Кагыйдәләр
материал на тему

Татар теле дәресендә куллану өчен рус телле укучыларга ярдәмлек.

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon kagyydeler.doc120 КБ

Предварительный просмотр:

Слова, обозначающие действие (глаголы)

Боерык фигыль.

Повелительное наклонение.

. Нишлә? – Что делай? – Просьба, повеление или приказ совершить действие.

Нишләмә? – Что не делай? - Просьба, повеление или приказ не совершать действие.

Барлык формасы.

 Положительная форма

Юклык формасы.

Отрицательная форма

Син нишлә?

-

Син нишләмә?

-ма/-мә

Ул нишләсен?

-сын/-сен

Ул нишләмәсен?

-масын/-мәсен

Сез нишләгез?

-ыгыз/-егез,

-гыз/-гез

Сез нишләмәгез?

-магыз/-мәгез

Алар нишләсеннәр?

-сыннар/

 -сеннәр

Алар нишләмәсеннәр?

-масыннар/

-мәсеннәр

Например:       Син бар                   –  ты иди

                       Ул барсын               -   он(она) пусть идёт

                       Сез барыгыз            –   вы идите

                       Алар барсыннар       -   они пусть идут

                       Син барма                -     ты не иди

                       Ул бармасын             -    он(она) пусть не  идёт

                       Сез бармагыз            -    вы не идите

                       Алар бармасыннар    -    они пусть не идут

Шарт фигыль.

Условное наклонение

 Нишләсә? - Если что сделает? – Действие совершается при условии.

Нишләмәсә? – Если что не сделает? – Действие не совершается.

Окончания: -са/-сә

Если основа твердого произношения: -са

Если основа мягкого произношения: -сә

Барлык формасы.

Положительная форма

Юклык формасы.

Отрицательная форма

Мин нишләсәм?

Мин нишләмәсәм?

-масам/-мәсәм

Син нишләсәң?

Син нишләмәсәң?

-масаң/-мәсәң

Ул нишләсә?

-

Ул нишләмәсә?

-маса/-мәсә

Без нишләсәк?

Без нишләмәсәк?

-масак/-мәсәк

Сез нишләсәгез?

-гыз/-гез

Сез нишләмәсәгез?

-масагыз/-мәсәгез

Алар нишләсәләр?

-лар/-ләр

Алар нишләмәсәләр?

-масалар/

-мәсәләр

Например:       Мин барсам         –     если   (я)    пойду

                       Син барсаң          –     если  (ты)   пойдёшь

                       Ул барса              -     если   (он, она)   пойдёт

                       Без барсак           –     если   (мы)  пойдём

                       Сез барсагыз        –    если   ( вы)  пойдёте

                       Алар барсалар      -     если  (они)  пойдут

                       Мин бармасам         –     если   (я)  не    пойду

                       Син бармасаң          –     если  (ты)  не   пойдёшь

                       Ул бармаса              -     если   (он, она)  не   пойдёт

                       Без бармасак           –     если   (мы)  не  пойдём

                       Сез бармасагыз        –    если   ( вы)  не  пойдёте

                       Алар бармасалар      -     если  (они)  не  пойдут

Инфинитив.

 Нишләргә? – Что делать? Что сделать?

Нишләмәскә? Что не делать? Что не сделать?

Окончания в положительной форме:

Если слово заканчивается на гласный:           -рга/-ргә

Если слово заканчивается на согласный:        -ырга/-ергә,

                                                                     -арга/-әргә

Окончания в отрицательной форме:                -маска/-мәскә

 Укы          –   читай                             эшлә          -     работай

 Укырга     –   читать                            эшләргә     -     работать                          

 Укымаска  –   не читать                       эшләмәскә  -    не работать

 Инфинитив в речи часто употребляется со словами:

кирәк    -     надо                       кирәкми         -  не надо

ярый     –    ладно, можно         ярамый           -  нельзя

мөмкин –    можно                     мөмкин түгел – невозможно, нельзя

Например:     укырга кирәк      -   надо читать

                     уйнарга ярый     –   можно играть

                     уйнарга ярамый –    играть нельзя

Хәзерге заман хикәя фигыль.

Настоящее время глагола изъявительного наклонения.

 Нишли? –  Что делает? - Действие совершается сейчас.

Нишләми? – Что не делает? – Действие сейчас не совершается.

Окончания:     -а / -ә    -  на согласную          -мый / -ми  -  дают отрицание

                      -ый / -и  -  на гласную

                      -я

Если основа твердого произношения:        -а, -ый             -мый

Например:     бар(иди)– бара(идёт), бармый(не идёт)

                    аша(кушай) – ашый((кушает), ашамый(не кушает)

                   җый(собирай) - җыя (собирает), җыймый(не собирает)

Если основа мягкого произношения:          -ә, -и                -ми

 

 Например:     кит(уходи) – китә(уходит), китми(не уходит)

                      эшлә(работай) – эшли(работает), эшләми(не работает)

Если основа оканчивается на согласные звуки, на –у, -ю, –й, то прибавляется                                                                                                                          –а/-ә 

 Например:    ку – гони, куа –гонит;

                     ю – мой, юа – моет;

                   

Хәзерге заман хикәя фигыльнең зат-сан белән төрләнеше.

Спряжение глагола настоящего времени по лицам и числам.

Барлык формасы.

Положительная форма

Юклык формасы.

Отрицательная форма

Мин нишлим ?

Мин нишләмим?

-мыйм/-мим

Син нишлисең?

-сың/-сең

Син нишләмисең?

-мыйсың/-мисең

Ул нишли?

-

Ул нишләми?

-мый/-ми

Без нишлибез?

-быз/-без

Без нишләмибез?

-мыйбыз/-мибез

Сез нишлисез?

-сыз/-сез

Сез нишләмисез?

-мыйсыз/-мисез

Алар нишлиләр?

-лар/-ләр

Алар нишләмиләр?

-мыйлар/-миләр

Например: 

 Мин юам     –  я мою                               Мин сибәм    –  я поливаю

Син юасың  –  ты моешь                          Син сибәсең  –  ты поливаешь

Ул юа          –  он, она моет                     Ул сибә         -   он, она поливает

Без юабыз   –  мы моем                           Без сибәбез   –  мы поливаем    

Сез юасыз   –  вы моете                          Сез сибәсез    –  вы поливаете

Алар юалар –  они моют                         Алар сибәләр  -  они поливают

Мин юмыйм     –  я не мою                         Мин сипмим    –  я не поливаю

Син юмыйсың  –  ты не моешь                   Син сипмисең  –  ты не поливаешь

Ул юмый          –  он, она не моет              Ул сипми      -   он, она не поливает

Без юмыйбыз   –  мы не моем                    Без сипмибез   –  мы не поливаем    

Сез юмыйсыз   –  вы не моете                   Сез сипмисез    –  вы не поливаете

Алар юмыйлар –  они не моют                   Алар сипмиләр  -  они не поливают

Билгеле үткән заман хикәя фигыль.

Прошедшее очевидное время глагола изъявительного наклонения.

Нишләде? – Что сделал? – Действие произошло.

Нишләмәде? – Что не сделал? – Действие не произошло.

Окончания: 

      -ды / -де  - на гласный                                    -ма(ды) / -мә(де) – дают                                                                                                                                                                

                     - на звонкий согласный                                                 отрицание                

 

      -ты / -те   – на глухой согласный

Если основа твердого произношения:                      -ды, -ты

Например:     бар(иди)– барды(ходил), бармады(не ходил)

                    аша(кушай) – ашады((кушал), ашамады (не кушал)

                   кайт(вернись)- кайтты(вернулся), кайтмады (не вернулся)

Если основа мягкого произношения:                        -де, -те

Например:     кит(уходи) – китте(ушёл), китмәде(не ушёл)

                      эшлә(работай) – эшләде(работал), эшләмәде(не работал)

Если основа оканчивается на глухой согласный:       -ты/-те

  Например      кайт(вернись)- кайтты(вернулся), кайтмады (не вернулся)

                       кит(уходи) – китте(ушёл), китмәде(не ушёл)

Если основа оканчивается на гласный или звонкий согласный: -ды/-де

Например:     бар(иди)– барды(ходил), бармады(не ходил)

                    аша(кушай) – ашады((кушал), ашамады (не кушал)

Билгеле үткән заман хикәя фигыльнең зат-сан белән төрләнеше.

Спряжение глагола прошедшего очевидного времени.

Барлык формасы.

Положительная форма

Юклык формасы.

Отрицательная форма

Мин нишләдем?

Мин нишләмәдем?

-мадым/-мәдем

Син нишләдең?

Син нишләмәдең?

-мадың/-мәдең

Ул нишләде?

-

Ул нишләмәде?

-мады/-мәде

Без нишләдек?

Без нишләмәдек?

-мадык/-мәдек

Сез нишләдегез?

-гыз/-гез

Сез нишләмәдегез?

-мадыгыз/-мәдегез

Алар нишләделәр?

-лар/-ләр

Алар нишләмәделәр?

-мадылар/мәделәр

Например: 

 Мин юдым      –  я мыл                               Мин юмадым     –  я не мыл                        

Син юдың       –  ты мыл                              Син юмадың     –  ты не мыл                  

Ул юды          –  он мыл                               Ул юмады         –  он не мыл              

Без юдык       –  мы мыли                            Без юмадык       –  мы не мыли                    

Сез юдыгыз   –  вы мыли                             Сез юмадыгыз   –  вы не мыли                  

Алар юдылар –  они мыли                           Алар юмадылар –  они не мыли                  

Мин сиптем     –  я поливал                           Мин сипмәдем  –  я не поливал

Син сиптең     –  ты поливал                          Син сипмәдең  –  ты не поливал

Ул сипте         –  он поливал                          Ул сипмәде      -   он не поливал

Без сиптек     –  мы поливали                        Без сипмәдек   –  мы не поливали    

Сез сиптегез   –  вы поливали                       Сез сипмәдегез  –  вы не поливали

Алар сиптеләр –  они поливали                    Алар сипмәделәр - они не поливали

Билгесез үткән заман хикәя фигыль.

Прошедшее неочевидное время глагола изъявительного наклонения.

Нишләгән? – Что делал? – Действие, оказывается, произошло, но мы не видели.

Нишләмәгән? Что не делал? – Действие, оказывается, не произошло.

Окончания:

 -ган / -гән   - на гласный                                    -ма(ган) / -мә(гән) – дают                                                                                                                                                                

                   - на звонкий согласный                                                   отрицание                

 

 -кан /- кән  – на глухой согласный

Если основа твердого произношения:                -ган, -кан

Например: 

    бар(иди)– барган(ходил (оказывается)), бармаган(не ходил(оказывается))                  аша(кушай) – ашаган((кушал(оказывается)), ашамаган (не кушал(оказывается)                 кайт(вернись)- кайткан(вернулся(оказывается)),кайтмаган (не вернулся(оказыв.))

Если основа мягкого произношения:                   -гән, -кән

Например: 

    кит(уходи) – киткән(ушёл(оказывается)), китмәгән(не ушёл(оказывается))                    эшлә(работай) – эшләгән(работал(оказывается)), эшләмәгән(не работал(оказыв.))

Если основа оканчивается на звонкий согласный или гласный:     -ган/-гән

Например: 

    бар(иди)– барган(ходил (оказывается)), бармаган(не ходил(оказывается))                  аша(кушай) – ашаган(кушал(оказывается)), ашамаган (не кушал(оказывается)                

Если основа оканчивается на глухой согласный:                            -кан/-кән

Например: 

    кит(уходи) – киткән(ушёл(оказывается)), китмәгән(не ушёл(оказывается))                    эшлә(работай) – эшләгән(работал(оказывается)), эшләмәгән(не работал(оказыв.))

Билгесез үткән заман хикәя фигыльнең зат-сан белән төрләнеше.

Спряжение глагола прошедшего неочевидного времени.

Барлык формасы.

Положительная форма

Юклык формасы.

Отрицательная форма

Мин нишләгәнмен?

-мын/-мен

Мин нишләмәгәнмен?

-маганмын/-мәгәнмен

Син нишләгәнсең?

-сың/-сең

Син нишләмәгәнсең?

-магансың/-мәгәнсең

Ул нишләгән?

-

Ул нишләмәгән?

-маган/-мәгән

Без нишләгәнбез?

-быз/-без

Без нишләмәгәнбез?

-маганбыз/-мәгәнбез

Сез нишләгәнсез?

-сыз/-сез

Сез нишләмәгәнсез?

-магансыз/-мәгәнсез

Алар нишләгәннәр?

-нар/-нәр

Алар нишләмәгәннәр?

-маганнар/-мәгәннәр

Например: 

 Мин юганмын   –  я мыл                            Мин юмаганмын  –  я не мыл                        

Син югансың    –  ты мыл                           Син юмагансың   –  ты не мыл                  

Ул юган           –  он мыл                            Ул юмаган          –  он не мыл              

Без юганбыз    –  мы мыли                         Без юмаганбыз    –  мы не мыли                    

Сез югансыз    –  вы мыли                          Сез юмагансыз    –  вы не мыли                  

Алар юганнар –  они мыли                         Алар  юмаганнар –  они не мыли                  

Мин сипкәнмен  –  я поливал                     Мин сипмәгәнмен  –  я не поливал

Син сипкәнсең  –  ты поливал                    Син сипмәгәнсең    –  ты не поливал

Ул сипкән        –  он поливал                     Ул сипмәгән           -   он не поливал

Без сипкәнбез  –  мы поливали                  Без сипмәгәнбез    –  мы не поливали    

Сез сипкәнсез  –  вы поливали                   Сез сипмәгәнсез    –  вы не поливали

Алар сипкәннәр–  они поливали                  Алар сипмәгәннәр  - они не поливали


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Класстан тыш чара.Юл йөрү кагыйдәләре.

     “ Исән-имин йөрим дисәң        Бел син юл кагыйдәсен”!...

Татар теле кагыйдәләре

Татар телен өйрәнү өчен татар теле кагыйдәләре....

Булыйм дисәң исән-имин, өйрән юл кагыйдәсен!

Юл өйрү кагыйдәләрен өйрәнү буенча дәрестән тыш чара эшкәртмәсе...

Яшел светофор (юл йөрү кагыйдәләре буенча класстан тыш чара)

Башлангыч класс укучылары өчен. Максат: Юл йөрү кагыйдәләре буенча белемнәрне тикшерү. Юл йөрү кагыйдәләрен үтәү һәм аларны куллану кирәклеген аңлату.Җиһазландыру. Юл чаты схемасы төшерелгән плак...

Укучылар өчен кагыйдәләр

Укучылар өчен кагыйдәләр...