Сөс иштинге дакпырлаан сс, мм, нн, кк, тт деп үжүктерни шын бижиири
план-конспект урока (5 класс) на тему

        Тема: Сөс иштинге дакпырлаан сс, мм, нн, кк, тт деп үжүктерни шын бижиири(1 шак).

Сорулгазы:

1.Сөс иштинге дагыннаан сс, мм, нн, кк, тт деп үннерни шын бижииринге база сөзүглелден дакпырлаан үннерниң үжүктери кирген сөстерни тыварынга өөридири.

2.Янзы – бүрү бижимел болгаш аас чугаага ажыглаар мергежилгелер дузазы – биле уругларның чугаазын сайзырадыры.

3.Ажыл – ишке ынак чорукка уругларны кижизидер.

Кичээлдиң чорудуу:

Организацтыг кезээ:

1.Өөреникчилер – биле мендилежир.

2.Ном – дептерин четчелээр.

3.Кичээнгейлиг болурун башкы негээр.

Онаалга хыналдазы(5 минут).

Катаптаашкын:

1.Эрткен кичээлде чүү деп тема өөренген ийик бис, уруглар? (Нарын сөстер).

2. Нарын сөстерни канчаар номчуур база канчаар бижиир бис, уруглар. Чижектериңер – биле бадыткаңар. (Нарын сөстерни тудуштур номчуур, бижикке нарын сөстерни дефис – биле аңгылаар).

3. Үннери кызырылган нарын сөстер деп чүнү ынча дээрил, чижектер – биле харыылаар ( Уннери кызырылган нарын сөстерни тудуштур бижиир. Чижээ: саржаг —  сарыг чаг, бөгүн — бо хүн).

Словарьлыг диктант. Нарын сөстерниң адаан шыяр.

Кырган – авам, Танаа – Херел, номчулга, катаптаашкын, демир – үжүк, өөредилге, честек – кат, уруг - дарыг, бөгүн, ада – ие, сылдыстар, аялга, чурулга, чиңге – тараа.

Эр – хейлер! эрткен теманы дыка эки шиңгээдип алган – дыр силер, уруглар. Дараазында шупту башкыны кичээнгейлиг дыңнаар силер чаа тема тайылбырлаар.

        Чаа тема тайылбыры:

Дүрүм:Сөстүң дазылы азы дөзү т, с, п, м, н, к деп ажык эвес уннер – биле төнген турда, ол –ла ажык эвес үннер – биле эгелээн кожумак кирер болза, ук ажык эвес үннерниң үжүктерин дакпырлап бижиир. Чижээ: чурт – чуртта -  чурттуг  - чурттакчы – чуртталга; өс - өссе, тып – тыппас, ырак – ыраккы, ыт – ыттар.

Быжыглаашкын:

Тывызыкты  болгаш үлегер домакты бижиир, дакпырлаан  үжүктерниң адаан шыяр.

Чүскүк дег боттуг,

сүрүн далай ыыттыг.(Ары).

Ажылдан дескен, түрегге дүжер,

билигден дескен, чазыгга дүжер.  

Бижимел  мергежилгелер кылыр бис.  Үш өөреникчи самбырага ажылдаар.

Мергежилге 257.

Мергежилге 260.

Мергежилге259.

Түңнел:

Кижи бүрүзү дакпырлаан үннерниң үжүктери кирген сөстерлиг чижектер бээр.  

Онаалга.

Мергежилге 258. « Матпаадыр» деп номдан дакпырлан үннерниң үжүктери кирген  5 үлегер домак ушта бижип эккээр.

1.Бөгүн кандыг тема өөрендивис. уруглар?

2.Дакпырлаан ажык эвес үннериң дугайында чүнү билип алдыңар, дүрүмүн чугаалаар.

Эр – хейлер! Кичээлге идекпейлиг киришкениңер дээш, четтирдим.

Демдек салыр.

Ажыглаан литература:

1. М.Д. Биче – оол., К.А. Бичелдей. Тыва дыл. 5 класс.  Тываның ном үндүрер чери: Кызыл — 2002.
2. Матпаадыр. Кызыл — 2005.
3. К.Б. Март – оол.5 – 9  класстарга тыва дылды башкылаарының методиказы. Кызыл —2002.