Төп дәүләт имтиханына (ОГЭ) әзерләнәбез.
материал для подготовки к егэ (гиа, 9 класс) по теме

                                                                   1 нче вариант

2 нче  бүлек

                Малай яр буенда балык тотып утырганда, бераз читтә, куак арасында әллә нинди тавышлар ишетә башлады. Курыккан, сызгырган һәм башка тавышлар....

         Малай кармакларын тиз генә судан чыгарды да тавыш килгән якка китте. Анда,  камыш арасында, кошлар сугыша икән. Кечкенә генә камыш чыпчыклары олы бер кошны кыйныйлар. Теге кош исә, авызын ачып, күккә карап тик ята.

        Усалланган кошларны малай куып җибәрде. Һәм ни күзе белән күрсен, кыйналучы кош кәккүк икән! Барысы да шунда аңлашылды. Кәккүк камыш чыпчыклары оясына йомырка салырга кергән дә аны бу кошлар куып чыгарганнар.

        Малай кәккүкне дәү әнисе өенә алып кайтты. Озак та үтмәде, кәккүк ишек янындагы почмакка күкәй салды. Шуннан соң малай аңа оя ясады һәм кәккүкне шул ояга урнаштырды. Кәккүк, чыпчыклар кыйнагач, акылга утырганда, үз оясын саклар дип уйлады малай. Ләкин бик нык ялгышты! Кәккүк үзе салган йомырканы да, оясын да ташлап качты.

   - Үзеңдә булмаса, кыйнап кына акылга утыртып булмый инде аны, - диде дәү әни.

                                                                                                                       (Ә.Баяннан)                                                                                                                                                                                                  9.  Малай яр буенда утыра.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми          

10. Малай сызгырып утыра.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми        

11.   Камышлар арасында кошлар оя корган.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми          

12. Бер кош күккә карап ята

1. текстка туры килә        2)     текстка туры килми          

13.  Йомырка салып утыручы кош кәккүк була.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми          

14.  Кошлар кәккүкне оядан куып чыгарганнар.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми        

15. Кәккүк өйдә күкәй сала.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми                            

16. Малай кәккүкне кызгана.   

1. туры килә        2) текстка туры килми                        

   1.Айдагы татлы агачлар                             5. Айда тормыш юк                                    

   2.  Көлемсерәгән караш                               6. Зур бал кортлары

   3. Ялганны ачу                                              7. Айда елга да, йортлар да бар

  4.  Рөхсәт ителгән ялган                               8. Фәридәнең айны күзәтүе.

А. Бервакыт Фәридә бик озак кына күккә карап торды да әнисенә суйләп китте:

- Бүген ай нинди зур, түм-түгәрәк, күрәсеңме, әнием, -диде. Кыз әнисенә үз серен сөйләргә теләде.

Ә. - Ә минем айга менгәнем бар, -дип дәвам итте ул. – Анда шундый матур икән. Аның нәкъ уртасында бер елга ага, безнең Кама кебек зур елга. Ә бер ярында матур-матур йортлар бар. Алар барысы да шоколадтан салынган.

Б. Икенче ярында ап-ак кәүсәле, ап-ак яфраклы агачлар үсә. Алары шикәрдән икән. Мин яфракларына телемне тидереп карадым. Шундый татлы икән алар. Түзмәдем, бер агачның яфракларын бөтенләй ашап бетергәнмен.

В. – Шуннан, шуннан, - диде Фәридәнең әнисе. Ул, көлемсерәп, кызына карап тора иде. Кызы исә берни булмагандай сөйли бирде.

Г. – Айда шундый зур бал кортлары оча икән. Балны да зур-зур чиләкләр белән генә ташыйлар. Кая ташыйлар икән болар балны дип, артларыннан йөгергән идем, күреп исем китте. Безнең өй хәтле зур мичкәне бал белән тутырганнар. Зур чүмеч белән туйганчы ашадым, орышучы булмады...-дип сөйләвен дәвам итте кыз.

Д . – Мин сиңа кайчаннан бирле ялган сөйлим, нишләп аның өчен орышмыйсың син мине? Үзең бит ялганларга ярамый дисең?

Е. – Соң бит бу ялганның берәүгә дә зарары юк,-  дип җавап бирде әнисе. – Киресенчә, бу ялган синең хыял дөньяңның бик бай, матур икәнлеген күрсәтә. Болай ялганларга рөхсәт итәм мин сиңа, - әнисе соңгы сүзләрен көлә-көлә әйтте.

3 нче  бүлек

18.  

19.  

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

4 нче бүлек

33.

Познакомьте бабушку и дедушку со своим (своей) одноклассником (одноклассницей).

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34.

Уточните у прохожего, где находится дом №153.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35.

Поинтересуйтесь у сестры, куда она поедет летом.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

36.

Спросите, у кого есть сборник стихов Г. Тукая.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37.

Пожелайте родным счастливого Нового года.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

... Кышкы каникулда мин Төркиягә бардым. Анда Измир һәм Бурса шәһәрләрендә булдым, төрле истәлекле урыннарны курдем. Кафеда һәм кунакханәдә төрек милли ризыклары белән сыйландым.

... Синең кышкы каникулларың ничек утте? Син нәрсә укырга, ниләр эшләргә өлгердең? Җәйге каникулларга нинди планнарың бар?

                                                                                  2 нче вариант

2 нче  бүлек

Байлык

Рахманның теләге – сәяхәтче булу. Сәяхәт турында китаплар укыды ул, илебез картасын биш бармагы кебек белә. Рахман үз илебездә генә сәяхәт итәчәк. Африка чүлләре, Һиндистан урманнары, Амазонка елгасы шулай ук кызыктыра, әмма үзебездә дә андый җирләрне табып була. Безнең илебез бөтенесенә дә бай.

Менә шул олы сәяхәттә сынатмаслык итеп чыныктырырга кирәк узеңне.

Бу дөньяда кешедән дә бәхетле зат юктыр: ул офыкны күрә. Их, болытлар өстенә менеп, сәяхәт итеп йөрсәң икән! Менә бу сәяхәт булыр иде! Менәрбез, тормышта яши генә башладык бит әле без. Барысына да өлгерербез, хыяллар зур һәм күкләр күкрәтеп яшәрбез! Рахман, сәяхәтләрдә йөреп, моңарчы билгеле булмаган байлыкларны кешелеккә бүләк итәр.

Туктагыз әле, нәрсә соң ул байлык? Беркөнне ул әтисеннән:

-Байлык нәрсә була ул, әти? – дип сорады.

-Кешегә кирәкле барлык нәрсә - байлык, улым. Менә бу өстәл дә, синең китапларың да – байлык. Ә икмәк – төп байлык. Әмма кешенең алыштырмас байлыгы була. Беләсең киләме шуны?

-Беләсем килә!    

- Син, улым, байлык эзләп сәяхәткә чыкканда, төп байлык – сиңа ипи пешерергә иген үстерүче, сине кызарып пешкән җиләкләре белән сыйлаучы туган туфрак турында онытма.

Әйе, онытмас Рахман моны. Сагындырыр инде ул туган җир.            

 9.  Малай сәяхәтче булырга тели.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми          

10.  Россиядә чүлләрне, зур елгаларны табып булмый.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми        

11.   Малай болытлар буенча сәяхәт итәргә тели.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми          

12. Малайның сәяхәттән билгеле булмаган байлык алып кайтасы килә.

1. текстка туры килә        2)     текстка туры килми          

13.  Малай байлык турында әнисеннән сорый.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми          

14.  Алыштыргысыз байлык – икмәк.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми        

15. Малай, сәяхәткә чыкканда, үзе белән туфрак алачак.

1. текстка туры килә        2) текстка туры килми                            

16. Малай сәяхәттә туган җирен сагыначак.   

1. туры килә        2) текстка туры килми                        

   1.Дөнья яме                                                    5. Авылда ял итү                                    

   2.  Чишмәнең  рәхмәте                                 6. Кешеләрнең мәрхәмәтсезлеге

   3. Инсафның ярдәме                                    7. Картның кәефсезләнүе

  4.  Тау астындагы чишмә                            8. Нәтиҗәсез сөйләшү .

А. Аны ачкан кеше дөньяда юк инде. Ә ул менә тау астында инде ничә гасыр челтер-челтер ага бирә. Иртән аның суларында әрәмәлектә оя корган сайрар кошлар су коена, күбәләкләр, бал кортлары сусауларын баса.

Ә. Чишмәне барысы да ярата, үз итә. Тик кешеләр генә аңа карата мәрхәмәтсез була башладылар. Чишмә янында учак ягып ял иткәч, алар чүп-чарны шунда ук ташлап калдыралар. Хәтта гомер-гомергә изге саналган су юлын да көтү таптап бетерде. Әгәр болай дәвам итсә, кошлар да урманга китәр. Юк, моңа юл куярга ярамый. Кешеләрнең үзләре белән сөйләшеп карарга кирәк. Бәлки оялырлар, иманга килерләр.

Шулай дип фикер йөртә Чишмә.

Б. Беренче булып, Чишмә янына карт бабай төште.

-Йа Аллам, нишләттеләр сине? – диде ул, Чишмәне күргәч. – Көчемдә вакытта мин сине карап, чистартып тордым. Их, яшьрәк чагым булса.

В. Карт, авырлык белән генә торып, өенә юл тотты. Кичен механизатор улы эштән кайткач, Чишмә хакында сүз кузгатты. Тик ул елмаеп кына куйды. Шәһәрдә яшәүче уллары белән сөйләшү дә нәтиҗә бирмәде.

Г. Аптырагач, бабай оныгы белән сөйләшеп карарга уйлады. Бәхеткә, Инсаф аны аңлады. Икенче көнне үк, көрәк тотып, Чишмә буена төште. Барлык чүп-чарны җыеп, җиргә күмде. Чишмә юлын чистартып тирәнәйтте.

Д . Хәлсезләнгән чишмә җиңел сулап куйды.

-Рәхмәт сиңа, Инсаф, - диде ул, ягымлы челтерәү белән. – инде суымнан авыз ит. Шифасы тисен үзеңә.

Е. Инсаф учларын тутырып су алды. Чишмә суы бик тәмле, тирә-якта кошлар сайрый, дөнья да ямьле иде. Ышанып та булмый: боларның барысы да юкка чыгарга мөмкин иде бит... (Ф. Зарифтан)

3 нче  бүлек

18.  

19.  

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

                                                                       4 нче бүлек

33.

Скажите, в котором часу начинается урок татарской литературы.

34.

Спросите у одноклассника, нет ли у него новой тетради.

35.

Поинтересуйтесь у друга (подруги), произведения какого писателя он (она) любит читать.

36.

Скажите, какие виды спорта вам нравятся.

37.

Уточните у прохожего, где находится театр имени Карима Тинчурина.

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

...Мәктәптә минем рус, татар, әрмән милләтеннән булган сыйныфташларым һәм дусларым бар. Без бергә укыйбыз, ял итәбез, бәйрәмнәрне, кичләрне бергә үткәрәбез. Без бер-беребезгә кунакка да йөрибез.

...Ә синең башка милләттән булган дусларың бармы? Синең шәһәрдә (авылда) кайсы милләт вәкилләре яшиләр? Син башка милләтләрнең бәйрәмнәре, гореф-гадәтләре турында нәрсәләр беләсең?

3 нче вариант

2 нче бүлек

Туган туфрак

    Язын булды бу хәл. Болында йөргәндә, очраган бер кыр чәчәген казып алдым да, өйгә кайтып,  тәрәзә төбенә гөл итеп утыртып куйдым. Аның өчен бакчабыздан яхшы туфрак алып кердем, көн саен диярлек су сибеп тора башладым.

    Юлда кайтканда шиңә башлаган кыр чәчәге тиздән сабагын турайтып җибәрде, терелде, яшелләнеп китте. Гөлем бераздан чәчәк тә атты, тәрәзә төбен бизәп, әллә кайдан балкып тора башлады.

    Шатлыгымның иге-чиге булмады. Гөлемнең чәчәкләрен һәр кергән кешегә сокланып, горурланып күрсәтә идем.

    Кинәт аңа әллә ни булды. Берничә көн эчендә, таҗларын коеп, гөлем шиңә башлады. Башта яфрак очлары саргайды, аннары сабагы да шиңде...

   Мин нишләргә дә белмәдем: һаман су сиптем, гөлнең төбен йомшарттым, кояшлырак урынга алып куйдым. Үсемлеккә болар да файда итмәде.

       Шунда әниемә дәштем.

•   Туфрагы килешмәгәндер, улым, туфрагы. Туган туфракка ни җитә! – диде ул.

     “Кеше – табигать баласы”, - дип юкка гына әйтмиләрдер, күрәсең. Кеше, туган якларыннан аерылып, зур байлыкларга ирешсә дә, тулы бәхеткә ия була алмый, үзен һәрчак ятим сизә, моңсулана, шиңә бит...

   Гөлне урманына илткәндә, шул хакта уйланып бардым.

                                                                                                   (Г.Гыйльмановтан)

9.  Малай кыр чәчәген өйгә алып кайта .

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

10.  Көн саен гөлгә су сибәргә оныта.

1. текстка туры килә                                                           2) текстка туры килми        

11.   Чәчәк өйдә үсеп китә.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

12. Малай бик шатлана.

1. текстка туры килә                                                            2)     текстка туры килми          

13.  Берничә көннән гөлне бакчага утырталар.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

14.  Бакчада гөл чәчәк ата.

1. текстка туры килә                                                              2) текстка туры килми        

15. Бакча туфрагы гөлгә бик килешә.

1. текстка туры килә                                                                2) текстка туры килми                            

16. Гөл дә, кеше кебек, туган яксыз яши алмый.   

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми

1. Матурлыкка табыну                                                        5. Шәһәргә китәсе килмәү

2. Болында тыныч кына йөрү                                             6. Болын белән күрешү

3. Печән чабучыларга кычкыру                                         7. Чәчәкләрне өзмәү

4. Җәй саен авылга кайту                                                    8. Ауган чәчәкләр

А. Мин шәһәрдә туып үстем. Ләкин һәр җәйне мине авылга әбтләремә кайтаралар иде. Ул кайтуларны мин әкият дөньясына кайткандай көтеп ала идем. Шәһәрнең кырыс режимыннан соң, кыш буе мәктәп белән үзем яшәгән йрпт арасыннан башка дөнҗя күрмәгән бер кыз бала өчен авыл ул могҗиза иде! Ул әкият иде.

Ә. Мин, авылга кайтуга, аякларымнан кыйммәтле шәһәр туфлиләрен салып ташлыйм да болынга йөгерәм. Андагы чәчәкләр минем билемә җитә. Шунда укмең төрле бөҗәкләр мәш килә, болын өстендә әллә нинди кошлар сайрый.

Б. Чәчәкләр исә, иелеп-иелеп, минем битләремнән, күзләремнән үбеп алалар, муенымны кытыклыйлар. Мин аларны өзмим, өзгәч, алар шунда ук шиңәләр, ямьсезләнәләр.

В. Ә беркөнне, бирегә йөгереп килгәч, мин чәчәкләремне тапмадым. Чәчәкләр, бер рәт булып, җиргә ауганнар.

Г. Мин, елый-елый, печән чабучы ирләр янына йөгерәм.

    - Ник тиясез сез ул чәчәкләргә?! – дип кычкырам мин, килә-килә.

    Мин аларның җавапларын тыңлап та тормыйм.

Д. Икенче җәйдә мин инде болынның чабылачагын алдан ук белә идем. Өченче җәйдә мин инде аның чабылырга тиешлеген аңладым. Калган җөйләрдә мин инде беркайчан да, елый-елый, ул болынга йөгермәдем. Барсам да, тыныч кына, ял итәргә генә бара идем.

Е. Тик беркайчан да, беркайчан да мин ул чәчәкләрне өзмәдем! Минем балачак хыялларымны шулай үткен чалгы белән бер селтәнүдә юк итә алсалар да. Матурлыкка табынган җанымны сындыра алмадылар. Мин ул чәчәкләрне беркайчан да өзмәдем.  

                                                                                                               (Ф.Бәйрәмовадан)

3 нче  бүлек

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

                                                                       4 нче бүлек

33.  Скажите, в котором часу отправляется автобус в Набережные Челны.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34.  Спросите у прохожего, где останавливается пятый троллейбус.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35. Поинтересуйтесь у друга (подруги), какие музыкальные произведения он (она) слушал(а) в детстве. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

36. Скажите, в какие кружки вы ходили в младших классах.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37. Уточните у папы, где находится торговый центр «Ашан».

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

    ... Кичә мин татар теле дәресенә әзерләнмичә килдем. Дәрес буе: “Укытучы сорамаса ярар иде”, дип теләп, аңа карап утырдым. Укытучы миннән өй эшен сорамады, ләкин мин башка беркайчан да өй эшен әзерләмичә килмәячәкмен.

   ... Ә синең дәрескә әзерләнмичә килгән очрагың бармы? Өй эшләрен, гадәттә, син кайчан әзерлисең? Өй эшен әзерләгәндә, нәрсәләрдән файдаланасың?

4 нче вариант

2 нче бүлек

    Җир шарының бер шәһәрендә яшәгән, ди, бик кире малай. Ул әти сүзен дә тыңламаган, әни киңәшләренә дә колак салмаган, һаман киресен эшләгән.

    Әти-әнисе, нишләргә дә белмәгәч, аны авылга әбисенә кайтарган. Тик малай әбисенә дә каршы эндәшкән.

    Беркөн әбисе оныгына:”Улым, әйдә, урманга барып кайтыйк. Әзрәк башың да ял итәр. Һаман телевизор, компьютер артында утырып булмас бит инде,” – дигән.

    Малай урманга барырга бик теләп ризалашкан. Әби белән онык урманга киткәннәр. Бара торгач, алар бер аланга килеп чыкканнар. Ә алан уртасында ике чәчәк үсеп утыра, ди. Бер чәчәк янып тора, ә икенчесе кап-кара икән. Малай әбисенә: “Икесе дә бер үк җирдә үскән чәчәкләрнең берсе нигә каралган? Бер дә чәчәккә охшамаган ул. Әйдә, аны йолкып ташлыйбыз”, - дигән.

    Әбисе исә оныгына болай дип җавап биргән:

    - Улым, янып торган чәчәк яхшы күңелле кешегә, ә карасы сиңа охшаган. Әйдә, без чәчәкне өзмичә генә терелтеп карыйк. Син тәртипле булсаң, олыларга каршы дәшмәсәң, күңелең дә сафланыр. Боларны белеп, кара чәчәк тә янып тора башлар.

    Малай әбисенең сүзләрен бик яхшы аңлаган һәм исендә калдырган. Шул вакыттан җир йөзендә акыллы, тәртипле, уңган малайлар саны тагын бергә арткан.    

                                                                                                             (Р.Гафуровтан)                                                                                                        

9.  Бер тыңлаусыз малай яшәгән.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

10.  Малайны әбисе янына күрше шәһәргә илтәләр.

1. текстка туры килә                                                           2) текстка туры килми        

11.  Малай әбисенең генә сүзләрен тыңлый.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

12. Беркөнне әби белән малай урманга баралар.

1. текстка туры килә                                                            2)     текстка туры килми          

13.  Алар аланда ике янып торган чәчәк күрәләр.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

14.  Малай, гаңәпләнеп, әбисеннән сорый.

1. текстка туры килә                                                              2) текстка туры килми        

15. Бер чәчәкне өзеп атарга булалар.

1. текстка туры килә                                                                2) текстка туры килми                            

16. Малай тәртиплеләнә.  

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми

1. Кырмыскаларның файдасы                                           5. Урманның саф һавасы

2. Кошларның өлеше                                                            6. Табигый даруханә

3. Зыянга киткән көч                                                            7. Гаеплеләр билгеле

4. Аланны төзекләндерерләр                                               8. Аланны туздырганнар

А. Бүген урман җәнлекләре һәм кош-кортлары бик ачулы. Кичә генә чәчәк аткан аланны танырлык түгел. Агач төбенләге кырмыска йорты да , куе куаклыктагы кош оялары да туздырылган, үләннәр тапталган. Тирә-якта чүп-чар аунап ята.

Ә. Әйе, ял итәргә килгән кешеләрнең эше бу. Алар гына моңа сәләтле. Биредә якшәмбедә алар гына булдылар.

Б. Ә бит урман җәнлекләре, кош-кортларының  бер генә көне дә файдалы эшсез үтми. Кырмыскалар – урман санитарлары. Алар тирә-якны зарарлы бөҗәкләрдән  чистарталар.

В. Кошлар да, балаларын тәрбияләү белән бергә, үсемлекләрне, агачларны зарарлы бөҗәкләрдән коткаралар. Әле шуның өстенә, матур сайраулары белән, безнең күңелләрне күтәрәләр, яхшы кәеф өстиләр.

Г.  Ә төрле-төрле үләннәр, хуш исле чәчәкләр, урман җиләк-җимешләре менә дигән табигый дәва бирәләр бит! Урман – табигый даруханә. Барлык авырулардан да монда дәва табарга мөмкин.

Д. Әле кешеләр, оялмыйча, үзләрен акыллы, көчле дип атыйлар. Әнә карагыз әле. Чынлыкта, аларның көче ямьле, шифалы әйләнә-тирәне җимерүгә китә бит!

Е. Ә урман хуҗалары нишләсен инде? Бу тәртипсезлекләрне, әлбәттә, алар торгызырлар. Йортларын да яңадан ясарлар, кош ояларын да төзекләндерерләр. Ләкин күңелләрендәге яралары тиз генә төзәлмәс шул, кәефләре күтәрелмәс. Кешеләргә бөтенләй үпкәләмәсәләр ярый инде.

3 нче  бүлек

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

                                                                       4 нче бүлек

33.  Познакомьте классного руководителя со своими родителями.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34.  Уточните у продавца, сколько стоит сахар.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35. Поинтересуйтесь у брата, где он побывал в прошлое воскресенье.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

36. Спросите, у кого имеется билет на дневной сеанс.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37. Пожелайте одноклассникам приятного аппетита..

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

 ... Кичә мин чит илдә укучы дустым белән Интернет аша аралаштым. Ул миңа үзенең дәресләре, дәреслекләре турында сөйләде. Мин дә безнең мәктәптәге яңалыкларны аңа җиткердем.

  .... Синең дусларың белән Интернет аша аралашканың бармы? Сез күбрәк нәрсә турында сөйләшәсез? Синең дусларыңа җиткерерлек нинди яңалыкларың бар?

5 нче вариант

1 нче бүлек

Место действия:

1. Авылда;    2. Даруханәдә;     3. Стадионда;       4. Мәктәптә;      5. Кибеттә.

    Утверждения:

   1.  Сөйләүче аралашу төрләре турында әйтә.

   2. Сөйләүче  балаларның аралашуы  турында әйтә.

   3. Сөйләүче аралашуда иң мөһим чара турында әйтә.

   4. Сөйләүче килешеп эшләү турында әйтә.

   5. Сөйләүче җәмәгать урыннарда аралашу турында әйтә.

   6. Сөйләүче аралашу  кагыйдәләре турында әйтә.

3. Мансур ... барырга җыена.

1) бәйрәмгә

2) дустының туган көненә

3) ярышка

4. Мансур ... белән шөгыльләнә.

1) дзюдо

2) тимераякта шуу

3) көрәш

5. Мансурның иң зур хыялы - ...  .

1) чит илгә китү

2) Россия командасында булу

3) республикада җиңү

6. Саниянең дус кызы - ... .

1) Гөлназ

2) Галия

3) Гүзәл

7. Гүзәл туган көнен ... бәйрәм итә.

1) кафеда

2) өйдә

3) бакчада

8. Сания Мансурга  ... тели.

1) сәламәтлек

2) бәхетләр

3) җиңүләр

2 нче бүлек

      Дөньяда ике көч бар: ут һәм су. Шушы ике көчтән башка тормыш юк. Акыл белән файдалана белсәң, алар икесе дә - кешеләрнең дуслары, ярдәмчеләре. Безнең авыл Ык елгасы буена урнашкан. Ык елгасы безне матурлык фәненә өйрәтте. Елга буендагы биек таулар, зәңгәр урманнар, аланнарында үскән җир җиләкләре бала чакта укыган гаҗәеп бер китапның сихри рәсемнәре кебек күз алдында тора.

     Эштән арып кайткан апалар һәм абыйлар, кояш баегач, Ык буена су керергә китәләр иде. Кичләрен су май кебек җылы. Монда бөтен авыл коена. Яшьләрнең шатлыклы шау-шулары, балаларның ярдан сикерүләре – бөтенесе, бергә кушылып, әллә нинди авазлар тудыра. Ык суы үзенең җылылыгы белән тәнеңдәге арыганлыкны юа. Ә бер-берең белән аралашу, шаяру, мәзәк сүз әйтешүләр рухыңа көч бирә. Ык – яшьләрнең очрашу урыны да.

     Ыкның тәмле балыклары турында тирә-якта яхшы беләләр. Безнең авылда иң зур сый – Ык балыгы.

     Безнең авылда ут белән су янәшә яши. Авылыбыз янында буровойлар күп иде. Анда факеллар яна иде. Ә хәзер андый факеллар күренми, чөнки хуҗалыкта газ киң кулланыла. (Ф.Яруллин)

9.  Ут белән судан башка да яшәргә мөмкин.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

10.  Ут белән су кешеләргә ярдәм итә.

1. текстка туры килә                                                           2) текстка туры килми        

11.  Табигать кешеләрне матурлыкка өйрәтә.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

12. Иртән елга суы бик җылы була.

1. текстка туры килә                                                            2)     текстка туры килми          

13.  Су коенырга килгән яшьләр шаулашмыйлар.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

14.  Рухың көчле булсын өчен, кешеләр белән аралашырга кирәк.

1. текстка туры килә                                                              2) текстка туры килми        

15. Авылда балык белән сыйларга яраталар иде.

1. текстка туры килә                                                                2) текстка туры килми                            

16. Авылларда  газдан файдаланмыйлар әле.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми

1. Дус кызының үтенече                                                      5. Үз песиләренең акыллылыгы

2. Песи баласының тәрбиясезлеге                                     6. Үз песиләренең матурлыгы

3. Балаларның песи баласын тәрбияләүләре                  7. Дус кызының гаҗәпләнүе

4. Песиләр тычкан тота                                                       8. Песинең иркәләнүе

А. Безгә аклы- сарылы песи баласы кереп ияләште. Үзебезнең бер песиебез бар иде инде. Ул песиебез үзе ап-ак, маңгаенда кара тап бар. Төсе матур булганы өчен генә түгел, без аны акыллы булганы өчен дә яратабыз.

Ә. Песиебез бик шаян булса да, ашамлыкка тими. Күршеләргә дә кереп йөрми. Песиебезне мактаганда, мине дә мактыйлар. Аны Гөлкәй шулай өйрәткән инде, диләр.

Б. Ә күршедән кергән песи баласы бик тәртипсез булып чыкты. Бертуктаусыз 2мияу-мияу” ди.  Ашарга биргәч, ризыкны төрле җиргә өстерәп алып китә, идәнне пычрата. Өстәлгә менеп, икмәк кисәкләрен  дә тартып төшерә. Тагын әллә нинди тәртипсезлекләр эшли.

В. Беркөнне минем белән уйнарга дус кызым Мәйсәрә керде. Ул  бездәге песи баласын күргәч исе китеп:

    - Абау, бу юньсез песине нигә керттегез? Ул инде бик күп кешегә йөрде. Бездә дә булды. Аны Рәисәләр дә, Әнисәләр дә куып чыгардылар, ул – акылсыз песи,  - диде.

Г.  - Ә мин аны куып чыгармыйм, тәртипкә өйрәтәм, - дидем мин. Абыем Шамил дә:

     - Тәрбияләп карыйк, өйрәнмәсә үзенә үпкәләр, - диде. Без Шамил абыем белән песине өйрәтә башладык. Аңа ашарга да, йокларга да урыннар әзерләдек. Бер ай эчендә ул бөтенләй үзгәрде: матурланды, акыллыланды.

Д. Хәзер Мәйсәрә, безгә уйнарга кергәч, аны күреп, матурлыгына, тәртипле булуына кызыга.

    - Сезнең үз песиегез бар бит, монысын миңа бир әле, - дип сорый ул миннән. Шамил дә, мин дә көләбез.

   - Без үзебез аны шундый итеп  тәрбияләдек, хәзер беркемгә дә бирмибез, - дибез.  

Е. Песи, безнең сүзләрне аңлаган кебек, минем алдыма кереп утыра да, сырпаланып, койрыгын болгый.

3 нче  бүлек

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

                                                                       4 нче бүлек

33.  Поздравьте друзей, победивших  в первенстве школы по волейболу.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34.  Уточните у родителей, где будете отмечать 80-летие бабушки.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35. Поинтересуйтесь у друга (подруги), почему ему (ей) нравится профессия врача.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

36. Спросите, у учителя татарского языка, когда вы пойдете с классом в музей Мусы Джалиля.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37. Поздравьте одноклассника с днем рождения и пожелайте ему здоровья, счастья и успехов.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

 ...  Безнең мәктәптә бик күңелле кичә үткәрелде. Ул Халыкара туган тел көненә багышланган иде. Безнең мәктәптә уннан артык милләт балалары укый. Алар туган телләре турында кызыклы чыгышлар ясадылар.

   ... Ә сезнең мәктәптә Халыкара туган тел көнен ничек билгеләп үтәләр? Сездә нинди чаралар үткәрелә? Синеңчә, туган телләрне саклау өчен, нәрсәләр эшләргә кирәк?

6 нчы вариант

2 нче бүлек

    Галимҗан Ибраһимов зур әдип кенә түгел, дәүләт һәм җәмәгать эшлеклесе дә, галим һәм педагог та иде.  

   Гади бер татар авылында крестьян гаиләсендә туган бер малайга зур язучы, көрәшче, галим һәм җәмәгать эшлеклесе булып китәргә нәрсә ярдәм итте соң? Нинди көч аны шундый биеклеккә күтәрде?

   Бу сорауга җавап   итеп, зур шәхеснең әһәмиятле өч сыйфатын күрсәтергә кирәк. Беренчесе – туган илгә, халыкка мәхәббәт, бөтен гомере буена аларга бурычлы итеп санау. Галимҗан Ибраһимовның бөтен эшчәнлеге, фәнни хезмәтләре әнә шул изге теләк белән сугарылган. Әдипнең образлары укучыларда көчле тәэсир калдыра, авыл тормышына, аның гүзәл табигатенә мәхәббәт тәрбияләүгә ярдәм итә.

    Икенче сыйфаты – максатка омтылучанлык һәм принципиальлек.

    Ниһаять, аның өченче мөһим сыйфаты – тирән белемле, киң эрудицияле  булуы, гомере буе үзлегеннән укуы, белемен тулыландырып торуы.

    Галимҗан Ибраһимов – татар телен, халык авыз иҗатын, язма әдәбиятны бөтен нечкәлекләре белән белүе һәм яратуы өстенә, классик рус әдәбиятын һәм башка халыклар әдәбиятларын да ныклап өйрәнгән галим һәм әдип.      

                                                                                                          (М.Хәсәновтан)

9.  Авыда туса да, малай зур уңышларга ирешә алган.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

10.  Әдипкә аның күптөрле сыйфатлары ярдәм иткән.

1. текстка туры килә                                                           2) текстка туры килми        

11.   Язучы үзен халкына бурычлы дип санаган.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

12. Язучы иҗат иткән образлар укучыларга тәэсир итми.

1. текстка туры килә                                                            2)     текстка туры килми          

13.  Аның әсәрләре максатчанлык, юмартлык тәрбияли.

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми          

14.  Галимҗан Ибраһимов максатчан кеше булган.

1. текстка туры килә                                                              2) текстка туры килми        

15. Әдип гомере буе белемгә омтылган.

1. текстка туры килә                                                                2) текстка туры килми                            

16. Галимҗан Ибраһимов татар әдәбиятын өйрәнү белән генә чикләнгән.   

1. текстка туры килә                                                            2) текстка туры килми

1. Кошлар кебек яшәү теләге               5. Төркиянең истәлекле урыннары

2.  Төрек җиренең үзгәрүе                     6. Сулдагы маяк

3.  Таң атканда                                        7. Давыл хәбәрчеләренең очуы

4.   Давыл кошларын сагыну               8. Давыл хәбәрчеләренең корабларны каршы алулары

А. Таң нурларында алда серле Босфор күренде. Таң пәрдәсе артыннан әкияткә төренгән ярлар чыгып килә. Уңда – су эчендә басып торган көрән кыялар. Таш кыялар артында, өстәрәк, йортлар, каплап куйган көймәләр. Таң нурларына күмелгән ак манара – Румели маягы.

Ә. Ярлар тоташ әле, шунлыктан бугазга керү юлы күренми. Сулдарак, томанга төренеп, Кара диңгездән килүче корабларга Анадолу маягы сәерсенеп карап тора.

Б. Төрекләр Босфорны “Бугаз эче” дип йөртәләр. Якынлашкан саен, “Бугаз эче” киңрәк ачыла бара. Таулар ачылып киткәч, балачак әкиятләрендәгегә охшаш шәһәрнең әкрен генә сиңа якынлашканын күрәсең.Яр ягыннан корабны крашыларга давыл хәбәрчеләре һавага күтәрелә. Алар, очып килеп, теплоходны әйләнеп узалар да, алга чыгып, “Бугаз эче” нә керергә юл күрсәтеп бара башлыйлар. Кыялар янына җиткәч, кошлар кирегә - башка корабны каршыларга китәләр.

В. Бу изге эшне аларга кем күрсәткән икән? Каян беләләр икән алар диңгезчеләрнең кош сагынганын? Давыл кошларының очуы – гаҗәеп күренеш. Алар, унбишәр-егермешәр булып, бер сафка тезеләләр, аралары тигез, артка калучы да, алга китүче дә юк-шундый бердәм оча беләләр! Очканда, аларның канатлары диңгез өстен сызып бара.

Г. Давыл кошлар кебек яшисе иде бу дөньяда. Вакланмыйча, көчлеләргә ярашырга тырышмыйча, матурлык һәм ирек өчен генә яшисе иде!

Д. Мин дә сагынган идем давыл кошларын. Аларның безне каршы алырга килүләре искә төшкән саен, шәһәр тормышы шундый вакчыл, кирәксез тоела иде миңа. Бәлки давыл кошларын сагыну мине кире диңгезгә кайтаргандыр? Кире кайтуны мин картаюдан качу дип аңлаткан идем...

Е. Мин югында, “Бугаз эче” бер дә үзгәрмәгән шикелле. Бугаз ярлары әкрен генә артка таба шуыша. Европа ярында моңсу кипарислар күренде. Алда – мәһабәт манаралар, Истанбул манаралары. Алар – шәһәрнең йөзе, горурлыгы. Мин күрми торган арада төрек җире үзгәргән, яңалыклар өстәлгән. Төрекләр Босфор аша күпер салып куйганнар. Искиткеч зур, матур күпер.

                                                                                                               (М. Юныстан)

3 нче  бүлек

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

                                                                       4 нче бүлек

33.  Позвоните  другу  и  уточниете, во сколько часов состоится родительское собрание в школе . __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34. Подтвердите, что вы с классом недавно побывали на премьере в татарском театре.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35.  Поинтересуйтесь у друзей, почему они не участвовали в соревнованиях по баскетболу. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

36. Спросите у классного руководителя, когда состоится открытие школьного музея.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37. Поблагодарите родителей за пожелания и подарок по случаю вашего дня рождения.

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Шушы сорауларга җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

    ...Үткән атнада без татар театрына премьерага бардык. Анда “Хуҗа Насретдин” спектаклен карадык. Спектакль безгә бик ошады.

   ... Ә син кайсы театрларда булдың? Нинди спектакльләр карадың? Синеңчә кешеләр ни өчен театрга йөрергә яраталар?

    Исәнме, кадерле дустым Айрат!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Женя хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Айрат, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Дустым! Хәлләрең ничек соң? Авырмыйсыңмы? Әти-әниең исән-саулармы? Нинди яңалыкларың бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз, көтәм.

    Сәлам белән, дустың Женя.

                                                                                       2015 нче елның 22 мае.

    Исәнме, дустым Рамазан!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Саша хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Коля, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Минем хәлләрем яхшы. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Дустым! Хәлләрең ничек соң? Авырмыйсыңмы? Әти-әниең исән-саулармы? Нинди яңалыкларың бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз, көтәм.

    Сәлам белән, дустың Саша.

                                                                                       2015 нче елның 22 мае.

    Сәлам Казаннан!

    Исәнме, кадерле дустым Нияз!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Саша хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Коля, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Дустым! Хәлләрең ничек соң? Авырмыйсыңмы? Әти-әниең исән-саулармы? Нинди яңалыкларың бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз, көтәм.

    Сау бул! Сәлам белән, дустың Саша.

                                                                                       2015 нче елның 22 нче мае

    Исәнме, кадерле дустым Камилә!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Саша хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Коля, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Дустым! Хәлләрең ничек соң? Авырмыйсыңмы? Әти-әниең исән-саулармы? Нинди яңалыкларың бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз, көтәм.

    Сау бул! Сиңа уңышлар теләп, дустың Саша.

                                                                                       2015 нче елның 22 нче мае.

    Исәнме, кадерле дустым Рания!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Настя хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Рания, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Дустым! Хәлләрең ничек соң? Авырмыйсыңмы? Әти-әниең исән-саулармы? Нинди яңалыкларың бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз. Каникул вакытында безгә кунакка кил, көтәм.

    Сау бул! Сәлам белән, дустың Анастасия.

                                                                                       2015 нче елның 22 нче мае.

    Исәнме, дустым Марат!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Владик  хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Марат, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Дустым! Хәлләрең ничек соң? Авырмыйсыңмы? Мәктәбегездә яңалыклар юкмы? Әти-әниең исән-саулармы? Үзеңдә нинди яңалыклар бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз, көтәм.

   Сәлам белән, дустың Владик.

                                                                                       2015 нче елның 22 нче мае.

   Исәнме, кадерле дустым Айгөл!

    Сиңа күп сәламнәр белән дустың Саша хат яза әле. Әти-әниеңә, дусларыңа да миннән сәлам тапшыр.

    Коля, мин синең хатыңны алдым, бик зур рәхмәт. Хатың бик кызыклы, мин аны рәхәтләнеп укыдым.

    Айгөл, сиңа укуыңда уңышлар телим. Авырма.  Әти-әниең исән-саулармы? Нинди яңалыкларың бар? Ничек укыйсың? Шулар турында хат яз, көтәм.

                                                                                         Сәлам белән, дустың Саша.

                                                                                       2015 нче елның 22 мае.