«Зая-Пандит - алдр номт»
классный час (8 класс) на тему

Элст балһсна администрацин сурһулин залв

Муниципальн шанһа дунд сурһулин бүрдəмҗ

     « Элстин 21- гч тойгта дунд школ»

  Амн үгин соңсхвр: «Зая-Пандит - алдр номт»

                                                                                                                                                                 Багш: Эрҗəн А.Н              

                                                      Элст, 2015

                    Амн үгин соңсхвр:   «Зая-Пандита- алдр номт»

Үзмр дөңцл :1. Презентац

Компьютерн презентац олзллһна күцл: презентацар дамҗулад, кезәңк хальмг улсин бичг-тамһ үзүлгдҗәнә.

2. Оһтрһун Дала Зая- Пандитин зург,слайд.

3.Дегтрмүдин һәәхүл «Зая- Пандитын дүр живописьд,дүрсллт, утх зокъялд»                        

                                             Соңсхврин  йовуд.

Соңсхврин 1-гч халх:

 В.1   Мендвт! Күндтə үүрмүд!  Җил болһн мана Хальмг Таңһчд һаха сарин

 5-д Зая- Пандитин  төрснә болн өөрд бичврин өдр темдглгднə.

   Алдр номт, гегәрүлгч, шүлгч, орчулач, «тод бичг» үүдәсн Оһтрһун Дала Зая- Пандит.( презентац)

В.2 Оһтрһуийн    Далай    Зая-Пандита Намка Җамцо (1599-1662) баһасн авн Тибет орн-нутг одад, буддийск ном дасад, шаҗна халхар номин гүн нер зүүсн бәәҗ.Дѳрвн ѳѳрд дунд алдр номт болсн күн – Зая Пандита 1599 җилд Хошуд нутга Шаӊһс әәмгт төрсмн.  

       17 – та настадан Зая Пандита Тѳвдүр сурһульд йовулгдсмн. 22 җил тенд сурад, 1639 җилд Зая Пандита Тѳрскнүрн ирв. Онц билгтə номтд бурхн шаҗна номиг əмтнд цəəлһҗ медүлтхə гиҗ Дала Лам даалһвр ѳгсмн.  Тер даалһвриг Зая Пандита йилһəн сəəнəр күцəҗ йовла. 1648 җилд хуучн моңһлын алфавит олзлад, Зая Пандита «Тодо бичг» үүдəсмн. Тер җиләс авн хальмг келнә бичмр тууҗ эклҗ гиҗ келх кергтә 200 шаху дегтр тѳвд келнəс хальмг келнд орчулсмн.

 В.1   «Тодо бичг» алфавитиг хальмг улс кесг олн җилд олзлҗ йовсмн. Энүг хурл болһнд дасхҗ йовла, эн учрас гелң болһн меддг бәәсмн. Әәмгин зәрм школмудар чигн дасхҗ, Әәдрхнд бәәсн хальмг пансионатын сурһульчнрт бас зааҗасмн.

В.2. Хальмг улс ямаран чигн зовлң, ямаран чигн му үзсн бийинь, эндр ѳдр күртл келəн геелго, сүл җилмүдт  эврəннь уңг – тохман, тууҗан медхин тѳлə, сойлан делгрүлхин тѳлə зүткҗəхнь ил. Мана шүлгчнр хальмг келəн буульҗ, магтҗ шүлгүд  бичнə.

Соңсхврин 2-гч халх:

В.1   Ода  8 «б» классин сурһульчнр таднд Зая-Пандитин тускар шүлгүд келҗ ѳгх.

                             Төвкнин Эрнест «Зая- Пандита»

Тодо бичг түрүн үүдәсн

Тоомсрта номт Зая- Пандита.

Кел, сойл өөрдин өргсн

Келн – әмтни седклд ончта

Тодо бичг, тодо бичг

Төрскн Хальмгинм ууһн үзгдл.

Тодо бичг, тодо бичг

Тоомсрта. Янзта, ончта йовдл.

           Эрдни Эльдышев, «Зая- Пандита или Колесо Учения»

В бесконечной космической дали,

В круговерти мельчайших частиц,

Под покровом божественной шали

Зарождается первая жизнь…

Это - таинства вечной Природы,

Это - завязи тонких ростков,

Это - силы невиданной всходы

Скрыты в сумерках долгих веков…

Он ведет нас путем Просветленья,

Сокровенную мудрость дарит,

И великих бурханов ученье

Ясным словом Его говорит…

                           Скакунов Алексей Андреевич «Тодо бичг»

Рождается немеркнущий родник,

Аккордом баховым высвечивая Слово

И становясь ядром, первоосновой,

Тому, что называем мы Язык!

В мелодии родного языка

С тобою навсегда нетленно слито,

Как с океаном быстрая река,

«Тодо бичиг», мудрец Зая-Пандита!

Монах, подвижник, Истины слуга,

Ты спеленал слова калмыцкой речи

И подвиг твой скрижалями отсвечен.

«Тодо бичиг» - златые берега,

Величие, бессмертие народа,

Его непогрешимость и свобода,

Потоком в мироздании спеша.

И, обретая форму, краски, звук,

Послушный тайнам, эврике наитий,

Становится пристанищем открытий,

Творений сердца, неустанных рук.

Соңсхврин 3-гч халх:

В.2.      Элст балһсна тавдгч  микрорайонд  Зая- Пандитан  бумблв бәәнә. Дүрсләч - Руслан Рокчинский. Һаха сарин 5-д , бумблвин өөр Зая- Пандитд нерәдсн байрин дүрклү болв. Элст балһсна 21-гч тойгта щколын 8 «б» классин сурһульчнр цуглурад шүлгүд умшвидн,  «Хальмг келнд орулсн Зая- Пандитан тәвц» илдкл белдсмн.

В.1.   Нернь туурсн таӊһчин зурачнр болн  дүрсләчнр  номт Зая- Пандитин дүриг эврәннь  үүдәврмүдтән  нәрн кевәр үзүлсмн.

  Зая-Пандитан дүрслл: Руслан  Гарриевич  Рокчинский                       

                                        Васькин Владимир Савельевич

                                                    модар кесн дүрслл.

                                        Дорджиев  Виктор Исаевич

                                                    бивень мамонта кесн дүрслл.

В.2.  Зая – Пандидт нерәдсн зургуд: Хальмг Таңһчин ачта зурач Һәрә Олегович Рокчинский болн  Александр    Михайлович  Поваев   зурсмн.

В.1.  Һаха сарин 15-д, 1999 җ  Хальмг Таңһчин келн – улсин драматическ театр «Зая – Пандита» гидг наад үзүлсмн.

Эн наадна  режиссер – Шаган Борис, хальмг келнд  Дарван  Петр орчулсмн. Зая – Пандитан дүр Вячеслав Базыров наадсмн.

Соңсхврин 4-гч халх:

В.2.Ода ахр викторин давулхмн. Марһана орлцачнриг шүүлһн.Сурврмудт чик хәрү өгсн сурһульчнриг хойр әңгд хувалһн.

1.Зая – Пандита гисн кемб?

2.Ямаран әәмгә өрк-бүлд эн төрҗ?

3.Баавхн Зая – Пандитад кен бәәсмн?

4.Альд Зая – Пандита хөрн хойр җил сурв?

5.Төвдт сурад ямаран цол зүүв?

6.Зая- Пандит ямаран бичг үүдәв? Кезә?

7. Тодо бичг кедүдгч җил күртл олзлгдла?

8. Хальмг алфавитд (Цаһан Толһад) кедү үзг бəəнə? (39)

9.Кедү хальмг үзг бəəнə?

10.Ɵдгə цагт ямаран хальмг үзг меднəт?

11.Зая- Пандитан бумблвин дүрсләч кемб?

12. Зая- Пандитан зург кен зурсмб?

Марһана аш һарһлһн. Күндтә гешүд аш һарһх зөвтә.

В.2    Зая- Пандита аһу ик тусан эврә улстан күргснднь бидн ханлт өргҗ зальврнавидн.ЮНЕСКО-н медсәр, нарт делкә деер зуг тәвн келн улс эврә бичгтә. Зая- Пандитин нилчәр хальмгуд бичгтә болад, эн тәвн келн улсин тоод орҗана.Мадн хальмг келн-улс йир кишгтә улсвидн. Юңгад гихлә, бидн эврә бичгтәвидн, келтәвидн. Эн йоста үнтә зөөр.  

 8 «б» классин сурһульчнр  « Зая- Пандита» гидг дун дуулна.

Эврән дала сурһуль сурад,

Эңкр өөрдән эн өрглә.

« Тод бичг» гиҗ эн һарһад,

Тодрха номар әмтән тетклә.

                              ( Үгнь Бембин Т, айснь Эрднин А)