оюн "Морфология + Синтаксис"
методическая разработка на тему

«Синтаксис + Морфология»

(7-8 класстарга оюн)

Сорулгазы: синтаксис, морфология, пунктуацияның билиглерин оюн таварыштыр катаптаар болгаш быжыглаар; тыва дыл эртеминге сонуургалын бедидер; эптиг-демниг чорукка кижизидер.

        Дерилгези: доктаамнар айтыкчызы, онаалгаларлыг карточкалар, шаңнал бижиктер.

Оюннуң чорудуу:

- Экии, уруглар. Бис бөгүн Дыл эртеминиң делегейинче «Синтаксис+Морфология» деп аттыг аян чорук кылыр бис. Бистиң оруувуста 4 доктаамнар бар. Доктаам  бүрүзүнге силер албан күүседир даалгалар алыр силер. Кылган даалгаңар дээш баллдар алыр силер. Кым бир дугаар шупту даалгаларны кылып, хөй баллдар ажылдап аарыл, ол Дыл эртеминиң делегейиниң Грамматика деп хоорайынга чеде бээр болгаш тиилекчиниң дипломун алыр. Шуптуңарга чедиишкиннерни күзедим! Ам орукче!

1. Доктаам «Теоретиктиг». (Уруглар айтырыгларлыг карточкалар тыртып аар. Белеткениринге бир минут бээр. Харыының деңнелиниң аайы-биле маршруттуг саазынынга демдектерни салыр).

1) Морфологияга чүнү өөренирил? База оларны канчаар аңгылап турарыл?

2) Синтаксиске чүнү өөренирил?

3) Домактар чугаалаар сорулгазының аайы-биле кандыг бөлүктерге чарлып турарыл?

4) Домактарның грамматиктиг ооргазын азы предикаттыг төвүн чүлер тургузуп турарыл?

5) Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар дээрге кандыг домактарыл? База кажан чаңгыс аймак кежигүннерниң аразынга биче сек салбазыл?

6) Демдек ады деп чүл? База демдек ады кандыг бөлүктерлигил?

7) Дузалал чугаа кезектерин адаар. Чүге оларны дузалал деп турарыл?

8) Чүвелерни, оларның ылгавыр демдектерни, сан түңүн адавас, а айтыр чугаа кезээ. Орус дылче очулдурарга чүү дээрил?

2. Доктаам «Боданганы ботка херек». (Уруглар домактар бижээн карточкалар алыр. Бижик демдектеринде частырыгларлыг домактарны тыпкаш, оларның дугаарларын айтыр).

1) Алаш – дыка-ла улуг-улуг даштарлыг хем. 2) Эки өөренир сен Начын. 3) Шиви, дыт, пөш ине, бүрүлүг ыяштар. 4)  Чаъс-даа кудуп-ла эгелээн. 5) Февраль ортан үези.

3. Доктаам «Угаанче халдаашкын». Командада кижи бүрүзүнге дыка дүрген айтырыг салырга, ол-ла дораан харыы бээр.

1. Чүве адының айтырыглары? (кым? Чүү?, кымнар?, чүлер?)

2. Чон деп сөстүң саны? (хөйнүң)

3. Мен, сен кандыг ат оруннарыл? (арынның ат оруннары)

4. Кылыг сөзүнүң айтырыглары?

5. Өскерилбес чугаа кезээ? (наречие)

6. Дугаар сан адындан ада.

7. Бөрт кеткен оол. Демдек адындан тургус.

8. Бирги падеж? (адаарының)

9. Уё-ё-о, ай-ай… кандыг чугаа кезээ-дир?

10. Дыка ак, ап-ак. Демдек адының кайы чадазы-дыр?

Ол-ла доктаамның бир кезээ. Ам бүгү командага дүрген айтырыг салыр:

- Тайылбыр сөстерин адаарымга, харыызын бээр силер, уруглар. Чижээ: планета база, шоколад база – Марс.

1. Хем ады, садыг ады (Енисей)

2. Өң база, хоорай база (Кызыл)

3. Чечек ады, кыс ат (Роза, Лилия…)

4. Эдеренчи база эвилел (биле)

5. Хадың карты, база сан ады (тос)

6. Фамилия, база өң (Ак)

4. Доктаам «Практиктиг» (Уруглар бөдүүн домактарның морфолог-синтаксистиг сайгарылгазын кылыр.)

        Тоол даңгыназы дордум курун чаашкын соондан чада тутту.

        - Ынчангаш, уруглар, шупту даалгаларны чедиишкинниг кылып дооскаш, Грамматика деп хоорайда чедип келдивис. Ам сактыптаалыңар, онаалгаларны күүседип тургаш, дылдың кайы кезээнден айтырыгларга харыылар берип турган-дыр силер? Морфологияга чугаа кезектерин, синтаксиске домак болгаш сөс каттыжыышкыннарын өөренир. Бо бүгүнү шуптузун грамматика дээрзин сактып алыңар.

Башкы оюнну түңнээр, тиилекчилерни шаңнаар.