Калмыцкий язык, 9 класс. Урок развития речи "Әмтин сәәхн апрель"
план-конспект урока (9 класс) по теме

Хальмг келн      9 класс                              Овьянова В.В.

Кичәлин төр: Келлһ өргҗүллһн «Әмтин сәәхн апрель»

Кичәлин күсл: хаврин дунд сарин йиртмҗин туск медрлинь сергәлһн,

                          сурһульчнрин келлһ өргҗүллһн; сурһульчнрин келлһ  

                          өргҗүллһн; хальмг шүлгчнрин бичсн хаврин туск

                          шүлгүдт дурта болдг сурһмҗ өглһн.

Үзмр дөңцл: мультимедийн проектор, презентац; сурһульч болһна өмн            

                       даалһврта текстмүдтә цаасн болн «Хальмг-орс тольмуд».

Кичәлин йовуд

I.  Мендллһн

II. Шин төр

    1. Багш кичәлән хаврин туск шүлгәр эклнә

    Хаврин йиртмҗ герләрн

    Хаврин теегиг дүүргв.

    Сергмҗтә көгҗмлә селвҗ

    Седклим услҗ диинрүлв.

    Хавр чи хойр

    Хамдан зүркндм ниилвт.

    Өргмҗтә җигтә өдриг

    Өңгршго хөвд хүврүлвт.

    2.  Кичәлин күсллә таньлдуллһн.

        Эңкр теегиннь хаврин цецгәрлт үзсн күн болһна зүркнәс алдрсн үг нарт-делкәд соңсгдна. «Дуртав танд» гих дурн төрҗ, баһчудын седкл байсана. Көглтин Даван шүлгәр дамҗад, би бас тадниг Апрелин нутгур дуудҗанав.

 Апрель – Көглтин Даван хамгин дурта сар. «Әмтин сәәхн апрель» (1975 җ.) гидг шүлгүдин хураңһу бичсндән шүлгч СССР-ин Государственн мөрәһәр ачлгдв.

Эндрк мана келлһ өргҗүллһнә кичәлин төр – «Әмтин сәәхн апрель».

Кичәлдән мадн хаврин хамгин сәәхн сарин тускар олн-зүсн эв-арһ олзлҗ күүндхвидн.

III.  Шин төрәр көдллһн.

Кичәлин түрүн девсң – «Шалһлтын көдлмш».

(Шалһлтын көдлмш проекторар үзүзлгднә)

    1. Шалһлтын көдлмш.

           а) Текстиг айслулҗ умштн.
          б)  Үгин көдлмш.
          в)  Умшсн тасрхад нер өгтн.
          г)  Текстәр зура тогтатн.
          д)  Текст орчултн.
          е)  Тогтасн зураһар амн үгәр келтн.

а) Текстиг айслулж умшлһн.

(Багш умшҗасн цагт «Хаврин тег» гидг зург проекторар үзүлгднә. Бурвяша Э. «Хальмг тег» гидг дун әрә соңсгдна.)

Хаврин дулан нарна герлд тег тиниҗ амрчана. Шавшад урһсн көк ноһан номһн салькнд нег-негнләһән дөрлдҗ көөлдәд наадв. Тоһруна сәәхн дун энд-тенд соңсгдна. Көвүн хәрүлҗ йовсн хөөдән  тогтнулҗ идүлчкәд, толһан ора деер бураһан түшәд, хаврин бәәдл һәәхәд, зөвәр удан уха туңһажаһад, генткн гиинәд дуулв.

б) Үгин көдлмш: тиниҗ - раскинувшись

        дөрлдҗ - соревнуясь

        тогтнулҗ- успокоив

        түшәд - опираясь

        уха туңһаҗаһад - подумав/поразмышляв

        гиинәд – протяжно

в) Умшсн тасрхад нер өгтн. ( «Хаврин тег»)

г) Текстәр зура тогталһн.

Зура.

1. Йиртмҗ.

    а) Нарна герл.

    б) Көк ноһан.

    в) Тоһруна дун.

2. Хөөч көвүн.

д) Текст орчуллһн.

е) Зураһар амн үгәр келлһн.

IV. Текстәс үгин ниицлһс күцәһәд бичтн.

дулан  …                             … дун                           хаврин  …                     …соңсгдна                    нарна  …                           … бәәдл

тиниж  …                        …  дуулв                          көк  …                         …  түшәд                       номһн  …                          … амрчана

көөлдәд  …                   …  наадв

V. Цегмүдин ормд текстәс чинрлгч нерд орулҗ бичтн.

а) …   хавр аашна.

б) …  салькн үләнә.

в) …  теегт  …  ноһан бултаһад  һарчана.

     г)  Зәрмдән  … теңгр  … үүләр бүркгднә.

VI. Делгрңгү зәңгс тогтатн.

Хавр ирв.                               Нарн халулв.

Ноһан һарв.                           Цецгүд урһв.

Күүкд байрлв.

VII. Самоконструкция. Эн зәңгс олзлад келвр болн күүндвр тогтатн.

Өдр ахрдад, сө утдад ирв. Җилин дөрвн цагас – хавр йир сәәхн. Өрүн модна ац деер үкр харин дун соңсгдна. Теңгрт торһа җиңнсн дууһан дуулна. Намрин түрүн өдрлә цуг бичкдүд сурһульдан одна, кеер эңдән көкрнә. Теегин кеермҗ бамб цецг цецглҗәнә. Аңгуд хаврт ичәнәсн һарна. Нарна толян баһар халулна. Шовуд үүрән ясад, өндг дарна. Хаврт шовуд хәрү нисч ирнә. Малмуд төлән авна. Күн болһнд, әмтә тоот болһнд хавр байр белглнә.

  VIII. Сойлын үүдәлтлә көдллһн. - Работа с культурным аналогом.

а) Көглтин Даван  «Герлтә апрель сарла» шүлг сәәнәр умшдг нег сурһульчар чееҗәр умшулх, сурврмудар хәрү өгх.

(Сурһульч умшчасн цагт, шүлгин утхар зурсн зург болн көдлх сурврмуд проекторар үзүлгднә.)

• Эн шүлгт ямаран цагин тускар келгднә?
• Апрелиг шүлгч ямаран сар гиҗ нерәднә? (Апрелиг шүлгч герлтә, альвн, цаһан саната гиҗ нерәднә.)
• Юңгад эн герлтә, альвн, цаһан саната гиҗ келгднә? (Гермүдин үүдн секгднә, баһчудын зүркн секгднә, цуһар хәәсән олна, зүркни герл дурлсн иньгүд нег- негнүрн темцнә, цецгә күүнә һарт бәрүлнә.)
• Апрель сарин зург амн үгәр зурҗ  үзтн.

       б) Көглтин Даван  «Алтн хаврин кемлә» шүлг нег сурһульчар умшулх, сурврмудар хәрү өгх.

(Сурһульч умшчасн цагт, шүлгин утхар зурсн зург болн көдлх сурврмуд проекторар үзүлгднә.)

• Эн шүлг соңссна хөөн тана нүднд ямаран зург үзгднә?
• Шүлгч апрелиг ямаран кем гиҗ келнә? ( Апрель – хаврин дунд сар. Көглтин Д. энүг «алтн хаврин кем» гиҗәнә.)
•  Юңгад? («Модд хамтхасан делгнә, цецгә кееһән үзүлв, халяд торһа җиргнә, садт хойр иньг харһна, нарна толян һазрин шимлә ниилнә, әмтә тоотд әм орулна, дурни герл делкә дүүргҗ мандлна, йиртмҗиг дурн зална».)
• Эн шүлгүд юуһарн өөрхн?
• Таасгдсн ормс олтн.

IX.  Нег шүлгин утхар 4-5 зәңг тогтатн. Самоконструкция.

X.   2-З сурһульчар тогтасн текстән умшулх.   Социализация.

XI. Темдгүд. Герин даалһвр: «Әмтин сәәхн апрель» гидг келвр тогтах.

XII.  Ашлвр.

      1.  - Апрель сар маднд юуһарн таасгдна?

           - Эндр бидн кесн көдлмш таасгдву?

           - Ямаран көдлмш икәр таасгдв?

      2. Багшин үг.

          Делссн дурни герл тадна зүрк дүүргҗ,

          Оньдин дөрвн цагт бичә астха.