең әнисе кайчан кайта ?                                                                                 - Песи каймак ялаганда.                                                                                                                   –Ни өчен Нәсимә үз гаебен песигә сылтый?                                                                                  - Куркып, югалып кала.                                                                                                                                                    –Нәсимә дөрес эшлиме?                                                                                                              -Юк, үз гаебеңне беркемгә дә сылтарга ярамый.                                                                        –Нәсимә урынында булсагыз, сез нишләр идегез? ( Берничә җавап тыңланыла. “Мин ялгыш түктем,” – дип әйтергә кирәк иде дигән нәтиҗәне ясатырга кирәк.)                                                                                                                      -Нәсимәнең нигә күңеле төшенке? Аның башына нинди  авыр уйлар килә?                - Ул ялганлаганына борчыла. Песиенең аның янына йокларга килмәве дә аны борчый. Ялганлаганга күрә әнисе дә аны яратмый кебек тоела. Ялганлаганны кешеләр генә түгел, песиләр дә сизә.                                                                                      – Нәсимә үз хатасын үзе аңлыймы?                                                                                    - Әйе, Нәсимә үз хатасын аңлый. Әнисеннән гафу үтенә.                          V. Нәтиҗә. Үз гаебеңне таный белергә кирәк. Чын күңелдән гаебеңне танып  гафу үтенсәң, үзеңә дә рәхәт, башкаларның да җаны тынычлап кала. Менә Дәрҗия Аппакова “Йолдызкай” хикәясе белән нәрсә әйтергә теләгән икән.                     –Хикәядә нинди образлар бар? / Нәсимә, песи, әни, әти.                                                      – Кайсы төп образ? / Нәсимә.                                                                                                   –Ярдәмче образлар? / Әти, әни, песи.                                                                                               VI. Йомгаклау. Хикәя жанрының  билгеләмәсе бер укучыдан кабат әйттерелә.                  –Бу хикәядә нинди вакыйга сурәтләнгән?                                                                                                   - Гөбедәге каймакның түгелүе.                                                                                                          –Нәсимәнең характерындагы нинди сыйфат күрсәтелгән?                                                              -Нәсимә ялгыша, әмма үзенең гаебен төзәтә.

Төсле кәгазьләр ярдәмендә укучылар үзләренә билге куялар.                                        VII. Өйгә эш бирелә. Хикәяне сәнгатьле укырга хәзерләнергә.Сорауларга җаваплар әзерләргә. Үзең  белән булган кызыклы вакыйга турында кечкенә хикәя язарга.