Конспект урока по родному карачаевскому языку "Собственные и нарицательные имена существительные". 5 класс + презентация
план-конспект урока (5 класс) по теме

Собственные и нарицательные имена существительные.

5 класс

Дерсни планы.                                                                                         

Дерсни темасы: Энчи эмда тукъум атла.

Дерсни мураты: энчи эмда тукъум атланы джюрютюлюулерине къарау,  аланы тюз джазылыуларына юретиу,кеслерини атларын хар заманда да тюз хайырлана билиу, парала бла ишлерге юретиу, негерини, кесини ишине да тюз багъа бериу, кирсиз джазаргъа юретиу.                     

Дерсде окъуу керекле: карточкала, презентация , рефлексия иш

Дерсни барыуу.

I. Сабийлени эслерин дерсге буруу:

 1. Саламлашыу.

2. Дерсге хазырланыу.

II.Юйге берилгенни тинтиу:

1. Берилген атланы иелик формаларын, бирлик эмда кеблюк санлада тюрлендириб, джазыгъыз: тон, ата, къоян.                                              1слайд

Бирлик санда:

Кеблюк  санда:

2.  Ал дерсде окъулгъанны къайтарыу:

1. Дитактика карточкала бла ишлеу.

-Иелик  аффикслени къоша  бу сезле бла айтымла къурагъыз :

Ата, джурт;  бала,джыр; тенг, парта;джулдуз, ана.

2. Соруулагъа джууаб этиу:

-Ат деб неге айтабыз?

-Атны ненча саны болады?

-Бу сезле къайсы санда болгъанларын айырыгъыз.                 2слайд           

1.Малчылыкъ, ишленмеклик, рахатлыкъ; джау, фатеген, пурч, ана тил, математика, история, кырдык, хауа, айран, как, къаудан,

2. Кесекле, джаш телю, адам  улу.

-Атлада иелик деб неге айтабыз?

- Назмуда  иеликни кергюзген аффикслери болгъан сезлени  табыгъыз, санын, бетин айырыгъыз.

Къобанны джыры. Хапчаланы Маммет.                                             3слайд

Сюйген Къобаным,

Эй, деу Къобаным,

Езенинг саулай байлыкъды.

Кюзгючад къойнунг,

Гоккалы бойнунг

Берекетинг - джайлыкъды

III. Сезлюк иш:

1. Нарт сёзлени тюз хайырланыу.

Къолгьа алыб кесим кесими  кюрешмей турама ансы, бир-эки ыйыкъны чабхан да этиб, тутушхан да этиб, кесими къатдыргъанлайыма, мен, джыгъышсакъ, сиз чийбеллени барыгъызны да сыртларыгъызгъа саллыкъма!" - деб махтанды Хусей джашлагьа.

Хасан анга джууабха къайсы нарт сёзню айтды?        4слайд

(Ташны ата билмеген кесини башына урур. Тартмагьан тирменча мурулдай. Уллу сёлешме да уллу къаб. Джылан кесини къабындан джийиргеннгенча).

2. Къангада, дефтерледе джаздырыу.

Уллу сёлешме да уллу къаб.

IV. Джангы дерсни ангылатыу:        5слайд

1. Тема бла шагърей этиу.Берилген сезлеге къарагъыз, къауумлагъа белюгюз.

Черкесск, Москва, шахар, суу, сохта, Къобан, Енисей, Ансар, Магомед.

1. Адамланы атлары-
2. Шахарланы атлары-
3. Сууланы атлары-
4. …….

Юч къауум сезлени къалай джаздыгъыз?

Тертюнчю къауумну уа къалай ?

1, 2,3-чю къауум  сезлени уллу харифле бла, 4-чю къауумну - гитче харифле бла джаздыкъ.

2. Къарачай тилде атла эки къауумгъа юлешинедиле:        6 слайд

1-чи къауум – тукъум атла

2-чи къауум – энчи атла                                                                              7 слайд

Энчи атла:

1. Адамланы тукъумлары, атлары, аталарыны атлары, чам атлары:

Аппаланы Хасан, Хасанланы Таубатырны джашы Али-Мурат, инженер Батча улу.

2. Хайыуанланы, джаныуарланы атлары: Ёребаш, Къараджау(ийнекле), Добар(ит), Къашха(ат)
3. Географиялыкъ атла, орамланы, площадланы атлары: Европа, Кавказ, Урал таула, Къара тенгиз, Нальчик, Россия, Хурзук, Гагаринни орамы, Кенделен, Покун Сырты, Рахатлыкъны майданы.
4. Историяда болгъан белгили ишлени, революцион байрамланы, унутулмазлыкъ кюнлени атлары: Уллу Октябрь социалист революция, Уллу Ата джурт къазауат, Биринчи май(1 Май).
5. Газетлени, Журналланы, литература бла музыка чыгъармаланы, заводланы, кемелени атлары (Былагъа кавычкала салынадыла): «Къарачай» газет, «Къара кюбюр» роман, «Огъурлу» деген пъеса…
6. Нелени айтмадыкъ:

-киноланы, мульфильмлени, спектакльлени;

-книгаланы атлары;

-учрежденияланы, предприятияланы атлары.

3. Текстде точкаланы орнуна керекли сезлени сала джазыгъыз:    8 слайд

Мен… шахарда джашайма. Ол ариу джаш шахарды. Аны ичи бла … суу барады. Мен окъугъан гимназия … шахарны … микрорайонундады. Администраияны тамадасы… . Гимназиябызны директору …

Керекли сезле: Байкъулланы Аминат Микоянны къызы, Лайпанланы Мурат Алибийни джашы, Джегетей, Московский, Къобан.                 

V. Энчи иш (Китаб бла ишлеу)        9 слайд

1.  91бетде 227иш   Берилген энчи атла не затланы атларыдыла, аланы тукъум атлагъа къауумлаб джазыгъыз.  Суула, джазыучула, шахарла, элле, джазмала.

2. Эсигизге тюшюрюб джазыгъыз: .                                                   10 слайд

    Сен кекге джете мийиксе

    Ууакъ тауланы ичинде…

    Арарат тау бла Казбек тау

    Санга тюгел джетмейле…

3. Энчи атланы кереклисича джаза, текстни кёчюрюгюз.               11 слайд

Къарачай-черкес республикада къарачайлыла, черкеслиле, абазалыла, ногьайлыла, оруслула эмда башха миллетле  джашайдыла.  республиканы джеринде дуниягъа белгили теберди, архыз ёзенле бардыла. къарачай шахар къарачай къобан бла теберди къобан бири-бирлерине къошулгъан джерде орналгьанды. Къарачай деген газет къарачай тилде чыгъады. кавказ таулада бек кёб тюрлю терекле ёседиле. байрамукъланы халимат хурзук элде туугъанды.

VI. Дерсни тамамлау:

1. Джангы теманы бегитиу. Соруулагъа джууаб этиу.

-Классда ненча къызчыкъ барды?

-Аланы атларын айтыгъыз

.-Къалай джазаргъа керекди?

-Классда ненча джашчыкъ барды?

-Атларын айтыгъыз.

-Къалай джазаргъа керекди?

-Аталарыгъызны, аналарыгъызны атларын, тукъумларын, аталарыны атларын айтыгъыз.

-Къалай джазаргъа керекди?

-Кесигизни атыгъызны, тукъумугъузну, атагъызны атын айтыгъыз?

-Келигиз джазайыкъ.

-Биз къайсы шахарда, джашайбыз?

-Администрацияны тамадасы кимди?

-Бизни гимназия тургъан миккрорайонну аты къалайды?

-Гимназияны тамадасы кимди?

- Аны заместители уа кимди?

2. Ишге багъа бериу, салыу.

VII. Юй иш:

1. Дерсде билгенлерин бегитиб келирге.

2.91бетде  225, 226 ишле.

3.Юй ишни тинтиу.