Кагыйдәләр
материал на тему
Татар теле дәресендә куллану өчен рус телле укучыларга ярдәмлек.
Скачать:
Вложение | Размер |
---|---|
kagyydeler.doc | 120 КБ |
Предварительный просмотр:
Слова, обозначающие действие (глаголы)
Боерык фигыль.
Повелительное наклонение.
. Нишлә? – Что делай? – Просьба, повеление или приказ совершить действие.
Нишләмә? – Что не делай? - Просьба, повеление или приказ не совершать действие.
Барлык формасы. Положительная форма | Юклык формасы. Отрицательная форма | ||
Син нишлә? | - | Син нишләмә? | -ма/-мә |
Ул нишләсен? | -сын/-сен | Ул нишләмәсен? | -масын/-мәсен |
Сез нишләгез? | -ыгыз/-егез, -гыз/-гез | Сез нишләмәгез? | -магыз/-мәгез |
Алар нишләсеннәр? | -сыннар/ -сеннәр | Алар нишләмәсеннәр? | -масыннар/ -мәсеннәр |
Например: Син бар – ты иди
Ул барсын - он(она) пусть идёт
Сез барыгыз – вы идите
Алар барсыннар - они пусть идут
Син барма - ты не иди
Ул бармасын - он(она) пусть не идёт
Сез бармагыз - вы не идите
Алар бармасыннар - они пусть не идут
Шарт фигыль.
Условное наклонение
Нишләсә? - Если что сделает? – Действие совершается при условии.
Нишләмәсә? – Если что не сделает? – Действие не совершается.
Окончания: -са/-сә
Если основа твердого произношения: -са
Если основа мягкого произношения: -сә
Барлык формасы. Положительная форма | Юклык формасы. Отрицательная форма | ||
Мин нишләсәм? | -м | Мин нишләмәсәм? | -масам/-мәсәм |
Син нишләсәң? | -ң | Син нишләмәсәң? | -масаң/-мәсәң |
Ул нишләсә? | - | Ул нишләмәсә? | -маса/-мәсә |
Без нишләсәк? | -к | Без нишләмәсәк? | -масак/-мәсәк |
Сез нишләсәгез? | -гыз/-гез | Сез нишләмәсәгез? | -масагыз/-мәсәгез |
Алар нишләсәләр? | -лар/-ләр | Алар нишләмәсәләр? | -масалар/ -мәсәләр |
Например: Мин барсам – если (я) пойду
Син барсаң – если (ты) пойдёшь
Ул барса - если (он, она) пойдёт
Без барсак – если (мы) пойдём
Сез барсагыз – если ( вы) пойдёте
Алар барсалар - если (они) пойдут
Мин бармасам – если (я) не пойду
Син бармасаң – если (ты) не пойдёшь
Ул бармаса - если (он, она) не пойдёт
Без бармасак – если (мы) не пойдём
Сез бармасагыз – если ( вы) не пойдёте
Алар бармасалар - если (они) не пойдут
Инфинитив.
Нишләргә? – Что делать? Что сделать?
Нишләмәскә? Что не делать? Что не сделать?
Окончания в положительной форме:
Если слово заканчивается на гласный: -рга/-ргә
Если слово заканчивается на согласный: -ырга/-ергә,
-арга/-әргә
Окончания в отрицательной форме: -маска/-мәскә
Укы – читай эшлә - работай
Укырга – читать эшләргә - работать
Укымаска – не читать эшләмәскә - не работать
Инфинитив в речи часто употребляется со словами:
кирәк - надо кирәкми - не надо
ярый – ладно, можно ярамый - нельзя
мөмкин – можно мөмкин түгел – невозможно, нельзя
Например: укырга кирәк - надо читать
уйнарга ярый – можно играть
уйнарга ярамый – играть нельзя
Хәзерге заман хикәя фигыль.
Настоящее время глагола изъявительного наклонения.
Нишли? – Что делает? - Действие совершается сейчас.
Нишләми? – Что не делает? – Действие сейчас не совершается.
Окончания: -а / -ә - на согласную -мый / -ми - дают отрицание
-ый / -и - на гласную
-я
Если основа твердого произношения: -а, -ый -мый
Например: бар(иди)– бара(идёт), бармый(не идёт)
аша(кушай) – ашый((кушает), ашамый(не кушает)
җый(собирай) - җыя (собирает), җыймый(не собирает)
Если основа мягкого произношения: -ә, -и -ми
Например: кит(уходи) – китә(уходит), китми(не уходит)
эшлә(работай) – эшли(работает), эшләми(не работает)
Если основа оканчивается на согласные звуки, на –у, -ю, –й, то прибавляется –а/-ә
Например: ку – гони, куа –гонит;
ю – мой, юа – моет;
Хәзерге заман хикәя фигыльнең зат-сан белән төрләнеше.
Спряжение глагола настоящего времени по лицам и числам.
Барлык формасы. Положительная форма | Юклык формасы. Отрицательная форма | ||
Мин нишлим ? | -м | Мин нишләмим? | -мыйм/-мим |
Син нишлисең? | -сың/-сең | Син нишләмисең? | -мыйсың/-мисең |
Ул нишли? | - | Ул нишләми? | -мый/-ми |
Без нишлибез? | -быз/-без | Без нишләмибез? | -мыйбыз/-мибез |
Сез нишлисез? | -сыз/-сез | Сез нишләмисез? | -мыйсыз/-мисез |
Алар нишлиләр? | -лар/-ләр | Алар нишләмиләр? | -мыйлар/-миләр |
Например:
Мин юам – я мою Мин сибәм – я поливаю
Син юасың – ты моешь Син сибәсең – ты поливаешь
Ул юа – он, она моет Ул сибә - он, она поливает
Без юабыз – мы моем Без сибәбез – мы поливаем
Сез юасыз – вы моете Сез сибәсез – вы поливаете
Алар юалар – они моют Алар сибәләр - они поливают
Мин юмыйм – я не мою Мин сипмим – я не поливаю
Син юмыйсың – ты не моешь Син сипмисең – ты не поливаешь
Ул юмый – он, она не моет Ул сипми - он, она не поливает
Без юмыйбыз – мы не моем Без сипмибез – мы не поливаем
Сез юмыйсыз – вы не моете Сез сипмисез – вы не поливаете
Алар юмыйлар – они не моют Алар сипмиләр - они не поливают
Билгеле үткән заман хикәя фигыль.
Прошедшее очевидное время глагола изъявительного наклонения.
Нишләде? – Что сделал? – Действие произошло.
Нишләмәде? – Что не сделал? – Действие не произошло.
Окончания:
-ды / -де - на гласный -ма(ды) / -мә(де) – дают
- на звонкий согласный отрицание
-ты / -те – на глухой согласный
Если основа твердого произношения: -ды, -ты
Например: бар(иди)– барды(ходил), бармады(не ходил)
аша(кушай) – ашады((кушал), ашамады (не кушал)
кайт(вернись)- кайтты(вернулся), кайтмады (не вернулся)
Если основа мягкого произношения: -де, -те
Например: кит(уходи) – китте(ушёл), китмәде(не ушёл)
эшлә(работай) – эшләде(работал), эшләмәде(не работал)
Если основа оканчивается на глухой согласный: -ты/-те
Например кайт(вернись)- кайтты(вернулся), кайтмады (не вернулся)
кит(уходи) – китте(ушёл), китмәде(не ушёл)
Если основа оканчивается на гласный или звонкий согласный: -ды/-де
Например: бар(иди)– барды(ходил), бармады(не ходил)
аша(кушай) – ашады((кушал), ашамады (не кушал)
Билгеле үткән заман хикәя фигыльнең зат-сан белән төрләнеше.
Спряжение глагола прошедшего очевидного времени.
Барлык формасы. Положительная форма | Юклык формасы. Отрицательная форма | ||
Мин нишләдем? | -м | Мин нишләмәдем? | -мадым/-мәдем |
Син нишләдең? | -ң | Син нишләмәдең? | -мадың/-мәдең |
Ул нишләде? | - | Ул нишләмәде? | -мады/-мәде |
Без нишләдек? | -к | Без нишләмәдек? | -мадык/-мәдек |
Сез нишләдегез? | -гыз/-гез | Сез нишләмәдегез? | -мадыгыз/-мәдегез |
Алар нишләделәр? | -лар/-ләр | Алар нишләмәделәр? | -мадылар/мәделәр |
Например:
Мин юдым – я мыл Мин юмадым – я не мыл
Син юдың – ты мыл Син юмадың – ты не мыл
Ул юды – он мыл Ул юмады – он не мыл
Без юдык – мы мыли Без юмадык – мы не мыли
Сез юдыгыз – вы мыли Сез юмадыгыз – вы не мыли
Алар юдылар – они мыли Алар юмадылар – они не мыли
Мин сиптем – я поливал Мин сипмәдем – я не поливал
Син сиптең – ты поливал Син сипмәдең – ты не поливал
Ул сипте – он поливал Ул сипмәде - он не поливал
Без сиптек – мы поливали Без сипмәдек – мы не поливали
Сез сиптегез – вы поливали Сез сипмәдегез – вы не поливали
Алар сиптеләр – они поливали Алар сипмәделәр - они не поливали
Билгесез үткән заман хикәя фигыль.
Прошедшее неочевидное время глагола изъявительного наклонения.
Нишләгән? – Что делал? – Действие, оказывается, произошло, но мы не видели.
Нишләмәгән? Что не делал? – Действие, оказывается, не произошло.
Окончания:
-ган / -гән - на гласный -ма(ган) / -мә(гән) – дают
- на звонкий согласный отрицание
-кан /- кән – на глухой согласный
Если основа твердого произношения: -ган, -кан
Например:
бар(иди)– барган(ходил (оказывается)), бармаган(не ходил(оказывается)) аша(кушай) – ашаган((кушал(оказывается)), ашамаган (не кушал(оказывается) кайт(вернись)- кайткан(вернулся(оказывается)),кайтмаган (не вернулся(оказыв.))
Если основа мягкого произношения: -гән, -кән
Например:
кит(уходи) – киткән(ушёл(оказывается)), китмәгән(не ушёл(оказывается)) эшлә(работай) – эшләгән(работал(оказывается)), эшләмәгән(не работал(оказыв.))
Если основа оканчивается на звонкий согласный или гласный: -ган/-гән
Например:
бар(иди)– барган(ходил (оказывается)), бармаган(не ходил(оказывается)) аша(кушай) – ашаган(кушал(оказывается)), ашамаган (не кушал(оказывается)
Если основа оканчивается на глухой согласный: -кан/-кән
Например:
кит(уходи) – киткән(ушёл(оказывается)), китмәгән(не ушёл(оказывается)) эшлә(работай) – эшләгән(работал(оказывается)), эшләмәгән(не работал(оказыв.))
Билгесез үткән заман хикәя фигыльнең зат-сан белән төрләнеше.
Спряжение глагола прошедшего неочевидного времени.
Барлык формасы. Положительная форма | Юклык формасы. Отрицательная форма | ||
Мин нишләгәнмен? | -мын/-мен | Мин нишләмәгәнмен? | -маганмын/-мәгәнмен |
Син нишләгәнсең? | -сың/-сең | Син нишләмәгәнсең? | -магансың/-мәгәнсең |
Ул нишләгән? | - | Ул нишләмәгән? | -маган/-мәгән |
Без нишләгәнбез? | -быз/-без | Без нишләмәгәнбез? | -маганбыз/-мәгәнбез |
Сез нишләгәнсез? | -сыз/-сез | Сез нишләмәгәнсез? | -магансыз/-мәгәнсез |
Алар нишләгәннәр? | -нар/-нәр | Алар нишләмәгәннәр? | -маганнар/-мәгәннәр |
Например:
Мин юганмын – я мыл Мин юмаганмын – я не мыл
Син югансың – ты мыл Син юмагансың – ты не мыл
Ул юган – он мыл Ул юмаган – он не мыл
Без юганбыз – мы мыли Без юмаганбыз – мы не мыли
Сез югансыз – вы мыли Сез юмагансыз – вы не мыли
Алар юганнар – они мыли Алар юмаганнар – они не мыли
Мин сипкәнмен – я поливал Мин сипмәгәнмен – я не поливал
Син сипкәнсең – ты поливал Син сипмәгәнсең – ты не поливал
Ул сипкән – он поливал Ул сипмәгән - он не поливал
Без сипкәнбез – мы поливали Без сипмәгәнбез – мы не поливали
Сез сипкәнсез – вы поливали Сез сипмәгәнсез – вы не поливали
Алар сипкәннәр– они поливали Алар сипмәгәннәр - они не поливали
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Класстан тыш чара.Юл йөрү кагыйдәләре.
“ Исән-имин йөрим дисәң Бел син юл кагыйдәсен”!...
Татар теле кагыйдәләре
Татар телен өйрәнү өчен татар теле кагыйдәләре....
Булыйм дисәң исән-имин, өйрән юл кагыйдәсен!
Юл өйрү кагыйдәләрен өйрәнү буенча дәрестән тыш чара эшкәртмәсе...
Юлда йөрсәң бул өлгер, Юл кагыйдәсен нык бел!
Юлда йөрү кагыйдәләре...
Яшел светофор (юл йөрү кагыйдәләре буенча класстан тыш чара)
Башлангыч класс укучылары өчен. Максат: Юл йөрү кагыйдәләре буенча белемнәрне тикшерү. Юл йөрү кагыйдәләрен үтәү һәм аларны куллану кирәклеген аңлату.Җиһазландыру. Юл чаты схемасы төшерелгән плак...
Укучылар өчен кагыйдәләр
Укучылар өчен кагыйдәләр...
Юлда йөрсәң ,бул өлгер! Юл кагыйдәсен нык бел!
юл кагыйдәләрен искә төшерү...